Ευγένιος Σπαθάρης: Έκανε τον Καραγκιόζη τον πιο αγαπημένο λαϊκό ήρωα που ύμνησε την εξυπνάδα και την ψυχή του Έλληνα

Όταν οι άσχημες συνθήκες της γερμανικής κατοχής ήταν πλέον βέβαιο ότι δεν θα του επέτρεπαν να ακολουθήσει τον τομέα της αρχιτεκτονικής, που επίσης αγαπούσε, αφιερώθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών. Στόχος του ήταν να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη, τόσο σαν σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα όσο και σαν εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Ετσι, ο Καραγκιόζης σταματά να μας παρακολουθεί και να μας διασκεδάζει μόνο από τον μπερντέ του: εμψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εμφανίζεται σε όλον τον κόσμο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά "ένα κεραμίδι" για να ξαποσταίνει που και που. Όλα αυτά κατάφερε να πραγματοποιήσει ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο δάσκαλος του ελληνικού θεάτρου σκιών, όπως τον αποκαλούν και το πέτυχε με τέτοια προσοχή και ευλάβεια απέναντι στην τέχνη, που ο ήρωας μας δεν έχασε ούτε την ελληνικότητα του αλλά ούτε την γνήσια λαϊκότητα που εκπροσωπεί.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης ξεκινά την καριέρα του το 1942 και από το 1945 έως το 1950 περιοδεύει δίνοντας παραστάσεις σε πολλά θέατρα και κινηματογράφους της Ελλάδας.

Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα όπου πραγματοποίησε και πραγματοποιεί αμέτρητες παραστάσεις για τον ελληνικό λαό, στον οποίο άλλωστε ανήκει ο Καραγκιόζης του, πρέπει να υπογραμμισθεί η εικοσάχρονη συμμετοχή του στα "Κρυστάλλεια" της Πεντέλης, η μακρόχρονη παρουσία του στην Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης και οι εμφανίσεις του στα "Δημήτρια" που οργανώνονται στη συμπρωτεύουσα. "Ο Μέγας Αλέξανδρος" που ανεβάστηκε από το Ελληνικό Χορόδραμα (1950). Η Ραλλού Μάνου στο ρόλο τον Καραγκιόζη

     
Το 1962 ο Ευγένιος Σπαθάρης ηχογραφεί όλες τις κλασσικές παραστάσεις του Καραγκιόζη στην Κολούμπια, και έτσι κυκλοφορούν οι πρώτοι δίσκοι του. Το 1966 δημιουργείται ο Πειραματικός Σταθμός Τηλεόρασης και ξεκινά με τον Καραγκιόζη του Σπαθάρη, ο οποίος συνεχίστηκε έως το 1992. Σημαντική υπήρξε η κυκλοφορία των εικονογραφημένων τευχών του Ε. Σπαθάρη με Καραγκιόζη (1900 και 1970) και η επιτυχημένη έκδοση του βιβλίου του "Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων" (1979).

Αξιόλογη, όμως, θεωρείται και η δράση του στον τομέα του θεάτρου, όπου σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε με τεράστια επιτυχία τον "Μέγα Αλέξανδρο" με το Ελληνικό Χορόδραμα (1950), επίσης τον "Μέγα Αλέξανδρο" συνεργαζόμενος με την Σοφία Βέμπο (1954), "Το ταξίδι" του Γ. θέμελη (1965), τον "Καραγκιόζη Δικτάτορα" του Γ. Γιαννακόπουλου (1969), "Το μεγάλο μας τσίρκο" του Ι. Καμπανέλλη (1972), τον "Καραγκιόζη παρά λίγο Βεζύρη" του Σκούρτη, "τα Καραγκιοζέϊκα" του Ρώτα και άλλα.

Το 1980 ανεβάζει διασκευασμένους τους Βατράχους του Αριστοφάνη που αμέσως κυκλοφόρησε και σε δίσκο. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1998, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τσαρούχη, επαναφέρει με πολύ μεγάλη επιτυχία στη σκηνή την επινόηση του πατέρα του, την "ολόσωμη αποθέωση", ανεβάζοντας το ηρωϊκό έργο "Αθανάσιος Διάκος". Τέλος, το 1999 γράφει και σκηνοθετεί στη Ρόδο το έργο "Σκιών Καμώματα" που παιζόταν έως πρόσφατα σε περιοδείες σε όλη την Ελλάδα.

Από το έργο "Σκιών Καμώματα" (2000-2001)
διάφορες ομάδες φοιτητών, καθηγητών και νέων καλλιτεχνών. Το καλοκαίρι του 1999, στην Κρήτη, στα πλαίσια του Συνεδρίου της UNIMA Κρήτης, μιλάει για τον Καραγκιόζη και τη γλώσσα μας.

"Για την Ελλάδα ρε γαμώτο"
Ε. Σπαθάρης - Γλυκερία από το ομώνυμο βίντεο-κλιπ.
Εξώφυλλο από δίσκο 45 στροφών, του Ευγένιου Σπαθάρη, με τον Καραγκιόζη Φούρναρη (1959 Columbia, Αφοι Λαμπρόπουλοι)

    
Δεν πρέπει να παραλείψουμε, ωστόσο, την εμφάνιση του μεγάλου καλλιτέχνη σε διάφορες κινηματογραφικές ταινίες όπως, στο "Πικρό Ψωμί" του Γ. Γρηγορίου (1950), στον "Εξυπνότερο άνθρωπο του κόσμου" παραγωγής Ολυμπία Φίλμς (1950), στην "Κιβωτό" μαζί με την Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια 1956), στον "Μέγα Αλέξανδρο" του Γ. Ζερβουλάκου (1960), σε οκτώ ταινίες παραγωγής Ιωαννίδης Φίλμς με κλασσικές κωμωδίες του Καραγκιόζη (1962), στην "Λυσιστράτη" του Γ. Ζερβουλάκου (1974), στο "Τεριρέμ" του Α. Δοξιάδη (1992) και σε πολλά ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στην Ελλάδα.

Εξαιρετική, μάλιστα, υπήρξε και η συμμετοχή του στον τομέα της μουσικής, όπου η φωνή του Ευγένιου Σπαθάρη, ταυτισμένη πλέον τόσο πολύ με τον αγαπημένο μας λαϊκό ήρωα, αντηχεί παντού, πότε σχολιάζοντας τα καλά και τα κακά αυτού του τόπου, πότε υμνώντας την εξυπνάδα και την ψυχή εκείνου που ονομάζεται Έλληνας και πότε χορεύοντας ώστε να ακολουθήσει το ρεύμα της σημερινής εποχής.
Οι κυριότερές του συνεργασίες σ'αυτόν τον κλάδο ήταν τα τρία τραγούδια με τον τίτλο "Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη", (στίχοι Ν. Γκάτσου - μουσική Σ. Ξαρχάκου - παραγωγή SΚΥ 100,4), το τραγούδι "Για την Ελλάδα ρε γαμώτο" του Στέλιου Φωτιάδη και "Η εκδίκηση του Καραγκιόζη" του συγκροτήματος Modern Fears.

Εξίσου σημαντικές, υπήρξαν οι πολλές συνεργασίες που είχε ο Ευγένιος Σπαθάρης με τον Διονύση Σαββόπουλο στο Κύτταρο το 1973, στο Ρεξ το 1992 και σε πολλές συναυλίες του γνωστού τραγουδιστή.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης έχει τιμηθεί με αναμνηστικές πλακέτες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό για την τόσο σημαντική και πολύχρονη προσφορά του στον θεατρικό αυτό τομέα ενώ έχει διακριθεί στα περισσότερα Φεστιβάλ για το εξαιρετικό ταλέντο με το οποίο προβάλλει την τέχνη του. Το 1980 μάλιστα, στο φεστιβάλ Ιθάκης πήρε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας, σκηνογραφίας και ενδυματολογίας για το έργο "ο Τιλάλης" του Μιχάλη Μπουρμπούλη (1980). Συνεχίζοντας ακατάπαυστα τη δράση του, το 2001, σε συνεργασία με τους μουσικούς Λουδοβίκο των Ανωγείων και Ψαραντώνη παρουσίασαν με πρωτότυπο τρόπο στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό το γνωστό Κρητικό ποίημα του Βιτζέντζου Κορνάρου «Ερωτόκριτος».

Την ίδια χρονιά το Θέατρο Τέχνης με επικεφαλής τον σκηνοθέτη Μίμη Κουγιουμτζή ανέβασαν με πρωτοφανή επιτυχία το έργο «Πλούτος» του Αριστοφάνη με πρωταγωνιστή τον Ευγένιο Σπαθάρη. Η παρουσία του στο ιερό θέατρο της Επιδαύρου υπήρξε ο πιο σημαντικός σταθμός  της ζωή του. Η παράσταση συνεχίστηκε με την ίδια επιτυχία σε όλη την Ελλάδα.

Το 2003 επιστρέφοντας από το εξωτερικό έγραψε και ανέβασε το δεύτερο θεατρικό του έργο «Ε! ρε γλέντια» το οποίο παρουσιάστηκε στην Αθήνα και στην Επαρχία με τον Τάκη Βαμβακίδη στο ρόλο του Καραγκιόζη.

Εδώ και αρκετά χρόνια έχει αναγνωριστεί διεθνώς το Παγκόσμιο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, που δημιούργησε με την πολύτιμη βοήθεια της γυναίκας του από το 1958, στο σπίτι τους στο Μαρούσι. Η προβολή αυτής της σπάνιας συλλογής, μέσω των ξένων τηλεοπτικών καναλιών όλου του κόσμου που τον επισκέφθηκαν, έκανε ακόμη πιο γνωστή τη χώρα μας στον τομέα του μαγικού κόσμου του ρωμαίικου Καραγκιόζη και της καταγωγής του.
Τέλος, τον Ιούνιο του 1995, ο Ευγένιος Σπαθάρης αμείφτηκε με το ωραιότερο δώρο που θα μπορούσε να τιμηθεί ένας καλλιτέχνης. Ένας καλλιτέχνης που ζει για να προσφέρει την χαρά και το χαμόγελο σε όλους τους θαυμαστές του τόσα χρόνια πιστού φίλου τους, Καραγκιόζη. Ο Δήμος Αμαρουσίου, με ιδιαίτερο σεβασμό και αγάπη απέναντι στο πρόσωπο του μεγάλου καλλιτέχνη της πόλης μας εξασφάλισε ένα κεραμίδι, μια μόνιμη στέγη για τον Καραγκιόζη και τους υπόλοιπους φίλους του, στην καρδιά του Μαρουσιού.

Έδωσε παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό σε Διεθνή Φεστιβάλ θεάτρου: περιοδεία σε ΗΠΑ, Καναδά, Κούβα, 1953· Ν. Υόρκη, 1956· Βρυξέλλες, 1958· Παρίσι, 1959, 1980· Ρώμη, 1960, 1962, 1984, 1992· Λονδίνο, 1971, 1984· Γενεύη, 1972· Στοκχόλμη, 1978, 1991· Μόναχο, 1979· Μασσαλία, 1981· Ανατολικό Βερολίνο, 1982· Γλασκώβη-Εδιμβούργο, 1984· Νυρεμβέργη, 1985· Ουτρέχτη, 1985· Ραβέννα, 1988· Νίκαια-Toulouse-Κάννες, 1989· Στουτγκάρδη, 1995· University East England, Κέμπριτζ, 1997 κ.α.

Φιλοτέχνησε επίσης έργα ζωγραφικής στο πλαίσιο της τέχνης του Καραγκιόζη και γενικότερα της αφελούς τέχνης, όπου απεικόνισε ιστορικά θέματα, ήρωες της Επανάστασης του '21 ή μετέφερε σ' αυτά σκηνές και ήρωες του θεάτρου Σκιών.

Παρουσίασε το έργο του σε ατομικές και σε ομαδικές εκθέσεις (Πανελλήνιες 1952, 1971, 1973, 1975· Griechische Naive, Museum am Ostwall, Ντόρτμουντ, 1978· Five artists. Towards the Myth, Στοκχόλμη, 1986· «Ουτοπία» -με το Ν. Κέννεντυ-, Αίγινα, 1993).

Έργα του βρίσκονται στην ΕΠΜΑΣ κ.α. Σκηνοθέτησε επίσης θεατρικές παραστάσεις και φιλοτέχνησε σκηνικά για το θέατρο Μέγας Αλέξανδρος, Ελληνικό Χορόδραμα, 1950· Μέγας Αλέξανδρος , θέατρο Σοφίας Βέμπο, 1954 · Το ταξίδι του Γ. θέμελη, ΚΘΒΕ, 1965· Ο Καραγκιόζης Δικτάτορας , του Γ. Γιαννακόπουλου, 1969· Το μεγάλο μας τσίρκο, του Ι. Καμπανέλλη, 1972 κ.ά.). Προσπαθώντας να ανανεώσει το θέατρο Σκιών και να το συνδέσει με το αρχαίο θέατρο, ανέβασε τους Βάτραχους του Αριστοφάνη, την Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη, και στην τηλεόραση την Οδύσσεια του Ομήρου. Εικονογράφησε βιβλία, ημερολόγια κ.ά.

Ο Σπαθάρης συνεργάστηκε με τον Διονύση Σαββόπουλο το 1973 στο Κύτταρο, το 1992 στο Ρεξ και σε πολλές συναυλίες του καλλιτέχνη. Επίσης με τον Λουδοβίκο των Ανωγείων και τον Ψαραντώνη παρουσίασαν με τον δικό τους τρόπο τον «Ερωτόκριτο» του Βιτζέντζου Κορνάρου. Άλλες συνεργασίες του καλλιτέχνη στον μουσικό χώρο ήταν ήταν τα τρία τραγούδια με τον τίτλο «Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη», (στίχοι Ν. Γκάτσου - μουσική Σ. Ξαρχάκου), το τραγούδι «Για την Ελλάδα ρε γαμώτο» του Στέλιου Φωτιάδη και «Η εκδίκηση του Καραγκιόζη» του συγκροτήματος Modern Fears.

Ο καλλιτέχνης έπαιξε επίσης σε μερικές κινηματογραφικές ταινίες, όπως στο «Πικρό Ψωμί» του Γ. Γρηγορίου (1950), στον «Εξυπνότερο άνθρωπο του κόσμου» (1950), στην «Κιβωτό» μαζί με την Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια 1956), στον «Μέγα Αλέξανδρο» του Γ. Ζερβουλάκου (1960), στο «Τεριρέμ» του Α. Δοξιάδη (1992) κτλ.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης πέθανε σε ηλικία 85 ετών το Σάββατο 9 Μαίου 2009, μετά από ατύχημα που είχε κατά την προσέλευσή του στο Ινστιτούτο Γκαίτε.

Επιμέλεια: Ειρήνη Νικολοπούλου