Θεοφάνεια: Όλα τα έθιμα που ξεκίνησαν πολύ παλιά και διατηρούνται μέχρι σήμερα!

Όπως όλες οι ελληνικές γιορτές, έτσι και αυτή, είναι γεμάτη από έθιμα που ξεκίνησαν πολύ παλιά και διατηρούνται μέχρι σήμερα! Διάβασε μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές εορταστικές συνήθειες των Θεοφανείων, συνοδευόμενες από στοιχεία που θα σε εκπλήξουν!

Η Πρωτάγιαση ξορκίζει όλα τα κακά
Η βασικότερη τελετουργία των Θεοφανείων είναι ο «αγιασμός των υδάτων», με τη κατάδυση του Σταυρού στο νερό, συμβολίζοντας τη Βάπτιση του Θεανθρώπου. Στη λαογραφία μας όμως συμβολίζει και τον εξαγνισμό από όλα τα δαιμόνια - όπως καταλαβαίνεις κάτι τέτοιο είναι μακριά από τη θρησκεία και φλερτάρει με αρχαίες ελληνικές λατρευτικές παραδόσεις! Ο αγιασμός αυτός λοιπόν, ή αλλιώς Πρωτάγιαση, που τελείται από έναν ιερέα ραντίζοντας με το αγιασμένο νερό τα σπίτια, απομακρύνει τα στοιχειά και κυρίως τα καλικαντζάρια από τους χώρους μας. Το ήξερες;

Το πιάσιμο του Σταυρού στο σινεμά
Οι καμπάνες σημαίνουν χαρμόσυνα και ο ιερέας πετά το Σταυρό στο νερό ψάλλοντας το «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου, Κύριε». Λευκά περιστέρια απελευθερώνονται και πετούν στον ουρανό και αμέσως πέφτουν στα αγιασμένα ύδατα όσοι πιστοί και τολμηροί θελήσουν – εκείνος που θα βρει και θα πιάσει πρώτος το Σταυρό, θεωρείται τυχερός και ευλογημένος.

H ανέλκυση του Σταυρού από τους Βουτηχτάδες, είναι τόσο κλασικό έθιμο που έχει τιμηθεί και σε κινηματογραφικά πλαίσια! Βέβαια δεν ξέρω κατά πόσο έχεις στο μυαλό σου ως Βουτηχτή τη χαριτωμένη φιγούρα της νεαρής Αλίκης Βουγιουκλάκη, αλλά το έθιμο αναπαραστάθηκε στην ταινία “Μανταλένα” του 1960. Γυρίστηκε στην παραδοσιακή τότε Αντίπαρο, με πρωταγωνιστές τους Παντελή Ζερβό (ως ιερέα), την Αλίκη Βουγιουκλάκη (ως βουτηχτή) και το Δημήτρη Παπαμιχαήλ.

Τα ιερά Πλυντήρια
Σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, μετά το άγιασμα των υδάτων, οι πιστοί τρέχουν σε θάλασσες, ποτάμια και λίμνες – εκεί πλένουν τα αγροτικά τους εργαλεία (για καλή σπορά), τα ρούχα τους (για να «φωτιστούν») και τα εικονίσματά τους.

Σύμφωνα με την Κατερίνα Τσεμπερλίδου και το tsemperlidou.gr, πιστεύεται ότι με το πέρασμα του χρόνου οι εικόνες χάνουν την αρχική τους ιερή δύναμη, την αποκτούν όμως εκ νέου από το αγιασμένο νερό. Θυμίζει την τελετή «Πλυντηρίου» στην αρχαία Αθήνα, που συνήθιζαν να  μεταφέρουν «εν πομπή» στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς και το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το καθαρίσουν από ρίπους και να ανανεώσουν τις ιερές του δυνάμεις.

Τα κάλαντα και το άνοιγμα των ουρανών

Μετά το «Μεγάλο Αγιασμό» τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους και τραγουδούν τα κάλαντα των Θεοφανείων, με τα χαρακτηριστικά μεταλλικά τριγωνάκια τους:

«Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός, η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό, κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Όργανο βαστάει, κερί κρατεί, και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή, βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανούς, να μαζέψω ρόδα και λίβανους».

Για το καλό, τους ανοίγουμε τα σπίτια μας και τους προσφέρουμε γλυκά και χρήματα – το πρώτο τους πραγματικό χαρτζιλίκι και μάλιστα με χαρά και διασκέδαση! Όταν αρχίσει και νυχτώνει, αρχίζουν να ανοίγουν οι ουρανοί και τότε, σύμφωνα με την παράδοση, όποια ευχή ψιθυριστεί από τους πιστούς, θα πραγματοποιηθεί. Λένε ότι το αφτί του Θεού ανοίγει για όλους και μεριμνά για τις ανησυχίες και τα άγχη του κόσμου.

Τα παγανά, τα αερικά, τα καλικαντζάρια

Την αρχή του Δωδεκαήμερου, τα μικρά άσχημα πλάσματα με τα πολλά ονόματα, εμφανίζονται στον πάνω κόσμο για να κόψουν το δέντρο που κρατάει τη Γη – να γκρεμιστούμε εμείς οι άνθρωποι, να εξαφανιστούμε! Όμως, τα αερικά, τα παγανά, οι καλκάδες, οι γνωστοί σε όλους μας καλικάντζαροι, μόλις λάβει χώρα ο Αγιασμός, εγκαταλείπουν  τις  αταξίες τους και ξαναγυρίζουν  μέσα στον πυρήνα του πλανήτη μας, στη φυλακή τους!

Μάλιστα, στα χωριά της Δράμας, οι γυναίκες τιμώντας το έθιμο της Μπαμπούγερας, παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι. Ανήμερα των Φώτων, τα παιδιά φορώντας προβιές ζώων και κρατώντας ένα σακούλι γεμάτο με στάχτη, φοβερίζουν τα “καλακάντζουρα” και τα διώχνουν μακριά.

Τα λουκάνικα και τα πορτοκάλια

Το έθιμο των Φωταράδων θέτει το «βασιλιά» σε χορό στο κέντρο του χωριού, φορτωμένο με κουδούνια προστατεύοντας ένα λουκάνικο που ψήνεται εκείνη τη στιγμή – οι φωταράδες είναι οι προστάτες του λουκάνικου, που με ξύλινα σπαθιά «χτυπούν» όσους επιχειρήσουν να το αρπάξουν! Ένα άλλο περίεργο έθιμο των Φώτων, λαμβάνει χώρα στη Λευκάδα, όπου πετούν στη θάλασσα πορτοκάλια δεμένα με σπάγγο – όποιος τα πιάσει, τα φέρνει στο σπίτι για να το ευλογήσει!