Ελένη Τζαβέλα: Έφηβοι με 2 ώρες στα social media παρουσιάζουν ψυχο-κοινωνικά προβλήματα αλλά και καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες

Είναι αρχέγονη ανάγκη η κοινωνική διασύνδεση διότι συναισθηματικά αλλά και πρακτικά έχουμε ανάγκη να ανήκουμε σε κοινωνικές ομάδες. Η ανάγκη του ανήκειν είναι πρωταρχική και βιολογικά προκαθορισμένη. Έχει καθορίσει τον τρόπο που ζούμε εδώ και αιώνες. Όσοι ζούσαν σε ομάδες είχαν περισσότερη τροφή και λιγότερους κινδύνους και άρα περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν. Τα κοινωνικά όντα είχαν επιλεκτικό πλεονέκτημα και επικράτησαν.

Όσοι είμαστε καλά δικτυωμένοι ενισχύουμε τους στόχους μας και είμαστε πιο ευτυχισμένοι διότι η συναισθηματική μας κατάσταση συν-καθορίζεται από τα κοινωνικά δίκτυα στα οποία ανήκουμε. Τα δίκτυα «μολύνονται» από συναισθήματα. Η ευτυχία είναι κολλητική. Αν έχουμε ένα ευτυχισμένο φίλο αυξάνουμε κατά 15% την πιθανότητα να είμαστε ευτυχισμένοι. 

Πως συμβαίνει αυτό; Οι άνθρωποι μιμούμαστε. Η μίμηση είναι μια εγγενής ικανότητα. Μαθαίνουμε παρατηρώντας. Μιμούμαστε και τις εκφράσεις του προσώπου των άλλων και, ως αποτέλεσμα, αρχίζουμε να νοιώθουμε όπως αυτοί. Οι θετικές αυτές επιδράσεις των δικτύων είναι καλά τεκμηριωμένες αλλά ισχύουν στον πραγματικό κόσμο- εκτός διαδικτύου.

Πριν από 20 περίπου χρόνια ο όρος κοινωνικό δίκτυο απέκτησε μια άλλη διάσταση. Την ιντερνετική. Τα διαδικτυακά κοινωνικά δίκτυα ή ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (ΙΚΔ) ήρθαν να αλλάζουν τις κοινωνικές πρακτικές, ειδικά των νέων. Η γενιά του διαδικτύου εκπαιδεύεται, επικοινωνεί και ψυχαγωγείται στο διαδίκτυο. Δεν χρησιμοποιούν το διαδίκτυο (όπως εμείς οι ενήλικες), Είναι στο διαδίκτυο. Νέες κοινωνικές συμπεριφορές- όπως οι έφηβοι που φλερτάρουν και ξεκινούν ερωτικές σχέσεις μέσω  Facebook. Νέες φοβίες, όπως το Fear Of Missing Out, δηλαδή η φοβία να χάσεις τα «δρώμενα» στις ΙΚΔ. Νέες παθολογίες, όπως η συμπεριφορές εξάρτησης στο διαδίκτυο.

Πότε μπορούμε να πούμε ότι ένα άτομο είναι «εξαρτημένο» στα κοινωνικά δίκτυα; Η εξάρτηση στο διαδίκτυο είναι μια συμπεριφορική εξάρτηση. Παρότι υπάρχουν ακόμα διαφωνίες στην επιστημονική κοινότητα, φαίνεται ότι πρόκειται για μια διαταραχή του ελέγχου των παρορμήσεων. Το άτομο χάνει τον έλεγχο της χρήσης και παρότι βιώνει αρνητικές συνέπειες δεν αλλάζει την διαδικτυακή του συμπεριφορά. Μελέτη που έγινε το 2012-2013 στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας έδειξε ότι 13% των εφήβων μας αναφέρουν συμπτώματα δυσλειτουργικής χρήσης.

Επηρεάζουν την ευημερία των εφήβων οι ΙΔΚ; Κάποιοι έφηβοι «μιλάνε» στα ΚΔ με κοντινούς φίλους ενώ άλλοι αναζητούν καινούργιους/άγνωστους. Η διεργασία της «αυτό-αποκάλυψης» αφορά την πρώτη κατηγορία και  φαίνεται να επιφέρει θετικές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα. Επίσης η ανάγκη έκφρασης της αναδυόμενες ταυτότητας βρίσκει πρόσφορο έδαφος στις ΙΚΔ. Αντιθέτως, αυτό που συνδέεται με μείωση της ευημερίας φαίνεται να είναι η απόσυρση από εξω-διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις και δραστηριότητες. Επίσης, κάποιες ψυχο-συναισθηματικές διεργασίες που φαίνεται ότι επιβαρύνουν είναι η διαφυγή από την πραγματικότητα και η σύγκριση με τους άλλους χρήστες. Το τελευταίο επιφέρει αρνητικά συναισθήματα και αίσθηση ανεπάρκειας.

Τι γίνεται με τους εφήβους που κάνουν εντατική χρήση ΙΚΔ; Σε πρόσφατη Ευρωπαϊκή μελέτη (ΕU NET ADB; Τσίτσικα, Τζαβέλα και συνεργάτες, 2014) που συντόνισε η Μονάδα Εφηβικής Υγείας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Νοσοκομείου Παίδων Π. & Α. Κυριακού, φάνηκε ότι 40% των εφήβων που έχουν προφίλ σε ΙΚΔ κάνουν «εντατική χρήση» αυτών - δηλ. πάνω από 2 ώρες ημερησίως. Στην ίδια μελέτη φάνηκε ότι έφηβοι που κάνουν εντατική χρήση ΙΚΔ έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αναφέρουν ψυχο-κοινωνικά προβλήματα. Είναι όμως ενδιαφέρον ότι στην ίδια μελέτη οι εντατικοί έφηβοι χρήστες 16 -18ετών ανέφεραν καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες από τις μη-εντατικούς χρήστες. Φαίνεται ότι τα δίκτυα μπορούν να προάγουν την κοινωνική λειτουργικότητά στην όψιμη εφηβεία ή ότι προσελκύουν πρωτίστως εφήβους με ανεπτυγμένη κοινωνική λειτουργικότητα.

Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Μια αποτίμηση των επιπτώσεων στη ζωή μας

Ομιλία στη Κίνηση Πολιτών 23 Απριλίου 2018

Ελένη Κ. Τζαβέλα

MSc. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας- Ψυχοθεραπεύτρια Συμπεριφορικής Θεραπείας