Η περιπέτεια της λέξης 'σώμα'

Του Γιώργου Μπαμπινιώτη

Για την ιστορία των λέξεων, πώς ξεκινούν και πού μπορούν να φθάσουν σημασιολογικά, είναι χαρακτηριστική η προέλευση στη Φυσική αυτού τού σωματιδίου που φέρει τον τίτλο «το σωματίδιο τού Θεού», αποδίδοντας το αγγλικό «God particle».
Οπως μάθαμε από τον Δημήτρη Νανόπουλο και από άλλες πηγές στις οποίες ανατρέξαμε, το σωματίδιο αυτό (το μποζόνιο, όπως είναι αλλιώς γνωστό) δεν είναι παρά «το σωματίδιο τού Higgs», τού μεγάλου Αγγλου θεωρητικού φυσικού Peter Higgs.

 Η ύπαρξη τού μποζονίου, που θεωρείται ότι αποτελεί τη βάση κάθε άλλης μορφής μάζας, (αγγλ. boson, από το όνομα τού Ινδού θεωρητικού φυσικού Satyendra Nath Bose), αποτελούσε πειραματικό ζητούμενο για περισσότερα από τα τελευταία 30 χρόνια. Αποτελούσε «θεωρητική υπόθεση» τού Peter Higgs στο πλαίσιο τού «Βασικού Προτύπου» (Standard Model) τής φυσικής των στοιχειωδών σωματιδίων (particle  physics). Είχε δε τόσο ταλαιπωρήσει τους ερευνητές, ώστε ο διάσημος αμερικανός φυσικός Leon Lederman γράφοντας (μαζί με τον Dick Teresi) ένα βιβλίο για το θέμα (το 1993), μίλησε για το «αναθεματισμένο σωματίδιο» (goddamn particle)! Ο εκδότης όμως τού βιβλίου θέλησε να αποφύγει την πολύ υβριστική λέξη goddam (λέγεται επίσης goddamn και goddamned) και απέδωσε ευφημιστικά το σωματίδιο κρατώντας μόνο το α' συνθετικό τής λέξης, το God. Ετσι το μποζόνιο, το σωματίδιο τού Higgs, από αναθεματισμένο έγινε θεϊκό! Από "goddamn particle" έγινε "God particle"! Τελικά, ο τίτλος τού βιβλίου των Leon Lederman - Dick Terese (1993) είναι «The God Particle: If the Universe is the Answer, what is the Question?» (Το σωματίδιο τού Θεού: Αν το σύμπαν είναι η απάντηση, ποια είναι η ερώτηση;).

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι και η λέξη σώμα στην Ελληνική είχε τη δική της περιπέτεια. Η λέξη σώμα σήμαινε αρχικά (στον Ομηρο και μέχρι τον Ησίοδο) «το νεκρό σώμα, το πτώμα» (το δέμας δήλωνε «το ζωντανό σώμα». Από τον Ησίοδο και μετά δήλωσε «το (ζωντανό) σώμα». Αγνωστη είναι και η ετυμολογία τής λέξης. Ισως συνδέεται με το θέμα σω- (σω-ρός, σώ-ος) ή με το θέμα σωπ- (*σωπ-μα > σώ-μα από το σήπ-ομαι). Η αρχαία λέξη σωματίδιο χρησιμοποιήθηκε για να αποδώσει το γαλλικό corpuscule στη φυσική. Ο Γιώργος Μπαμπινιώτης είναι ομότιμος και επίτιμος καθηγητής Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υπουργός.

Πηγή: tanea.gr