Αποκλειστικό: Top Woman η Άννα Καραμάνου: Η Ευρώπη και τα δικαιώματα των γυναικών από τις εκδόσεις Παπαζήση

Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα και οι διεκδικήσεις των γυναικών ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως μετά την επανάσταση του 1821, υπό την θετική επιρροή των μηνυμάτων του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, που έφτασαν στην Ελλάδα κυρίως μέσω των διανοουμένων της διασποράς.  

Όπως είναι ιστορικά καταγεγραμμένο, οι γυναίκες στρατεύθηκαν και συνεισέφεραν τα μέγιστα στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Οθωμανών. Ωστόσο, η συμβολή των γυναικών όχι μόνο δεν εκτιμήθηκε, αλλά συνάντησαν σφοδρή αντίδραση, όταν μετά την απελευθέρωση διεκδίκησαν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Οι ηρωίδες του 1821 παραγκωνίστηκαν και αγνοήθηκαν από όλα τα μετά την επανάσταση Συντάγματα, μέχρι το Σύνταγμα του 1975.

Οι γυναίκες βρέθηκαν εκτός πολιτικού σώματος, χωρίς δικαιώματα, απομονωμένες στην οικογενειακή εστία, υπό την εξουσία συζύγων, πατεράδων και αδελφών. Την ίδια περίοδο, η Ορθόδοξη Εκκλησία έπαιζε βασικό ρόλο στη διατήρηση των παραδοσιακών έμφυλων στερεοτύπων. Το κύριο αίτημα των γυναικών της μεταοθωμανικής εποχής ήταν το δικαίωμα στη μόρφωση και την αξιοπρεπή εργασία. 

Ποιοι είναι οι σταθμοί της πορείας και των αγώνων για τα δικαιώματα των γυναικών στην Ελλάδα;

1) Τα πρώτα σχολεία  για κορίτσια που ξεκίνησαν επί  Καποδίστρια.  Το 1829 στο Άργος λειτούργησε σχολείο με 20 μαθήτριες,  το 1830, στην Ερμούπολη της Σύρου, ιδρύθηκε το πρώτο δευτεροβάθμιο σχολείο για κορίτσια,  έπειτα από απόφαση του Δήμου Ερμούπολης ν’ ανεγερθή και εν σχολείον ιδιαίτερον δια τας νεανίδας. Ακολούθησε η  ίδρυση του σχολείου της Χιλλ, το 1831, και στη συνέχεια του Ζαππείου και του Αρσακείου. Συστηματική προσπάθεια για την επαγγελματική κατάρτιση των γυναικών στις «γυναικείες» τέχνες και την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού έγινε  από το Σύλλογο Κυριών υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως, που ιδρύθηκε από την Καλλιόπη Κεχαγιά στην Αθήνα το 1872. Είναι η εποχή που θεωρούνταν πρωτοπόροι σε προοδευτικότητα οι γονείς  που επέτρεπαν στα κορίτσια τους να μάθουν ανάγνωση και γραφή.

2)  Η έκδοση του περιοδικού Η Εφημερίς των Κυριών, του σημαντικότερου γυναικείου εντύπου της εποχής. Εκδόθηκε συνεχώς  από το 1887 μέχρι το 1918.  Εκδότρια ήταν η πρωτοπόρος και επιφανέστερη Ελληνίδα φεμινίστρια Καλλιρόη Παρρέν, δασκάλα και δημοσιογράφος, η οποία αφιέρωσε τη ζωή της στον αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών. Ο ρόλος  των πρώτων γυναικείων περιοδικών και λογοτεχνικών έργων, καθώς και των γυναικείων οργανώσεων,  υπήρξε πολύ σημαντικός, μέσα στην αρνητική για τις διεκδικήσεις των γυναικών μεταοθωμανική Ελλάδα. Το σύνθημα «ψήφος στις γυναίκες» πρωτοεκφράστηκε το 1887-88 σε πολλές χώρες της Ευρώπης και το αναπαρήγαγε η Εφημερίς των Κυριών της Καλλιρόης Παρρέν.

3) Η συνταγματική αναθεώρηση του 1911 και στη συνέχεια το νομοθετικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου, που δημιούργησε ένα ευνοϊκό θεσμικό πλαίσιο, όπου διάφορες κοινωνικές ομάδες, μεταξύ των οποίων και οι μορφωμένες γυναίκες, βρήκαν πρόσφορο έδαφος για διεκδικήσεις δικαιωμάτων. Κατά την περίοδο 1911-1920 έγινε η πρώτη σοβαρή προσπάθεια του νεοελληνικού κράτους για  εξορθολογισμό και εκσυγχρονισμό. Στις αρχές του 20ου αιώνα ιδρύθηκαν πολλές και μαχητικές φεμινιστικές οργανώσεις, ακολουθώντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

4) Τέλος Α’ Παγκοσμίου Πολέμου:Αγώνας για πολιτικά, αστικά και πολιτικά δικαιώματα. Ψήφος στις Γυναίκες! Για πρώτη  φορά, το κορυφαίο αίτημα των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών προβάλλεται με τόση σαφήνεια και αποφασιστικότητα. Στις 16 Ιανουαρίου 1920 ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Είναι το πρώτο σωματείο  με καθαρά φεμινιστικό πρόγραμμα, όπως ρητά διακηρύσσει: Ζητούμε δικαιώματα πολιτικά, αστικά και οικονομικά, ίσα και όμοια για τη γυναίκα και τον άνδρα. Τρία χρόνια αργότερα, 1923, εκδόθηκε και το περιοδικό του Συνδέσμου, Ο Αγώνας της Γυναίκας, το μακροβιότερο περιοδικό στην Ελλάδα. Ο Σύνδεσμος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διεκδίκηση και τη κατοχύρωση των δικαιωμάτων των Ελληνίδων, μέχρι και τη σύγχρονη εποχή.

5) Η Μικρασιατική καταστροφή, 1922, που οδήγησε εκατομμύρια πρόσφυγες στην Ελλάδα, υπήρξε καταλύτης για την πρόοδο του φεμινιστικού κινήματος. Οι Μικρασιάτισσες, πολλές από τις οποίες ήταν μορφωμένες, πολύγλωσσες και εξευρωπαϊσμένες έφεραν μαζί τους νέα πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς, εισήγαγαν  νέες μορφές απασχόλησης και έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη της χώρας. Ο αριθμός των εργαζομένων γυναικών άρχισε να αυξάνει κι έτσι δημιουργήθηκε το πρώτο γυναικείο εργατικό δυναμικό.

6) Αναγνώριση δικαιώματος του εκλέγειν στις δημοτικές εκλογές, σε γυναίκες εγγράμματες, άνω των 30 ετών. Φεβρουάριος 1930. Στις δημοτικές εκλογές του 1934 μόνο 240 γυναίκες έφθασαν μέχρι τις κάλπες. Οι περιορισμοί στη δημοτική ψήφο εξαλείφθηκαν αργότερα, με τον νόμο 2159 του 1952, όταν οι γυναίκες έλαβαν μαζικά μέρος στις δημοτικές εκλογές.

7) Μεσοπόλεμος: Διεθνής δράση των γυναικών: Οι οργανώσεις των γυναικών έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης και συνεργασίας με τους ευρωπαϊκούς λαούς,  ιδιαίτερα με τους βαλκανικούς, και ανέπτυξαν  σπουδαία διεθνή και διπλωματική δράση. Ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας δημιούργησε το 1923 τη Μικρή Γυναικεία «Entente», ένα χώρο διαλόγου για όλα τα διεθνή θέματα.  Είναι αξιοσημείωτο, ότι στη διάρκεια του μεσοπολέμου, ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1930, όταν ο μιλιταρισμός, ο εθνικοσοσιαλισμός και η επιθετικότητα είχαν αγγίξει νέα ύψη στην Ευρώπη, οι γυναίκες, μέσω της διεθνούς δράσης τους, εστίαζαν σε θέματα ειρήνης, αφοπλισμού, ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών και συμβιβαστικών λύσεων. Στη δικτατορία του Μεταξά, οι αγωνιστικές προσπάθειες των φεμινιστικών οργανώσεων σταμάτησαν  και με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έστρεψαν το ενδιαφέρον τους ε προς τη συμμετοχή τους στην Εθνική Αντίσταση.

8) 1945 και 1948: Ιστορικές αποφάσεις και διακηρύξεις του ΟΗΕ για ισότητα των φύλων. 1946: Πανελλήνια Συνδιάσκεψη Γυναικών, που κατέληξε στην ίδρυση της Πανελλήνιας Ένωσης Γυναικών (ΠΕΓ), η οποία διαλύθηκε με την έναρξη του εμφυλίου πολέμου. Η διεκδίκηση του δικαιώματος ψήφου ανανεώθηκε μετά το 1949, μέσα στο ευνοϊκό  πλαίσιο που δημιούργησαν οι αποφάσεις του ΟΗΕ, αλλά και η έκδοση, το 1949,  του μνημειώδους βιβλίου  της Σιμόν ντε Μπωβουάρ «Το Δεύτερο Φύλο». Η θέση των γυναικών εκείνη την εποχή στην Ελλάδα ήταν αξιοθρήνητη, σε όλους τους τομείς. 

9) 1952: Επικύρωση των διεθνών συμβάσεων του ΟΗΕ για ισότητα πολιτικών δικαιωμάτων και ίση πρόσβαση των φύλων σε όλα τα δημόσια αξιώματα. Με τον νόμο 2159/1952 αναγνωρίστηκε στις Ελληνίδες το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι και με τον νόμο 3192/1955 το δικαίωμα πρόσληψης σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες, εκτός από τον στρατό και την εκκλησία.

10) 1957: Συνθήκη της Ρώμης: ίση αμοιβή για ίση εργασία. Δημιουργήθηκε η βάση για αξιόλογη δράση των γυναικείων οργανώσεων για μισθολογική εξίσωση και βελτίωση των συνθηκών εργασίας.

11) 1964: Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση. Ο σημαντικότερος σταθμός στην εκπαιδευτική πολιτική, που άνοιξε τον δρόμο για τη μαζική συμμετοχή των γυναικών στην εκπαίδευση,  ήταν η μεταρρύθμιση του 1964, επί κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου, με τον νόμο 4379, που καθιέρωσε την δωρεάν παιδεία. Σε αυτή συνέβαλε τα μέγιστα ο μέγας διανοούμενος και φιλόσοφος Ευάγγελος Παπανούστος. 

12) Σύνταγμα 1975: εκδημοκρατισμός και εξευρωπαϊσμός: Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις (άρθρο 4, παρ. 2). Η συνταγματική κατοχύρωση της έμφυλης ισότητας υπήρξε ο δεύτερος μεγάλος σταθμός, μετά την αναγνώριση των πολιτικών δικαιωμάτων το 1952. Το Σύνταγμα του 1975, για πρώτη φορά αναφέρεται σε ίσα δικαιώματα. Μεγάλη ώθηση στις διεκδικήσεις των γυναικών έδωσε και η ανακήρυξη του 1975, από τον ΟΗΕ, ως Διεθνούς Έτους της Γυναίκας.   

13) 1983: Νέο Οικογενειακό Δίκαιο. Με την ένταξη στην Κοινότητα, 1981, έπνευσε στη χώρα άνεμος εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού. Η μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου επέφερε μεγάλες ανατροπές στην ισχύουσα νομοθεσία και αποτέλεσε το αποφασιστικό βήμα για τον εκσυγχρονισμό του Αστικού Δικαίου. Ο νέος νόμος θεωρήθηκε ως ο πιο προοδευτικός της Ευρώπης. Το ίδιο έτος με τον νόμο 1342/1983, κυρώθηκε η Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ (CEDAW), για την εξάλειψη όλων των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών.

14) 1984: Ισότητα στις Εργασιακές Σχέσεις. Το 1984 επικυρώθηκαν διεθνείς συμβάσεις εργασίας που εκκρεμούσαν επί δεκαετίες. Οι νόμοι 1423/1984 και 1424/1984 για την επικύρωση αντιστοίχως της 122 και 111 Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας, ο N. 1483/84, για την προώθηση του συνδυασμού επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και ο  νόμος 1426/1984 για την κύρωση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη. Η θεσμοθέτηση του νόμου 1414/1984 για την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των φύλων στις εργασιακές σχέσεις, αποτελεί το σημαντικότερο βήμα εξευρωπαϊσμού και ενσωμάτωσης στην Ελληνική έννομη τάξη των Οδηγιών της Κοινότητας 75/117 και 27/207, για την ίση αμοιβή και την ίση μεταχείριση στην αγορά εργασίας.

15) 2001, Αναθεώρηση του Συντάγματος και συμπλήρωση του άρθρου 116 με την παράγραφο 2, που διευκρινίζει  ότι δεν  αποτελεί διάκριση λόγω φύλου η λήψη θετικών μέτρων για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών.  Και το σημαντικότερο,  ότι το κράτος οφείλει να μεριμνά για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη. 

16) Νομοθεσία για θέσπιση ποσοστώσεων φύλου, στα ψηφοδέλτια των Αυτοδιοικητικών και των Εθνικών εκλογών,  στα υπηρεσιακά και  διοικητικά συμβούλια ή άλλα συλλογικά όργανα  Διοίκησης, καθώς και στη στελέχωση των επιτροπών έρευνας και τεχνολογίας. Το μέτρο ξεκίνησε με τον νόμο 2839 του 2000 (άρθρο 6, παρ.1), για τον α’ και β’ βαθμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ολοκληρώθηκε με τα άρθρα 34 του Π.Δ. 96/2007 και 3 του Ν. 3636/2008 που ορίζουν, ότι για την ανακήρυξη των εκλογικών συνδυασμών των κομμάτων, ο αριθμός των υποψηφίων βουλευτών, από κάθε φύλο, πρέπει να ανέρχεται σε ποσοστό τουλάχιστον ίσο με το 1/3 του συνολικού αριθμού των υποψηφίων τους,  σε όλη την Επικράτεια. Ο νόμος αυτός άνοιξε το δρόμο για την αύξηση του αριθμού των εκλεγμένων γυναικών στους δημοκρατικούς θεσμούς και τα κέντρα αποφάσεων.

Το βιβλίο μου παρέχει εκτεταμένη ιστορική γνώση για τους μεγάλους σταθμούς των φεμινιστικών αγώνων, στην Ελλάδα και την Τουρκία, δύο γειτονικές χώρες με μεγάλες διαφορές, αλλά και πολλές ομοιότητες..

Πόσο άλλαξαν τα πράγματα από το 1980 έως τώρα;

Η νομοθεσία είναι ο πιο ορατός τομέας της προόδου που έχει συντελεστεί. Η ελληνική έννομη τάξη διασφαλίζει,  όχι μόνο ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις των φύλων, αλλά ορίζει και τις υποχρεώσεις του  κράτους. Υπό αυτή την έννοια, έχει συντελεστεί πολύ μεγάλη πρόοδος. Η μεταβλητή,  «νομοθεσία», ασφαλώς συνιστά αναγκαία, αλλά όχι και ικανή συνθήκη για τη διασφάλιση της ισότητας στην καθημερινή ζωή. Τεράστια πρόοδος έχει επιτευχθεί στον κατ’ εξοχήν αξιοκρατικό τομέα της εκπαίδευσης, με τη θριαμβική πορεία των γυναικών, οι οποίες υπερέχουν ποσοτικά και ποιοτικά  σε όλα τα επίπεδα, ακόμη και στις μεταπτυχιακές σπουδές. Πρόοδος επίσης σημειώνεται και στις κοινωνικές αντιλήψεις σχετικά με τα δικαιώματα και την έμφυλη ισότητα, όπως εκφράστηκε τελευταία και με την ψήφιση του Συμφώνου Συμβίωσης.

Ωστόσο, παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο, το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών παραμένει: ανισότητες και διακρίσεις στην απασχόληση, όπως καταδεικνύει η  αυξημένη ανεργία των γυναικών, υποεκπροσώπηση στην  πολιτική και τα δημόσια αξιώματα, άνιση κατανομή οικογενειακών ευθυνών και υποχρεώσεων φροντίδας, έμφυλη βία. Η πολιτική βούληση εκφράστηκε κυρίως με τον εξευρωπαϊσμό της  νομοθεσίας,  ως υποχρέωση της χώρας,  αλλά το πολιτικό σύστημα δεν επιθυμεί να αναμετρηθεί με τις αγκυλώσεις της παράδοσης  και τους συμβολισμούς της πατριαρχίας. Πιστεύω ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί ουσιαστική  ισότητα χωρίς ανατροπές στα πολιτισμικά θεμέλια των διακρίσεων και των ανισοτήτων. 

Η πολιτική εξακολουθεί να παραμένει προνομιακός χώρος της ανδροκρατίας. Το ιστορικά υψηλότερο ποσοστό εκλεγμένων γυναικών επιτεύχθηκε στις εθνικές εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015, με την εκλογή 69 γυναικών (23%). Αυτός ο αριθμός μειώθηκε κατά 10 στις τελευταίες εκλογές, παρά το γεγονός ότι διεξήχθηκαν με λίστα, σύστημα το οποίο έχει λειτουργήσει υπέρ των γυναικών σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, προφανώς πλην Ελλάδας. Στη Νέα Δημοκρατία καμία γυναίκα στους διεκδικητές της αρχηγίας του κόμματος. Το Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ, στους δείκτες ισότητας των φύλων για το 2015, κατατάσσει την Ελλάδα στην θλιβερή 87η θέση, μεταξύ 145 χωρών.  

Η οικονομική κρίση, χρησιμοποιείται ως άλλοθι για περαιτέρω υποβάθμιση της θέσης των γυναικών. Ωστόσο, η κρισιμότητα της κατάστασης επιτάσσει  την ανάληψη δράσης προκειμένου να αξιοποιηθούν  οι ικανότητες και οι ιδέες των γυναικών στα κέντρα εξουσίας και λήψης των αποφάσεων. Ο Πολιτικός Σύνδεσμος Γυναικών, του οποίου είμαι αντιπρόεδρος, με σημαία τις ευρωπαϊκές αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αμφισβητεί δυναμικά τις πατριαρχικές δομές, τη μονολιθικότητα της παράδοσης και τις σχέσεις εξουσίας των φύλων και εντείνει τη δράση του για την επίτευξη μιας ισορροπίας των φύλων στο πολιτικό σύστημα και τη διαχείριση της κρίσης. Στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα απαιτείται η συστράτευση των γυναικών,  για την έξοδο της χώρας από την κρίση.  Να επιτύχουν οι γυναίκες, εκεί που απέτυχαν οι άνδρες!

Ποιες ήταν οι πιο δύσκολες και οι πιο ωραίες στιγμές αυτού του αγώνα;

Οι πιο δύσκολες στιγμές συνδέονται με τις αντιδράσεις, τις αντιστάσεις και τον ανορθολογισμό του συστήματος, ιδιαίτερα της Εκκλησίας. Συνδέονται επίσης και με τις ενοχές μου,  για την μη ανταπόκριση στους παραδοσιακούς οικογενειακούς ρόλους. Προσωπικά δέχτηκα σφοδρότατη κριτική και άγριες επιθέσεις, όταν  το 2001 και το 2003, ως ευρωβουλευτίνα και πρόεδρος της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών, πέτυχα την υπερψήφιση, από την ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ψηφίσματος υπέρ της κατάργησης του «αβάτου» του Αγίου Όρους. Κανένα πολιτικό κόμμα δεν με υποστήριξε. Από τις γυναίκες ελάχιστες. Ένοιωσα ότι απλώς ήμουν πολύ μπροστά από όλα τα κόμματα…

Η θέση μου αυτή, όπως κι εκείνη που αφορά στην ιεροσύνη των γυναικών, δεν έχει αλλάξει. Συνεχίζω να τις  υποστηρίζω, παρά τις αντιδράσεις που συναντώ από τους ακραία συντηρητικούς κύκλους. Πιστεύω, ότι η ισότητα των φύλων δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς κριτική και αλλαγές στα θρησκευτικά θεμέλια των διακρίσεων και των ανισοτήτων εις βάρος των γυναικών και χωρίς να ξαναγράψουμε τους θεολογικούς μύθους. Το βιβλίο και η έρευνά μου καταδεικνύουν, ότι η ισότητα των φύλων παρεμποδίζεται από τη διαπλοκή της Εκκλησίας με το κράτος και την επιβολή αντιλήψεων και πρακτικών ασύμβατων με τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Μεμονωμένες φωνές υπέρ του εκκλησιαστικού εκσυγχρονισμού  ασφαλώς υπάρχουν μεταξύ των πολιτικών  και κάποιων φωτισμένων της Εκκλησίας, οι οποίες όμως πνίγονται μέσα στον ωκεανό της συντήρησης και του φανατισμού. Εκτιμώ,  ότι οι μονολιθικές  δομές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, δεν θα της επιτρέψουν σύντομα να στέρξει  στην αναγνώριση της ισότητας των φύλων, όπως έπραξαν άλλες χριστιανικές εκκλησίες της Δύσης, όπου οι γυναίκες κατέχουν ακόμη και τα υψηλότερα αξιώματα της Εκκλησίας. Τι να κάνουμε, αγώνας δρόμου μετ’ εμποδίων…

Οι πιο ωραίες στιγμές…

Αισθάνομαι υπερήφανη για τη συμμετοχή μου στους φεμινιστικούς  αγώνες, τα τελευταία 40 χρόνια, γιατί  ήταν γεμάτοι περιπέτειες, γεμάτοι γνώση.. Γιατί πραγματικά εμπλούτισαν και έδωσαν νόημα και σκοπό στη ζωή μου. Από τις πιο ωραίες στιγμές ήταν, όταν εκλέχτηκα πρόεδρος της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου,  σχεδόν με ομόθυμη υποστήριξη των γυναικών, ιδιαίτερα των ευρωβουλευτίνων της Ισπανίας, Ιταλίας και Γερμανίας και δώσαμε τη σκληρή μάχη για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Επίσης, νωρίτερα, το 1992,  η επιλογή μου ως εθνικής εκπροσώπου του Δικτύου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προώθηση της ισόρροπης συμμετοχής των φύλων στην πολιτική και τα κέντρα αποφάσεων, μου έδωσε ιδιαίτερη χαρά, γιατί μοιράστηκα την εμπειρία μου με άλλες ευρωπαίες και συνέβαλα στο πρόγραμμα δράσης του Δικτύου.  Απόλαυσα ιδιαίτερα την επεξεργασία των «επιχειρημάτων» και στη συνέχεια την εφαρμογή της θεωρίας στη πράξη, με την πανευρωπαϊκή  καμπάνια και την ενίσχυση της εκλογιμότητας των γυναικών στις ευρωεκλογές του 1994. Στη συνέχεια η καμπάνια μεταφέρθηκε στις εθνικές εκλογές και συνεχίζεται  αδιαλείπτως..

Σήμερα με γεμίζει χαρά και ικανοποίηση να βλέπω τις νέες γυναίκες, να απολαμβάνουν ελευθερίες, συμμετοχή και δικαιώματα, που ήταν αδιανόητα μερικές δεκαετίες πριν.

Η Άννα Καραμάνου γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας. Σπούδασε στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι κάτοχος πτυχίου Ελληνικής και Αγγλικής Φιλολογίας, μεταπτυχιακού Ευρωπαϊκών και Διεθνών Σπουδών και Διδακτορικού Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης. 

Εργάστηκε για 23 χρόνια στον ΟΤΕ, όπου ανέπτυξε συνδικαλιστική και φεμινιστική δράση και ως εμπειρογνώμων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε δύο δίκτυα για την πολιτική ισότητας των φύλων. Αποτέλεσε μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (1997-2004), εκλέχτηκε στο προεδρείο  της Ομάδας των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών και Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών. Επίσης, τιμήθηκε με το βραβείο Ιπεκτσί για τη συμβολή της στην Ελληνοτουρκική προσέγγιση (1999), ενώ υπήρξε ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος του Πολιτικού Συνδέσμου Γυναικών.