Το φαινόμενο Λούσιφερ: Γιατί οι καλοί άνθρωποι κάνουν κακά πράγματα σύμφωνα με την ψυχολογία

Στις μέρες μας, φαίνεται ότι καθημερινά ακούμε στις ειδήσεις για μια ακόμα μαζική καταστροφή ή για κάποιον κατά συρροή δολοφόνο.

Συνήθως, αυτό που συνδέει τέτοιες ιστορίες είναι το υπόβαθρο αυτών των παραβατών. Είτε το παρατηρείτε είτε όχι, τις περισσότερες φορές, αυτά τα άτομα έχουν ιστορικό κακής συμπεριφοράς. Ήταν περιθωριακοί και δεν τους συμπαθούσαν πολλοί.

Αλλά τι γίνεται με τις εξαιρέσεις; Οι καλοί άνθρωποι που καταλήγουν να κάνουν κακά πράγματα; Ίσως το φαινόμενο Λούσιφερ μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε.

Τι είναι το φαινόμενο Λούσιφερ;

Από που προέρχεται ο όρος;

Στην Βίβλο, ο Λούσιφερ (Εωσφόρος) ήταν ένας από τους αγαπημένους αγγέλους του Θεού. Έτσι, έπρεπε να είναι τέλειος, όμορφος, σοφός και γενικά υπέροχος σε όλα. Και ήταν. Ωστόσο, απέκτησε εμμονή με την ίδια του την ομορφιά και πίστευε πως αξίζει την ίδια δόξα με τον Θεό. Ως αποτέλεσμα της ύβρεως του, ο Θεός τον έριξε στην γη με τόση δύναμη που δημιούργησε την Κόλαση. Ξέρουμε τώρα πως ο Λούσιφερ ήταν κάποτε ένα καλό άτομο που έγινε κακό.

Οπότε τι είναι το φαινόμενο Λούσιφερ;

Το φαινόμενο Λούσιφερ περιγράφει την ακραία μεταμόρφωση ενός ατόμου από το καλό στο κακό. Οι περισσότεροι από εμάς πιστεύουμε ότι ποτέ δεν θα κάναμε κάτι κακό εκτός αν ήμασταν υπό πίεση.

Για παράδειγμα, αν φοβόμασταν για την ζωή μας ή για την ζωή των παιδιών μας μπορεί κατά λάθος να βλάπταμε κάποιον. Αλλά δεν θα προσπαθούσαμε σκοπίμως να βλάψουμε κάποιον. Αυτό δεν είναι στην φύση μας. Αλλά ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι όλοι είμαστε ικανοί για να κάνουμε κακό. Πρέπει μόνο να παρατηρήσετε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις τρομερές αγριότητες που έγιναν από χιλιάδες ναζιστικά στρατεύματα.

Ο Φίλιπ Ζιμπάρντο είναι ο ψυχολόγος πίσω από το περίφημο Πείραμα Φυλάκισης του Στάντφορντ το 1971. Σε αυτή τη μελέτη, ο Ζιμπάρντο έδωσε τυχαία σε φιλελεύθερους φοιτητές τους ρόλους των φυλακισμένων και των φρουρών. Εξαιτίας της κτηνωδίας των φρουρών προς τους φυλακισμένους το πείραμα έπρεπε να σταματήσει σε λιγότερο από μία εβδομάδα.

Ως αποτέλεσμα αυτής της μελέτης, ο Ζιμπάρντο πέρασε τα 30 επόμενα χρόνια εξετάζοντας το συγκεκριμένο σύνολο περιστάσεων που συμβάλλουν στο φαινόμενο Λούσιφερ. Εξέτασε τι είναι αυτό που επιτρέπει σε καλούς ανθρώπους να κάνουν κακές πράξεις.

Τέσσερις παράγοντες που συνθέτουν το φαινόμενο Λούσιφερ:

1. Κομφορμισμός

Όταν ταυτιζόμαστε με μια ομάδα, είναι πιθανό να αλλάξουμε την συμπεριφορά μας ώστε να ταιριάζει με αυτή της ομάδας. Επιπλέον, είναι λιγότερο πιθανό να εναντιωθούμε στα μέλη αυτής της ομάδας. Σε κανέναν δεν αρέσει να είναι «περίεργος». Όλοι θέλουμε να είμαστε σε μια ομάδα. Αν δεν είμαστε, περιθωριοποιούμαστε. Νιώθουμε ασφάλεια μέσα σε μια ομάδα.

Ο Solomon Asch διεξήγαγε κάποια πειράματα όσον αφορά την επιρροή που έχει μια ομάδα στο άτομο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήθελε να δει πως αντιδρούσαν τα άτομα όταν μια ομάδα παρουσίαζε εσφαλμένες πληροφορίες.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η πλειοψηφία συμφώνησε με την ομάδα ακόμα και αν έκανε λάθος. Αυτό δηλώνει την προθυμία αποδοχής μιας απόφασης της ομάδας. Ο Asch υποθέτει ότι η συμμετοχή σε μια ομάδα μπορεί να μας πιέσει να υιοθετήσουμε συμπεριφορές με τις οποίες ίσως δεν συμφωνούμε.

2. Υπακοή στην εξουσία

Ο Stanley Milgram ήθελε να καταλάβει γιατί πολλοί απλοί άνθρωποι ακολούθησαν το ναζιστικό καθεστώς κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Διεξήγαγε το γνωστό πείραμα στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Ένα μέλος της ομάδας κατά τη διάρκεια της μελέτης ήταν στριμωγμένο σε μια καρέκλα και ο συμμετέχων ήταν υπεύθυνος να του κάνει ηλεκτροσόκ αν απαντούσε λάθος σε μια ερώτηση. Στη μέση του πειράματος, το μέλος της ομάδας ζήτησε να σταματήσει. Η μελέτη έδειξε ότι η παρουσία μιας μορφής εξουσίας στο δωμάτιο έκανε την πλειονότητα των συμμετεχόντων να προκαλέσει τα ηλεκτροσόκ.

Το πείραμα αποδεικνύει ότι ακόμη και άνθρωποι με καλές προθέσεις μπορούν να διαπράξουν κακές πράξεις.

3. Στερεότυπα

Θυμάστε όταν ο ηθοποιός Λίαμ Νίσον έδωσε μια συνέντευξη στην οποία ομολόγησε ότι ήθελε να χτυπήσει μαύρους άντρες; Ένας φίλος του είχε κακοποιηθεί από κάποιον μαύρο άντρα και η άμεση αντίδραση του ήταν να θελήσει να επιτεθεί σε όποιον μαύρο βρει. Αυτό υποδηλώνει ότι οι λογικοί άνθρωποι μπορούν ξαφνικά να κάνουν τις πιο γελοίες και μη ρεαλιστικές σκέψεις.

Στην μελέτη τους το 1993, οι Katz και Braly διεξήγαγαν ένα πείραμα με μορφή ερωτηματολογίου για τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Princeton στις ΗΠΑ. Οι φοιτητές έδειξαν καθαρά φυλετικά στερεότυπα, πιστεύοντας ότι οι λευκοί Αμερικανοί είναι εργατικοί και επιμελείς, οι μαύροι Αμερικανοί τεμπέληδες, οι Εβραίοι έξυπνοι και οι Ιάπωνες πονηροί.

4. Περιβάλλον

Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ, άρχισαν να φτάνουν αναφορές για τις φρικαλεότητες που διέπρατταν οι Αμερικανοί στρατιώτες στο κέντρο κράτησης του Στρατού των ΗΠΑ που ονομάζεται Abu Ghraib. Αυτές οι φρικαλεότητες συμπεριλάμβαναν βιασμό και σοδομισμό φυλακισμένων ανδρών και γυναικών, βιαιοπραγίες και παραγωγή πορνογραφίας. Επιπλέον, τους άφηναν γυμνούς για μέρες και ανάγκαζαν τους άνδρες φυλακισμένους να αυνανιστούν.

Κατά τη διάρκεια μιας έρευνας σχετικά με την συμπεριφορά των στρατιωτών, ο Δρ. Ζιμπάρντο έμαθε για το περιβάλλον και τις συνθήκες με τις οποίες ζούσαν οι στρατιώτες. Δούλευαν 12 ώρες συνεχόμενες για 40 μέρες. Το περιβάλλον των φυλακών ήταν αηδιαστικό, με ανθρώπινα υπολείμματα συμπεριλαμβανομένου αίματος και μούχλας στο πάτωμα και στους τοίχους. Επίσης, οι στρατιώτες έπρεπε να κοιμούνται στα κελιά και να υπομένουν «επιθέσεις» θειικών αλάτων σε καθημερινή βάση.

Ο Ζιμπάρντο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δύσκολες συνθήκες είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των στρατιωτών.

Ποιοι είναι πιο επιρρεπείς στο φαινόμενο Λούσιφερ;

Δυστυχώς, οποιοσδήποτε μπορεί να βιώσει το φαινόμενο Λούσιφερ όπως απέδειξε ο Ζιμπάρντο στο πείραμα φυλάκισης. Το μόνο που έκανε ήταν να δώσει σε αυτούς τους φοιτητές τους ρόλους των φυλακισμένων και των φρουρών. Έγινε μάρτυρας της πιο βάναυσης σκληρότητας από τους υποτιθέμενους φρουρούς που έφτασαν τα σαδιστικά τους καθήκοντα σε ακραία επίπεδα. Στην πραγματικότητα, ένας από τους φοιτητές ταράχθηκε τόσο πολύ που παραιτήθηκε μετά από 36 ώρες αναφέρει το Awaken.

«Μόλις σε λίγες μέρες, οι φρουροί μας έγιναν σαδιστικοί και οι φυλακισμένοι μας απέκτησαν πολύ άγχος και έπεσαν σε κατάθλιψη.»

Ένα ενδιαφέρον πράγμα που προέκυψε από αυτό το πείραμα είναι ότι δεν δόθηκαν συγκεκριμένες οδηγίες στους φρουρούς για το πώς να επιβάλλουν την εξουσία τους στους φυλακισμένους, μπορούσαν να κάνουν ό, τι ήθελαν. Έτσι στην αρχή, για να τιμωρήσουν την κακή συμπεριφορά στην φυλακή έβαζαν τους κρατούμενους να κάνουν κάμψεις. Αυτό είναι σημαντικό επειδή και οι Ναζί φρουροί σε στρατόπεδα αιχμαλώτων ξεκίνησαν με την ίδια μέθοδο.

Τελικές σκέψεις

Μελέτες δείχνουν ότι ένα άτομο επηρεάζεται από την ομάδα με την οποία ταυτίζεται από τον φόβο της ανυπακοής στην εξουσία, από διάφορα στερεότυπα και περιβάλλοντα . Αυτά μπορούν να κάνουν κανονικούς και λογικούς ανθρώπους να γίνουν κακοί. Αν μπορούμε να αναγνωρίζουμε αυτές τις επιρροές, ίσως αυτό το φαινόμενο δεν θα ισχύει και για εμάς.