Συνέντευξη – σταθμός- Συγκλονιστικός Κώστας Βαρώτσος: «Ζούσα μια τραγωδία & στα χέρια μου ο πραγματικός θάνατος- Έτσι έδωσα ζωή στο Πλοίο»

Ο διεθνούς ακτινοβολίας γλύπτης Κώστας Βαρώτσος δεν χρειάζεται συστάσεις. Η  αναγνώριση της τέχνης  και η φήμη του κορυφαίου δημιουργού ξεκινούν από την Ελλάδα  και φτάνουν στην  Ιταλία, σε Πολιτείες της Αμερικής, στην Ισπανία, την Ελβετία, την Κύπρο, την Αίγυπτο, και τη Γαλλία.

Οι δημιουργίες του κοσμούν πλέον δημόσιους χώρους, μουσεία, ιδιωτικές συλλογές, αλλά και απάτητα σημεία, όπως την κορυφή των Απεννίνων Ορέων, στα 3.000 μέτρα, που είχε καταστραφεί από βόμβα στη διάρκεια του πολέμου. Φτιαγμένες από γυαλί, μέταλλο και πέτρα, με κυρίαρχο το πρώτο, γίνονται σημεία αναφοράς.

Όπως ο εμβληματικός «Δρομέας» στην Αθήνα. Οι εκθέσεις του, από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ελβετία, τη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, ταξιδεύουν στην Κίνα, στη Νέα Υόρκη, στη Βραζιλία. Οι διακρίσεις και τα βραβεία έρχονται από διάφορα κράτη της Ευρώπης και από τη Φλόριντα.

Με αφορμή την ατομική του έκθεση,  «Κώστας Βαρώτσος 2008-2018», στο Ίδρυμα Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη  στην οποία για μια ακόμη φορά καταφέρνει να μας εντυπωσιάσει με μνημειώδη έργα που βρίσκονται σε έναν επί της ουσίας διάλογο με το κοινωνικό σύνολο και την εποχή, συναντήσαμε τον Κώστα  Βαρώτσο και μιλήσαμε μαζί του .

Χωρίς φόβο και με το πάθος του ανθρώπου που αγαπάει πολύ αυτό που κάνει, ο Κώστας Βαρώτσος μιλάει για τις παθογένειες και τις παγίδες στις οποίες έπεσε η τέχνη, για την κατάρρευση της παγκοσμιοποίησης και του «αντικειμενικά σωστού» για το αίμα του εμφυλίου που δεν έχει φύγει ακόμα από πάνω μας , για την πολύπλευρη και βαθιά κρίση που ζούμε, για την πολιτική και τους πολιτικούς, για το δύσκολο έργο του δημιουργού και για το μεγάλο στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε: Ότι πρέπει να βρούμε τη δύναμη να συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε και να σταματήσουμε να μισούμε τον εαυτό μας. Δεν πρόκειται απλά για μια «εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη, πρόκειται για μια επί της ουσίας κουβέντα  που αξίζει να διαβάσουμε και να μας προβληματίσει.

Συνέντευξη στην Ειρήνη Πιτσόλη για το rp.news

* Όλοι αυτοί οι άνθρωποι πάνε πάντα στους ίδιους χώρους. Δηλαδή πας στην Μπιενάλε βλέπεις τους ίδιους. Πας Λος Άντζελες βλέπεις τους ίδιους. Είναι μια ομάδα ανθρώπων πάντα οι ίδιοι που  αυτοθαυμάζονται.Λένε «α τι καλός που είσαι εσύ» και τέτοια. Υπάρχει μια συναλλαγή στο σύστημα της τέχνης η οποία είναι στημένη. Ο κόσμος αυτός δεν μπορεί να δει διότι είναι φορτισμένος με το «εγώ» του. 

*Ένα μεγάλο πρόβλημα που έχει η τέχνη σήμερα είναι ότι «αυτοφουσκώθηκε».

* Η παγκοσμιοποίηση καταρρέει. Καταρρέει ιδεολογικά και θεσμικά. Διότι αντιλαμβάνονται όλοι ότι η γονιδιακή ιδιαιτερότητα και η ενέργεια των επιμέρους τόπων αφενός είναι πολύ δυνατή αφετέρου δεν μπορεί να καταργηθεί. 

*Δεν σώζεσαι όταν ακολουθήσεις την κουλτούρα κάποιου άλλου ή μπεις σε καλούπια. Σώζεσαι μόνο όταν ανακαλύψεις τον ίδιο σου τον εαυτό

*Είναι μια μαγική διαδικασία η έννοια της μετάλλαξης. Πως ο μεταξοσκώληκας γίνεται πεταλούδα. Είναι μια μετάλλαξη. Η έννοια της μετάλλαξης ορίζει και την έννοια της ζωής. Το να πάρεις ένα κομμάτι μάρμαρο και να το κάνεις κάτι άλλο είναι μια διαδικασία μετάλλαξης. Η έννοια της μετάλλαξης περνάει διαγώνια μέσα σε όλες τις τέχνες.

*Υπήρξε μια παγίδα στη σύγχρονη τέχνη στημένη επιμελώς από τα κυρίαρχα συστήματα τα οποία ισοπέδωσαν όλες τις αγορές.

 *Η μεγάλη κρίση που περνάμε σήμερα είναι αυτή: Ότι καταρρέει η έννοια του αντικειμενικά σωστού

 *Αν εγώ σήμερα δηλώσω αρχαιολάτρης θα με πουν φασίστα. Αυτό είναι η έλλειψη εθνικής συνείδησης. Γι’ αυτό κάποια στιγμή για όλα αυτά τα πράγματα πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε ανοιχτά. Για τα μεγάλα λάθη και για τα μεγάλα τραύματα

*Το αίμα από τον εμφύλιο δεν βγαίνει εύκολα από πάνω μας-ήταν αδερφικό αίμα 

*Πρέπει να επανεξετάσουμε κάποια πράγματα όχι αποκόπτοντας την ιστορία αλλά κοιτώντας την στα μάτια

* Όποτε περνώ και  κοιτώ τον "Δρομέα" παίρνω δύναμη από τα κέφια που είχε εκείνο το παιδί που έκανε αυτό το γλυπτό

*Η υπόθεση της Κύπρου δεν εξαρτάται από τους Έλληνες ούτε από τους Τούρκους εξαρτάται από άλλους

 *Ζούσα μια τραγωδία & στα χέρια μου ο πραγματικός θάνατος- Έτσι έδωσα ζωή στο Πλοίο

*Το Μακεδονικό είναι ένα πρόβλημα με δυο σκέλη: Ένα την ανασφάλεια που έχουμε απέναντι σε αυτή την υπόθεση της αρχαιότητας, χωρίς να την καταλαβαίνουμε και πολύ καλά και δεύτερον το ότι το πρόβλημα είναι  γεωστρατηγικό

*οι Ευρωπαίοι νιώθουν ότι κινδυνεύουν να πληρώσουν το λογαριασμό για όλα τα εγκλήματα που έκαναν στην ανθρωπότητα

*Η μεγαλύτερη ήττα στη ζωή μου ήταν που βρέθηκα να διδάσκω αρχιτεκτονική

*Η έννοια της εξελικτικότητας είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας και το δυσκολότερο πράγμα που έχει να αντιμετωπίσει ένας δημιουργός

*για να εξελίξεις τη δουλειά σου πρέπει πρώτα να εξελιχτείς ο ίδιος

*Η έννοια του ονείρου χάθηκε κοινωνία της εικόνας

*Προσπαθώ να περάσω το μήνυμα ότι πρέπει πια να αρχίσουμε να αντιστεκόμαστε σε αυτούς που μας οδηγούν να μισήσουμε τον εαυτό μας, που μας έστησαν στον τοίχο. Ότι εμείς φταίμε για όλα.

Κ. Βαρώτσος- Χωρίς τίτλο

Η έκθεση είναι μια κατάθεση ψυχής. Γι’ αυτό έχει σημασία να είσαι με ανθρώπους που σε αγαπάνε

Πως προέκυψε η ιδέα της έκθεσης που βρίσκεται σε εξέλιξη στο Ίδρυμα Θεοχαράκη;

Καταρχήν να πούμε ότι με δένει μία στενή φιλία με τον Βασίλη και την Μαρίνα Θεοχαράκη , γνωρίζω και τον Τάκη Μαυρωτά και η έκθεση προέκυψε ένα βράδυ που ήμασταν μαζί με το Βασίλη. Μου είπε να κάνουμε μια έκθεση στο ίδρυμα. Κι εγώ αυθόρμητα δέχθηκα. Ο χώρος εδώ δεν είναι φτιαγμένος για να υποστηρίξει δουλειές σαν την δική μου. Είναι φτιαγμένος για άλλου είδους εκθέσεις. Για ζωγραφική, για πιο ελαφριά πράγματα. Παρόλα αυτά εγώ με τους χώρους έχω καλή σχέση.

Έχω και προσαρμοστικότητα και σεβασμό στους χώρους. Όταν στήνεις έργα στην πόλη, η δυσκολία της πολυπλοκότητας του χώρου γύρω σου είναι στο μάξιμουμ. Έτσι δεν με φόβισε καθόλου το στοιχείο ότι ο χώρος δεν είναι προετοιμασμένος για να έχει βαριά πράγματα. Την έκθεση αυτή την κάνω με μεγάλη χαρά γιατί έχω ένα περιβάλλον πολύ ωραίο , φιλικό φιλόξενο και υπάρχει πάρα πολύ θετική ενέργεια. Είμαι περιτριγυρισμένος από φίλους, δεν είμαι με άγνωστους. Δεν είμαι στη Γαλλία με τον διευθυντή του μουσείου που δεν με ξέρει και με «μαλώνει» γιατί του πειράζω τους τοίχους. Στα μουσεία με μαλώνουν γιατί οι παρεμβάσεις μου είναι στο όριο αν αντέχει ο χώρος ή αν δεν αντέχει. Θυμάμαι μια φορά επρόκειτο να εκθέσω σε ένα μουσείο και ο διευθυντής πήγαινε από κάτω να δει αν θα αντέξει το πάτωμα. Η έκθεση είναι μια κατάθεση ψυχής. Γι’ αυτό έχει σημασία οι άνθρωποι που είναι γύρω σου να λειτουργούν λίγο σαν «κουκούλι» να σε αγαπάνε να σε πιστεύουνε. Κι εδώ το έχω αυτό . Και νιώθω πολύ άνετα να κάνω πράγματα.

Τι έργα θα μας παρουσιάσετε σε αυτή την έκθεση;

Εγώ στις εκθέσεις λειτουργώ με έναν τρόπο διαφορετικό από αυτόν που λειτουργώ στα δημόσια έργα. Δηλαδή όταν είσαι μέσα σε ένα χώρο κλειστό και κάνεις μια εφήμερη ουσιαστικά πράξη, μπορείς να πειραματιστείς. Και μπορείς να κάνεις και «ατασθαλίες». Γιατί αυτή η έννοια του εφήμερου δημιουργεί τον πειρασμό να κάνεις και λάθη. Να πειραματιστείς. Εγώ τους κλειστούς χώρους τους χρησιμοποιώ ως πείραμα. Όχι μόνο τους θεσμικούς , δηλαδή μουσεία γκαλερί κ.τ.λ. αλλά και τους ιδιωτικούς χώρους. Πειραματίζομαι όταν είμαι σε κλειστό χώρο.

Οι ανοικτοί χώροι με προστάτευαν από το σύστημα

Πότε λειτουργείτε καλύτερα σαν δημιουργός; Όταν είστε μέσα σε έναν κλειστό χώρο ή όταν είστε σε έναν δημόσιο χώρο;

Είναι δύο τελείως διαφορετικά πράγματα. Στον κλειστό χώρο έχεις την ελευθερία να κάνεις και λάθος γιατί είναι ένα «κοντέινερ» ερευνητικό να το πω έτσι. Ο δημόσιος χώρος είναι άλλο πράγμα. Στο δημόσιο χώρο είσαι φορέας μιας πολιτισμικής έκφρασης μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής. Δεν είσαι μόνο ο εαυτός σου. Βέβαια το ίδιο είσαι και όταν είσαι σε κλειστό χώρο. Φορέας πολιτισμού είσαι. Αλλά η μονιμότητα στο δημόσιο χώρο δημιουργεί ένα αίσθημα ευθύνης διαφορετικό από ότι όταν είσαι σε κλειστό χώρο.

Η μονιμότητα μόνο είναι που δημιουργεί αυτή την αίσθηση ή και το κοινό που είναι πολύ μεγαλύτερο;

Στους κλειστούς χώρους ειδικά τους θεσμικούς οι άνθρωποι που έρχονται στην πλειοψηφία τους είναι άνθρωποι «εκπαιδευμένοι». Δηλαδή είναι άνθρωποι που ξέρουν τι θα δουν, που θέλουν να πάνε σε ένα μουσείο , μια γκαλερί να δουν μια έκθεση. Οπότε μιλάς λίγο σε ανθρώπους ειδικούς που γνωρίζουν από τέχνη, είναι προϊδεασμένοι για το τι θα δουν.

Ενώ στο δρόμο μιλάς με όλους και η πλειοψηφία των ανθρώπων που βλέπουν ένα έργο στο δρόμο δεν έχει σχέση με την τέχνη. Οπότε εκεί η σχέση είναι πιο αληθινή. Διότι έχεις μπροστά σου την πραγματικότητα. Δηλαδή αναμετριέσαι με τον ίδιο τον πολιτισμό πρόσωπο με πρόσωπο . Εκεί έχεις μια τίμια σχέση με το κοινό χωρίς προηγούμενο «συναλλαγής». Στους κλειστούς χώρους υπάρχει ένα σύστημα συναλλαγής. Διότι η πλειοψηφία αυτών που έρχονται είναι ιδεολογικά φορτισμένοι από μόνοι τους. Και δυσκολεύονται πολλές φορές να δούνε γιατί έχουν ήδη κάτι μέσα στο κεφάλι τους.

Κ.Βαρώτσος, Υδρόγειος

Η τέχνη έπεσε στην παγίδα της παγκοσμιοποίησης και «αυτό -φουσκώθηκε»

Δεν είναι μαγικό να κάνεις τέχνη για ανοιχτούς χώρους; Φέρνεις την τέχνη στον πολύ κόσμο. Δεν είναι μια τεράστια αποστολή αυτό;

Εμένα οι ανοιχτοί χώροι με προστάτευσαν από τους άλλους. Με προστάτευσαν δηλαδή από το σύστημα. Έγινα δηλαδή κατά κάποιο τρόπο λαϊκός καλλιτέχνης. Απέκτησα μια σχέση με τον κόσμο. Η αίσθηση ελευθερίας και δύναμης που σου δίνει η σχέση με τον κόσμο στους ανοιχτούς χώρους είναι τρομερή. Εμείς οι εικαστικοί δεν το έχουμε αυτό. Εμείς οι εικαστικοί είμαστε μια ομάδα από 2000 ανθρώπους; Διεθνώς μπορεί να είμαστε 10.000. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι πάνε πάντα στους ίδιους χώρους. Δηλαδή πας στην Μπιενάλε βλέπεις τους ίδιους. Πας Λος Άντζελες βλέπεις τους ίδιους. Είναι μια ομάδα ανθρώπων πάντα οι ίδιοι που  αυτοθαυμάζονται.

Λένε «α τι καλός που είσαι εσύ» και τέτοια. Υπάρχει μια συναλλαγή στο σύστημα της τέχνης η οποία είναι στημένη. Ο κόσμος αυτός δεν μπορεί να δει διότι είναι φορτισμένος με το «εγώ» του. Οπότε όταν κοιτάει κάτι το κοιτάει με την πρόθεση να προστατεύσει αυτό που πιστεύει , όχι με την πρόθεση να δει πραγματικά ένα έργο. Ένα μεγάλο πρόβλημα που έχει η τέχνη σήμερα είναι ότι «αυτοφουσκώθηκε».

Υπήρξε μια παγίδα στη σύγχρονη τέχνη. Η παγίδα ήταν ότι διογκώθηκε η αξία της έννοιας της παγκοσμιοποίησης. Υπήρξε  μια φιλοσοφία από την δεκαετία του 80 με το «παγκόσμιο χωριό»  ότι είμαστε όλοι ένα κράτος, όλοι είμαστε ένας πολιτισμός. Αυτό ήταν μια παγίδα , η οποία ήταν στημένη επιμελώς από τα κυρίαρχα συστήματα τα οποία ισοπέδωσαν όλες τις αγορές. Αυτό το βλέπουμε σήμερα διότι αυτές οι αγορές άρχισαν να έχουν προβλήματα. Διότι ήρθαν μερικοί καλύτεροι από αυτούς. Και βλέπουμε τώρα τον προστατευτισμό και την εσωστρέφεια και στην Ευρώπη και στην Αμερική να βρίσκεται μπροστά στην κατάρρευση αυτού του πράγματος. Η παγκοσμιοποίηση καταρρέει. Καταρρέει ιδεολογικά και θεσμικά. Διότι αντιλαμβάνονται όλοι ότι η γονιδιακή ιδιαιτερότητα και η ενέργεια των επιμέρους τόπων αφενός είναι πολύ δυνατή αφετέρου δεν μπορεί να καταργηθεί. Δηλαδή εγώ μόλις ακούσω μια πενιά από ένα μπουζούκι θα μου σηκωθεί η τρίχα. Ο μέσος πιτσιρικάς στο Μανχάταν δεν θα καταλάβει τίποτα. Αυτή είναι η αλήθεια.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε λαού δεν μπορούν και δεν πρέπει να καταργηθούν. Έτσι δεν είναι;

Εγώ είμαι ένας από τους λίγους που το έλεγα για χρόνια αυτό. Η δύναμη του πλανήτη βασίζεται στην ετερότητα όχι στην ισοπέδωση. Έχουμε και ένα παράδειγμα πολύ κραυγαλέο που είναι η Αμερική. Η δύναμη της Αμερικής βασίζεται στην ετερότητα . Όχι στην ομοιότητα. Ενδεχομένως η σημαία είναι ίδια. Αλλά βλέπουμε ότι ακόμα και εκεί που είναι τόσα χρόνια μαζί οι ιδιαιτερότητες των πολιτισμικών δεδομένων που υπάρχουν είναι πολύ δυνατές, δεν έχουν ισοπεδωθεί.

Το China Town, είναι china town, η ελληνική αγορά με το εστιατόριο «Παλλάς» είναι ελληνική αγορά. Βλέπεις τον Έλληνα μέσα να χορεύει ζεϊμπέκικο. Δεν μπορεί να αλλάξει αυτό. Δεν γίνεται να αλλάξει. Αυτό είναι απλή λογική. Είναι σαν να λες «ο ήλιος ανεβαίνει». Δεν μπορείς να το αμφισβητήσεις αυτό. Απλώς υπήρξε μια φιλολογία και μία παγίδα την οποία το σύστημα χρησιμοποιεί κάθε φορά για να εξυπηρετήσει κάποιες ανάγκες του. Οικονομικές ή πολιτικές. Είναι πολλά τα ψέματα που το σύστημα μας λέει και τα ανακαλύπτουμε μετά. Εγώ, θυμάμαι όταν ήμουν παιδί είχα κάνει διαδήλωση κατά του Σάαχι, ότι ήταν φασίστας κ.τ.λ. και δεν καταλαβαίναμε ότι ουσιαστικά κάνουμε διαδήλωση υπέρ του Χομεϊνί.

Εκεί μας οδηγούσε τότε η πληροφόρηση που μας έδιναν. Κάτι τέτοιο είναι και η υπόθεση της παγκοσμιοποίησης και η υπόθεση του συστήματος αυτού του διογκωμένου γίγαντα με την τεράστια δύναμη. Πρέπει να το καταγελούμε το σύστημα αυτό γιατί ίσως έτσι βοηθήσουμε κάποιους νέους. Οι οποίοι πιστεύουν ότι  αν ακολουθήσουν κάποια ρεύματα .ή μπούνε σε κάποιες «συνταγές»  που το σύστημα προτείνει θα σωθούν . Δεν είναι έτσι. Δεν σώζεσαι όταν ακολουθήσεις την κουλτούρα κάποιου άλλου ή μπεις σε καλούπια. Σώζεσαι μόνο όταν ανακαλύψεις τον ίδιο σου τον εαυτό.

Κώστας Βαρώτσος

Η γλυπτική είναι η τέχνη που δίνει μορφή σε ένα άψυχο υλικό και του χαρίζει οντότητα;

Κάποτε είχα μιλήσει για τον θάνατο της τέχνης και το θάνατο της γλυπτικής. Η γλυπτική βασίζεται σε αυτό που λέμε μετάλλαξη. Είναι μια μαγική λέξη. Είναι μια μαγική διαδικασία η έννοια της μετάλλαξης. Πως ο μεταξοσκώληκας γίνεται πεταλούδα. Είναι μια μετάλλαξη. Η έννοια της μετάλλαξης ορίζει και την έννοια της ζωής. Το να πάρεις ένα κομμάτι μάρμαρο και να το κάνεις κάτι άλλο είναι μια διαδικασία μετάλλαξης. Η έννοια της μετάλλαξης περνάει διαγώνια μέσα σε όλες τις τέχνες.

Αυτή είναι η διαδικασία της τέχνης γενικότερα. Όταν βλέπεις τον Ερμή του Πραξιτέλη, εκ των υστέρων συζητάς ότι ήταν μάρμαρο. Αλλά αυτό το μάρμαρο έχει μεταλλαχθεί σε κάτι άλλο. Αυτό πάντα υπήρχε στην ιστορία της ανθρωπότητας και δεν πρόκειται να χαθεί. Παρόλο που μερικοί προσπάθησαν να το παρουσιάσουν ως νεοτερικότητα.

Πολλοί αναλύοντας την έννοια της δημιουργικότητας  στο Μπαουχάους και στο μοντέρνο κίνημα, όταν ο Μαρσέλ Ντυσάν έφτιαξε ένα στεγνωτήρι μπουκαλιών   και το έβαλε σε ένα μουσείο, αυτό ήταν ξεγυμνωμένη η έννοια της μετάλλαξης.

Η μετάλλαξη του ίδιου του κομματιού. Δεν έκανε κάτι καινούργιο ο Ντυσάν απλώς έγραψε με ένα μολύβι αυτό που είπα πριν. Είναι μια διαδικασία αναλυτικής προσέγγισης της πραγματικότητας. Το μεγάλο πρόβλημα μας σήμερα είναι η ανάλυση. Αναλύοντας και προσπαθώντας να προσδιορίσουμε το αντικειμενικά σωστό είχαμε δύο παγκόσμιους πολέμους. Τώρα πάμε για  τον τρίτο. Η μεγάλη κρίση που περνάμε σήμερα είναι αυτή: Ότι καταρρέει η έννοια του αντικειμενικά σωστού.

Το αντικειμενικά σωστό που πίστευε το σύστημα ότι είναι «αυτό» εφαρμοζόταν για λίγο και πάντα κατέρρεε. Γι’ αυτό και τα κινήματα του μοντερνισμού κρατούσαν λίγο. Τρία τέσσερα χρόνια και μετά εξαφανιζόντουσαν, ή έστω αν δεν εξαφανιζόντουσαν αφήνανε την μνήμη τους. Ενώ πλασάρονταν σαν «ευαγγέλια». Αν διαβάσει κάποιος το μανιφέστο του σουρεαλισμού επί παραδείγματι θα δει ότι είναι δογματικά τα πράγματα μέσα εκεί. Έχει ένα δογματισμό και μία απόλυτη σιγουριά ότι είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα. Μιλάνε για χρόνο χωρίς οι ίδιοι να καταλαβαίνουν την έννοια του χρόνου. Χωρίς να καταλαβαίνουν το βασικό στοιχείο που τους έδωσε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός που τον είχαν σνομπάρει και λίγο τότε οι μοντερνιστές: Ότι ο χρόνος «ρει», τρέχει. Και εκεί τους πρόλαβε ο κινηματογράφος και είδαν το ιδεολόγημα τους να καταρρέει.

Τέχνη, πολιτιστική κληρονομία και ιστορική συνείδηση

Είστε ένας διεθνής Έλληνας εικαστικός. Έχετε εκθέσει και δημιουργήσει έργα σε όλο τον κόσμο, έχετε βραβευτεί σε όλο τον κόσμο, έχετε πολλά κλειδιά πόλεων. Πως αντιμετωπίζει ένας καλλιτέχνης με παγκόσμια εμβέλεια την κληρονομιά του; Υπάρχει κάποια «αμφιθυμία»; Δηλαδή ναι μεν τη σέβομαι αλλά και κάποιες φορές θέλω να την αποτινάξω από πάνω μου; Να απαλλαγώ από το φορτίο της;

Αυτή τη στιγμή μιλάτε γι’ αυτό που λέγεται ιστορική συνείδηση. Ιστορική συνείδηση σημαίνει ότι ξέρω  βαθιά από πού προέρχομαι.  Αυτό είναι λίγο θολό στην Ελλάδα. Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που έχουμε στην Ελλάδα είναι ακριβώς αυτό. Η έλλειψη εθνικής συνείδησης. Π.χ πολλοί λίγοι έχουν συνείδηση ότι όταν ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος, δεν υπήρχε η έννοια της κοσμικής τέχνης εδώ στην γεωγραφική περιοχή που ζούμε.

Δεν υπήρχε ζωγραφική, δεν υπήρχε γλυπτική , δεν υπήρχε τίποτα. Η πρώτη ζωγραφική που είδαμε εδώ, είναι αυτές οι ακουαρέλες που έφτιαχναν οι τουρίστες που είχαν ανακαλύψει τότε την έννοια της ελληνικότητας. Η πρώτη ζωγραφική προσπάθεια που έγινε στην Ελλάδα, είναι όταν ο Όθωνας έστειλε τους πρώτους στη Σχολή του Μονάχου. Επίσης δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, πολεμήθηκε και κατατροπώθηκε από τη μεταβυζαντινή περίοδο. Για 400 χρόνια το ίδιο το Βυζάντιο υπό την κατοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έκανε τρομερό πόλεμο απέναντι σε οποιαδήποτε μνήμη, είχε σχέση με την αρχαία ελληνική κουλτούρα. Άρα εμείς δεν έχουμε μια ουσιαστική ιστορική μνήμη με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Αντίθετα μέσω της αναγέννησης, οι Ιταλοί είχαν πολύ μεγαλύτερη σχέση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Όπως και οι άλλοι Ευρωπαίοι.

Γιατί; Γιατί ο ίδιος ο Πάπας τότε άφησε τον Ραφαήλ να κάνει τη σχολή των Αθηνών.  Το επιτύχιο που βρίσκεται μέσα στο Βατικανό. Δηλαδή η αρχαία ελληνική γραμματεία αναγνωρίστηκε και έγινε σημείο αναφοράς για τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι και τον Μιχαήλ Άγγελο και όλους. Μετατέθηκε η αρχαία ελληνική γραμματεία στη σύγχρονη εποχή, εκεί. Κάτι που εδώ δεν υπήρξε ποτέ. Εμείς εδώ τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό τον βλέπουμε σαν επιταγή. Πως θα βγάλουμε λεφτά. Για να καταλάβετε πόσο διαστρεβλωμένη είναι όλη αυτή η ιστορία στην Ελλάδα, σας λέω τούτο: Αν εγώ σήμερα δηλώσω αρχαιολάτρης θα με πουν φασίστα. Αυτό είναι η έλλειψη εθνικής συνείδησης. Γι’ αυτό κάποια στιγμή για όλα αυτά τα πράγματα πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε ανοιχτά. Για τα μεγάλα λάθη και για τα μεγάλα τραύματα.

Κ.Βαρώτσος, Δέντρα, 2018

Περάσαμε και μια μεγάλη εποχή στις προηγούμενες δεκαετίες που ότι ήταν ξένο το αποθεώναμε ότι ήταν ελληνικό το αποποιούμασταν και το σνομπάραμε στο όνομα κάποιου μοντερνισμού.

Ακριβώς. Υπήρξε μία εποχή που φτύναμε ότι ήταν ελληνικό. Ήταν η εποχή που πάνω σε αυτό το κλίμα στηνόταν η έννοια της παγκοσμιοποίησης. Στην παγίδα έπεσαν όλοι. Έπρεπε όλοι να κάνουν αυτά που κάνει ο Τζεφ Κουνς. Εγώ αντιστάθηκα. Αντιστάθηκα γιατί όποτε πήγαινα να κάνω τα πράγματα που κάνουν οι άλλοι δεν μου έβγαιναν. Δεν μπορούσα να τα κάνω.

Δεν ήμουνα καλός στην αντιγραφή. Για τα μεγάλα πράγματα που είπαμε, εγώ θα μίλαγα για γελοίες στιγμές όχι για γενικώς γελοία πορεία του ελληνικού κράτους. Μέσα στην πορεία του ελληνικού κράτους υπήρξαν λαμπρές στιγμές από ανθρώπους οι οποίοι με αγωνία προσπαθούσαν να αυτοπροσδιοριστούν πολιτιστικά. Η δουλειά που έχει κάνει και ο Ξαρχάκος και όλοι αυτοί, να προσπαθήσουν να εντοπίσουν με το τίποτα μέσα στο ελληνικό έδαφος πρωτογενείς παραγωγές όπως το ρεμπέτικο και άλλα. Άρα μπορούμε να μιλήσουμε για γελοίες στιγμές. Μια άλλη γελοία στιγμή που ήταν ένα τραύμα φοβερό ήταν ο εμφύλιος.

Το αίμα του εμφύλιου δεν έφυγε ποτέ από πάνω μας

Ο εμφύλιος έχει αφήσει μέχρι σήμερα τα σημάδια του στην ελληνική κοινωνία

Δεν έχει φύγει ακόμα ο εμφύλιος. Τον χρησιμοποιούν όλοι οι πολιτικοί, όλοι όμως, ακόμα και σήμερα για να αντιπαρατεθούν μεταξύ τους. Ήταν μια γελοία στιγμή της ελληνικής ιστορίας ο εμφύλιος, όπου είχαμε 75.000 νεκρούς ενώ στον πόλεμο του 40 είχαμε 15.000 νεκρούς. Σφαχτήκαμε εντελώς. Το αίμα από τον εμφύλιο δεν βγαίνει εύκολα από πάνω μας. Θέλει πολύ δουλειά για να βγει. Αλλά πρέπει κάποτε να ανοίξουμε αυτή τη συζήτηση , να γιατρέψουμε τις πληγές για να πάμε παρακάτω. Γίνομαι Τούρκος. Βλέπω παιδάκια τα οποία ζουν ακόμα με το μίσος που μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά. Βλέπω φοιτητές μου που έχουν μέσα τους μίσος και πόνο για ένα γεγονός που συνέβη τότε. Αυτό συμβαίνει γιατί τότε ήταν αδερφικό αίμα που χύθηκε. Δεν σβήνει αυτό εύκολα.

Η τέχνη είναι πολιτική πράξη

Η τέχνη  είναι πολιτική πράξη;

Οτιδήποτε απευθύνεται στον κόσμο και φιλοδοξεί να επηρεάσει ή επηρεάζει με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, είναι πολιτική πράξη. Αυτό εξάλλου θα πει πολιτική. Επηρεάζεις την αισθητική ή την συμπεριφορά των ανθρώπων.  Υπό αυτό το πρίσμα, είναι βαθιά πολιτική πράξη η τέχνη. Δεν είναι κομματική. Δεν έχει καμιά σχέση με τα κόμματα. Είναι πολιτική πράξη με την ευρύτερη έννοια.

Να εξηγήσω τι εννοώ: Ο ρόλος των πολιτικών είναι να εκφράζουν το πολιτισμικό προϊόν μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής που λέγεται κράτος. Οι πολιτικοί καλούνται να διαχειριστούν και να εκφράζουν διαγώνια όλο αυτό το προϊόν και στην οικονομία και στον πολιτισμό. Καλούνται να υποστηρίξουν το προϊόν ενός λαού.

Το ίδιο κάνει και η τέχνη. Ουσιαστικά η τέχνη δεν μιλάει για το πρόβλημα του καλλιτέχνη. Δεν νοείται αυτό . Δεν ενδιαφέρει κανέναν τι κάνει στη ζωή του ο Βαρώτσος .  Η τέχνη είναι η έκφραση μιας ιστορικής πολιτισμικής στιγμής που ζούμε σήμερα. Άρα είναι βαθιά πολιτική πράξη. Είναι σαφές αυτό. Αυτό είναι το λάθος που έκανε ο μοντερνισμός. Ότι έβγαλε στο δημόσιο χώρο το πρόβλημα του.

Εξέφραζε δηλαδή τη δομή σκέψης που είχε ο ίδιος. Δεν έβγαινε το έργο μέσα από μία πολιτισμική διαστρωμάτωση. Σκασίλα του για το τι συνέβαινε γύρω-γύρω. Πήγαινε κάποιος και κοπάναγε μια σιδεριά κάπου και σου έλεγε «να αυτό είναι έργο τέχνης». Και γι΄αυτό είχαμε και πάρα πολλά προβλήματα με τη σύγχρονη τέχνη. Κόσμος να καταστρέφει και να σπάει έργα. Δεν ενδιαφέρει κανέναν το πρόβλημα σου για να το βγάζεις σε δημόσιο χώρο. Ποιος νοιάζεται αν εγώ χώρισα με τη γυναίκα μου, πέθανε η μάνα μου, τσακώθηκα με την κόρη μου ή έχω ψυχολογικά προβλήματα. κ.τ.λ.

Ο γλύπτης είναι και λίγο Θεός; Με την έννοια ότι παίρνει ένα άψυχο υλικό και του δίνει μορφή, «ψυχή» και ζωή και αν είναι καλό μένει και στην αιωνιότητα;

Σαφώς είναι Θεός. Όμως είναι το ίδιο Θεός όπως ένας ξυλουργός που φτιάχνει μια καρέκλα. Όπως ένας επιστήμονας που φτιάχνει ένα διαστημόπλοιο και πάει στο φεγγάρι. Η έννοια της μετάλλαξης, εμπεριέχει μια θεία λειτουργία άνωθεν ελεγχόμενη. Κι αυτό είναι η απόδειξη ότι υπάρχει Θεός. Αυτή η ικανότητα του ανθρώπου, που τον ξεχωρίζει από το ζωικό βασίλειο, να παίρνει ένα πράγμα και να το μεταλλάσει σε κάτι άλλο είναι η απόδειξη της ύπαρξης του Θεού, που είναι ο ίδιος ο άνθρωπος που περιέχει μέσα του τον Θεό. Δεν είναι μόνο ο καλλιτέχνης που έχει αυτή τη δυνατότητα της μετάλλαξης.

Είναι όλο το ανθρώπινο είδος. Και το πώς υπάρχει αυτή η δυνατότητα στον άνθρωπο, είναι κάτι που δεν έχει απαντηθεί ακόμα. Δεν κατάφεραν οι μοντερνιστές να εξηγήσουν αυτό το πράγμα. Πως δηλαδή το κατορθώνεις αυτό αν δεν υπάρχει μια δύναμη μέσα σου και από πού προέρχεται αυτή η δύναμη.

Κώστας Βαρώτσος

Η κατάρρευση του «αντικειμενικά σωστού»

Νομίζω ότι με την καθολική και φανατική άρνηση, με τις παρωπίδες δηλαδή είτε είναι συντηρητικές είτε μοντέρνες δεν καταφέρνεις να εξηγήσεις τίποτα εύκολα.

Αυτό υπάρχει μια δεδομένη χρονική στιγμή στην ιστορία που ξεκίνησε: Με τη βιομηχανική επανάσταση. Ενώ η αναγέννηση ξεκίνησε πολύ καλά σαν μια στροφή προς τον άνθρωπο με μια επανεκτίμηση κάποιων αξιών της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και μια καινούργια προσέγγιση στα φυσικά φαινόμενα και γεννήθηκε η επιστήμη σαν μια συνολική συνθετική γνώση.  Μετά άρχισε η έννοια της ανάλυσης που οδήγησε στην βιομηχανική επανάσταση. Με το που ανακαλύφθηκε το μοτέρ εσωτερικής καύσης, εκεί έγινε ένα κραχ του πολιτισμού. Γιατί η βιομηχανική επανάσταση έδωσε μια υπεραισιοδοξία στον άνθρωπο ότι ανακάλυψε το μαγικό ραβδάκι. Όταν ξαφνικά σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα ο άνθρωπος άρχισε να τρέχει με 200 χιλιόμετρα η να πετάει με 2000 χιλιόμετρα την ώρα με το αυτοκίνητο η το αεροπλάνο έχασε τη χωροχρονική του υπόσταση.  Άρχισε να διογκώνεται η έννοια του ανθρώπου και να συρρικνώνεται η έννοια του χρόνου.

Και τότε άρχισε μια κούρσα, μια κόντρα για να βρεθεί το αντικειμενικά σωστό. Η «αλήθεια». Νομίζανε δηλαδή ότι αναλύοντας την πραγματικότητα με επιστημονικό τρόπο θα έβγαζαν το αντικειμενικά σωστό. Μόλις όμως πηγαίνανε να το εφαρμόσουν αυτό γινόταν καταστροφή. Όλος ο μοντερνισμός είναι βασισμένος πάνω σε αυτό.  Σε μια σειρά από καταστροφές που προκάλεσε  το «αντικειμενικά σωστό», που δεχόταν μόνο ότι μπορούσε να δει και να εξηγήσει επιστημονικά.

Για την κοινωνία εκείνη ήταν σωστές  η «αντικειμενική αλήθεια» του Μαρξ, του Χίτλερ ή  του Μουσολίνι, αυτά τα «αντικειμενικά σωστά» οδήγησαν σε καταστροφές. Είχαν πειστεί οι λαοί ότι η δύναμη και η μηχανή μπορεί να δώσει απόλυτες λύσεις για όλα. Αυτό είναι αυτό που ζούμε σήμερα: Η κατάρρευση του αντικειμενικά σωστού. Γι’ αυτό καταρρέει και το σύστημα. Δεν υπάρχει το αντικειμενικά σωστό. Αυτή τη στιγμή πρέπει να λειτουργήσουμε συνθετικά. Εγώ σε αυτή την έκθεση λειτουργώ συνθετικά όχι αναλυτικά . Προσπαθώ δηλαδή τα έργα να βγάζουν μια τέτοια ενέργεια. Και έχουν αρχίσει και άλλοι συνάδελφοι να λειτουργούν έτσι.

Στην περίοδο του μεσαίωνα ξεχάσαμε κάποιες πολύ σημαντικές ποιότητες και αξίες . Και πρέπει να τις ξαναψαρέψουμε και να τις ξαναβρούμε. Πρέπει να επανεξετάσουμε κάποια πράγματα όχι αποκόπτοντας την ιστορία αλλά κοιτώντας την στα μάτια.  Η ιστορία μπορεί να μας διδάξει. Κι εδώ υπάρχει μια παγίδα στην οποία έπεσαν πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες: Άλλοι είδαν τον εαυτό τους αποκομμένο από ότι συμβαίνει γύρω τους, και αντιμετώπισαν τα προβλήματα του κόσμου, κοιτάζοντας τα με μια αποκομμένη μεγαλοαστική ματιά κι άλλοι μπέρδεψαν την πολιτική στάση και την ιστορική συνείδηση που οφείλει να έχει ο καλλιτέχνης με την εμπλοκή στα κόμματα και με εμπλοκή στο λαϊκισμό . Ο Έζρα Πάουντ ενεπλάκη με τον Μουσολίνι και κατέληξε να γράψει τα Cantos φυλακισμένος. Πρέπει κανείς να προσέχει όταν μιλάει για πολιτική εγώ όταν λέω ότι η τέχνη είναι πολιτική πράξη το λέω σε άλλο επίπεδο. Όχι κομματικό.

Κ. Βαρώτσος, Ευρώπη, 2018,

Είναι απόλυτα κατανοητό. Δημιουργείτε καλύτερα όταν βρίσκεστε στο εργαστήριο η έξω; Ποια είναι η σχέση σας με το εργαστήριο;

Δημιουργώ συνέχεια. Δεν έχω συγκεκριμένο χρόνο και τόπο. Ωστόσο η καθαρά δημιουργική πράξη είναι εκτός εργαστηρίου. Στο εργαστήριο υπάρχει ένα verification, μια διαδικασία επαλήθευσης. Η δημιουργική στιγμή είναι έξω στη ζωή και μέσα στο μυαλό σου. Στιγμές μαγικές που εμφανίζονται από τα πράγματα. Αυτό μπορεί να συμβεί πετώντας με το αεροπλάνο επί παραδείγματι.

Ο δρομέας σήμερα μας δίνει κουράγιο

Θα ήθελα να μιλήσουμε λίγο για το δρομέα, παρότι είναι ένα γλυπτό για το οποίο έχετε μιλήσει πολλές φορές. Θα ήθελα να σταθούμε λίγο στο γεγονός ότι ο δρομέας με ένα μαγικό τρόπο, καταφέρνει να εκπέμπει άλλο μήνυμα ανάλογα με την εποχή. Ποιο είναι το μήνυμα που πέρνα σήμερα;

Είναι αλήθεια αυτό που λέτε. Ο δρομέας είναι ένα μαγικό έργο. Καταφέρνει να περνά διαφορετικά μηνύματα ανάλογα με την εποχή. Το 88 που δημιουργήθηκε ήμασταν όλοι μες την καλή χαρά. Λέγαμε ότι «επιτέλους θα γίνουμε Ευρωπαίοι, επιτέλους θα είμαστε ίδιοι με αυτούς». Ήμασταν σε μια φάση που μαζεύαμε τα θραύσματα μας και μπαίναμε σε μια νέα ταχύτητα. Ο δρομέας τότε συμβόλιζε την ταχύτητα με την οποία μπαίναμε σε μια αλλαγή αλλά μέσα από μια συνθετική διαδικασία όχι αναλυτική. Πολλοί ταυτίζουν το δρομέα με τον φουτουρισμό. Λένε ότι επειδή τρέχει αυτό είναι φουτουριστικό.

Είναι το ακριβώς αντίθετο. Ο φουτουρισμός ανέλυε την κίνηση που πραγματοποιείται στο χώρο την «έσπαγε»  δηλαδή σε κομμάτια.  Ενώ στο δρομέα έχουμε τα θραύσματα που δεν «σπάνε», δεν αναλύονται , ενώνονται για μια καινούργια κίνηση. Εγώ πίστευα στη συνεκτικότητα από τότε. Ήθελα να δώσω το μήνυμα ότι πρέπει να μαζέψουμε τα θραύσματα για να πάμε σε μια καινούργια κίνηση.

Σήμερα όπως είπες, ο δρομέας έχει άλλο ρόλο: παίζει το ρόλο του παππού που λέει «παιδάκι μου σήκω μην πέφτεις» . Σήμερα ο δρομέας δίνει κουράγιο στην τραγωδία: Ενώ έχουμε καταστραφεί εντελώς χειρότερα δεν θα μπορούσε να πάει,  ο δρομέας σήμερα έμενα μου δίνει κουράγιο: Όποτε περνώ και τον κοιτώ παίρνω δύναμη από τα κέφια που είχε εκείνο το παιδί που έκανε αυτό το γλυπτό.

Κώστας Βαρώτσος -Ο δρομέας

Ο ποιητής είναι ένα έργο που συμβολίζει τα όρια

Να μιλήσουμε για τον «ποιητή» στην Κύπρο;

Ο ποιητής σήμερα με τη βοήθεια του Δάκη Ιωάννου, που ήταν κι ο βασικός χρηματοδότης τότε που έγινε το έργο, φεύγει από την Αμμόχωστο πάει στη Λευκωσία στην πλατεία Ελευθερίας, έξω από το δημαρχείο.

Για να πει και εκεί το «ποίημα» του;

Ο ποιητής είναι ένα έργο που είναι συνδεδεμένο με τα όρια. Γι’ αυτό και έγινε πάνω στην πράσινη γραμμή. Τότε το πρόβλημα μου ήταν να δείξω πως λειτουργεί ο άνθρωπος όταν βρίσκεται σε όρια. Τείνει να χάσει την αυτοπεποίθηση του. Τα όρια δημιουργούν ασάφεια υπαρξιακή. Νιώθεις αδύναμες υπαρξιακά. Οπότε το «εγώ» και η δύναμη παίζει ένα πολύ μεγάλο ρόλο. Αυτό το ρόλο είχε  ο ποιητής το 1983 όταν έγινε το κράτος του Ντενκτάς και υπήρχε μια ανασφάλεια απίστευτη και στην Κύπρο και γενικότερα στον ελληνισμό.

Το θέμα της Κύπρου θα λυθεί ποτέ;

Το θέμα της Κύπρου εγώ το έχω ζήσει γιατί πηγαίνω συχνά στην Κύπρο. Ουσιαστικά έχει λυθεί το πρόβλημα της Κύπρου για μένα. Οι λαοί μεταξύ τους δεν έχουν κανένα πρόβλημα.

Και οι Κύπριοι πάνε τώρα στα κατεχόμενα και οι Τούρκοι έρχονται στην Κύπρο. Δεν έχουν πρόβλημα οι λαοί. Το πρόβλημα είναι όταν τα πράγματα γίνονται πολύπλοκα σε σχέση με τους συσχετισμούς τους παγκόσμιους . Τα μικρά κράτη , η Κύπρος όπως και η Ελλάδα έχουν από πάνω τους το στοιχείο της υποδούλωσης. Η ελευθερία που ζούμε είναι εικονική. Η υπόθεση της Κύπρου δεν εξαρτάται από τους Έλληνες ούτε από τους Τούρκους εξαρτάται από άλλους. Η υπόθεση των γεωπολιτικών ισορροπιών είναι μια υπόθεση βρώμικη. Έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα το οποίο είναι ανώνυμο και το βλέπουμε να δρα , να καίει λαούς να κάνει καταστροφές και να ελέγχει και λαούς πολύ δυνατούς.

Κώστας Βαρώτσος -Ο ποιητής

Δεν φανταζόμουν όταν έκανα το «Πλοίο» ότι αργότερα θα ζούσα αυτή την τραγωδία κάθε μέρα

Στην Ιταλία δημιουργήσατε ένα άλλο πολύ σημαντικό έργο το «Πλοίο»

Εκείνη ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή για μένα. Το έργο αυτό έγινε το 2010. Τότε εδώ είχαμε καταρρεύσει τελείως. Εγώ ήμουν στην Αίγινα, σε πλήρη κατάθλιψη γιατί έβλεπα τα πάντα να γκρεμίζονται γύρω μου. Ενώ ήμουν λοιπόν σε αυτή την κατάσταση με παίρνει τηλέφωνο ο νομάρχης από την περιφέρεια της Απουλίας και με ρωτά: Θέλετε ένα πλοίο; Όταν τον ρώτησα  τι εννοεί μου είπε για την ιστορία των 81 Αλβανών μεταναστών που πνίγηκαν την οποία ήξερα . Ήταν η πρώτη μεταναστευτική τραγωδία στη Μεσόγειο. Τότε στην Αδριατική έπεφτε ένα άλλο «τείχος του Βερολίνου». Οι Αλβανοί έφευγαν από τη χώρα τους με βάρκες με πλοία γεμάτα κόσμο με όποιο μέσο μπορούσαν . Ήταν συγκλονιστικές οι ιστορίες που έμαθα.

Όταν πήρα αυτό το ναυαγισμένο πλοίο και αποφάσισα να το μετατρέψω σε έργο δεν ήθελα να κάνω ένα «μοιρολόι». Ήθελα να του δώσω ζωή. Ήθελα να το κάνω να ζήσει πάλι σε μια άλλη διάσταση .   Τη διάσταση της τέχνης. Όταν το πήρα του άνοιξα την κοιλία για να βγάλω το μοτέρ και βρήκα μέσα τα πράγματα των πνιγμένων ανθρώπων, παπούτσια , προσωπικά αντικείμενα κτλ.

Ήταν από τις πιο δύσκολες στιγμές. Γιατί και εγώ τότε ζούσα μια τραγωδία και είχα στα χέρια μου μια άλλη μεγάλη τραγωδία. Είχα μια κάσα στα χέρια μου, είχα να κάνω με τον πραγματικό θάνατο δηλαδή.

Αυτό που συνέβη μετά δεν μπορούσα να το διανοηθώ ούτε στο πίσω μέρος του μυαλού μου: Ότι δηλαδή μετά το έργο αυτό θα είχαμε χιλιάδες νεκρούς. Ανθρώπους να πεθαίνουν στο Αιγαίο με τον ίδιο τρόπο. Δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι αυτό θα γινόταν μια μόνιμη κατάσταση. Εμείς δεν είχαμε πρόβλημα με το μεταναστευτικό τότε. Το ναυάγιο εκείνο στην Ιταλία ήταν ένα ναυάγιο με 80 νεκρούς. Και έφτασε περίοδος που εδώ είχαμε 80 νεκρούς τη μέρα.  Και δεν τα έλεγαν και όλα στις ειδήσεις. Γιατί είναι ένα άλλο τραγικό πράγμα αυτό που συμβαίνει με τις δυτικές εφημερίδες. Δεν μπορούν να γράψουν μια αλήθεια. Πάρε παράδειγμα τον Κιμ: εκεί που έγραφαν ότι είναι ένα τέρας που τρώει παιδάκια τώρα ξαφνικά έγινε συμπαθής. Το ίδιο και με τον Τραμπ.

Κανείς δεν λέει την αλήθεια για το «Μακεδονικό»

Μιλούσαμε πριν για εμφύλιους. Πείτε μου τη γνώμη σας για αυτό που ζούμε τώρα με το Μακεδονικό

Το Μακεδονικό είναι ένα πρόβλημα με δυο σκέλη: Ένα την ανασφάλεια που έχουμε απέναντι σε αυτή την υπόθεση της αρχαιότητας, χωρίς να την καταλαβαίνουμε και πολύ καλά και δεύτερον το ότι το πρόβλημα είναι  γεωστρατηγικό.

Και τα γεωπολιτικά θέματα ρυθμίζονται και αποφασίζονται σε όλη τη διάρκεια της ανθρωπότητας από τις ισχυρές δυνάμεις. Δεν αποφασίζουμε εμείς σχεδόν για τίποτα. Αυτή είναι η αλήθεια. Τώρα τα κόμματα από την άλλη εκμεταλλεύονται το γεγονός για να δουν πως θα πάρουν περισσότερους ψήφους. Εκμεταλλευόμενοι την ευαισθησία του κόσμου του απλού ανθρώπου που αισθάνεται Μακεδόνας γιατί πρέπει να αισθανθεί κάτι. Η υπόθεση που βλέπουμε μπροστά μας να εξελίσσεται είναι μια υπόθεση ψεύτικη σε όλα τα επίπεδα.

Δεν είναι καινούργιο το θέμα . Η σχέση μας με την αρχαιότητα όπως είπα και πριν είναι σαν επιταγή. Προσπαθούμε να εξαργυρώσουμε επιταγές. Δηλαδή να δούμε τι λεφτά μπορούμε να βγάλουμε από αυτό. Είναι ντροπή. Και από την άλλη κανείς δεν λέει την αλήθεια ότι οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν και μας εκβίασαν.

Κανείς δεν λέει την αλήθεια ότι αυτές οι αποφάσεις παίρνονται έξω από εδώ. Είναι δυνατόν εμείς να αποφασίσουμε για το αν θα εκμεταλλευτούμε το πετρέλαιο μας ή όχι; Αφού δεν είναι δικό μας. Όπως δεν μας ανήκει κι αυτός ο τόπος ουσιαστικά. Από παλιά. Όσοι έχουν διαβάσει ιστορία θυμούνται ότι είχαμε το αγγλικό κόμμα το γαλλικό κόμμα, κόμματα τα οποία υποστήριζαν συγκεκριμένα κράτη. Ακόμα δεν συνεχίζουν να μας φέρονται σαν ιδιοκτησία τους οι Γερμανοί και οι Γάλλοι;

Και μεταξύ τους το κάνουν. Ο γεωπολιτικός πόλεμος δεν σταμάτησε ποτέ στην Ευρώπη. Ο πιο αιματηρός και ο πιο φιλοπόλεμος λαός είναι ο ευρωπαϊκός λαός. Οι Ευρωπαίοι είναι οι πιο σκληροί και οι πιο βάναυσοι λαοί που υπάρχουν στον πλανήτη. Μην κοιτάς που λέμε ευρωπαϊκός πολιτισμός και τέτοια. Το Βέλγιο έσφαξε στο Κονγκό 8 εκατομμύρια κόσμο. Πρέπει όταν μιλάμε να έχουμε το θάρρος να λέμε αλήθειες. Οι Ευρωπαίοι είναι ο πιο βάναυσος λαός που ταλαιπώρησε τον πλανήτη για αιώνες. Τώρα έχω την αίσθηση ότι οι Ευρωπαίοι νιώθουν ότι κινδυνεύουν να πληρώσουν το λογαριασμό για όλα τα εγκλήματα που έκαναν στην ανθρωπότητα.

Η μεγαλύτερη ήττα στη ζωή μου ήταν που βρέθηκα να διδάσκω αρχιτεκτονική

Είναι η αρχιτεκτονική η μητέρα όλων των τεχνών;

Αυτά τα λένε οι κομπλεξικοί αρχιτέκτονες (γέλια). Μεγάλος αρχιτέκτονας ήταν ο Μιχαήλ Άγγελος και μεγάλος ζωγράφος και γλύπτης. Η έννοια αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής αστρονομίας, ήταν ενωμένες κάποτε. Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι ήταν τα πάντα. Υπήρχε μια συνθετική, μια ολιστική προσέγγιση στην έννοια της δημιουργίας.  Η αρχιτεκτονική  είναι μέσα μου , όπως είναι μέσα μου η μουσική, η ζωγραφική όλα. Εγώ δεν είμαι μόνο γλύπτης ή μόνο αρχιτέκτονας είμαι τα πάντα. Παίζω και κιθάρα. Και κοίτα πως τα φέρνει η ζωή: Ενώ προσπαθώ να την κοπανήσω από την αρχιτεκτονική βρέθηκα και καθηγητής στην αρχιτεκτονική. Αυτό είναι μια από τις μεγάλες ήττες που είχα στη ζωή μου. Είχα και ήττες δεν είχα μόνο νίκες.

Γιατί ήταν ήττα ότι βρεθήκατε να διδάσκετε στην αρχιτεκτονική;

Γιατί ενώ με τους φοιτητές κατάφερα να έχω μια επικοινωνία, στο πανεπιστήμιο ως θεσμό από όλα τα πράγματα που προσπάθησα αγωνιωδώς να κάνω, δεν κατάφερα ποτέ τίποτα τα τελευταία 20 χρόνια. Δεν κατάφερα να προσφέρω κάτι στο πανεπιστήμιο θεσμικά. Ήταν τόσο συμπαγής και άτρωτος ο χώρος. Είναι ένα σύστημα άτρωτο.

Τα νέα παιδιά έχουν παραδώσει τα όπλα

Πως είναι η σχέση σας με τα παιδιά στο πανεπιστήμιο; Είναι αμφίδρομη η σχέση δάσκαλου-μαθητή;

Εγώ δεν κάνω τέτοιους διαχωρισμούς. Όπως σε όλα τα πράγματα εγώ κοιτάζω να περάσω καλά. Και περνώ καλά όταν καταφέρνω να  επικοινωνώ, όταν γίνομαι μέρος κάποιου συνόλου. Όταν συμβαίνει αυτό, γίνεται μια όσμωση και μια συνύπαρξη. Αυτή είναι η μαγική στιγμή με τους φοιτητές μέσα στο αμφιθέατρο. Όταν αποκτάμε μια ουσιαστική σχέση και σε μια ουσιαστική σχέση δεν είναι μετρήσιμο το τι δίνει και το τι παίρνει ο καθένας.

Είναι φοβισμένα τα νέα παιδιά;

Παρατηρώ ότι τα νέα παιδιά έχουν παραδώσει τα όπλα εντελώς. Και δεν φταίνε αυτά . Τους το έχουν μεταδώσει αυτό οι γονείς. Γιατί τα νέα παιδιά από τη φύση τους έχουν ενέργεια. Αλλά οι γονείς τους μετέδωσαν το μήνυμα ότι «δεν μπορεί να αλλάξει κάτι». Και ότι αυτό που  πρέπει να κάνουν μέσα σε αυτή την κατάσταση είναι να κοιτάξουν πως θα διοριστούν κάπου, πως «θα τη βγάλουν καθαρή» που λέμε.

Κ.Βαρώτσος, Φύσημα, 2018,

 Η έννοια της εξελικτικότητας είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας και το δυσκολότερο πράγμα που έχει να αντιμετωπίσει ένας δημιουργός

Ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης σε μια κοινωνία που βιώνει μια πολύπλευρη και βαθιά κρίση;

Μπορούμε να πούμε ότι η τέχνη έχει βγάλει τις ντουντούκες και φωνάζει.   Ωστόσο για να μην μπερδέψουμε τα πράγματα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το εξής: Η τέχνη δεν έχει σχέση με την προπαγάνδα, δεν έχει σχέση με την κοινωνιολογία. Προσπάθησε κατά καιρούς να παίξει κοινωνιολογικό ρόλο αλλά έγινε αφελής. Γιατί δεν είναι ο ρόλος της τέχνης να αναλύει τα κοινωνικά φαινόμενα που καταρρέουν.

Αυτό που μπορεί να κάνει η τέχνη, είναι το να κάνει μασάζ στο αυτί και στο κριτικό σύστημα του εγκεφάλου του θεατή. Βοηθάει δηλαδή να εξασκήσεις την αντιληπτικότητα . Εξασκώντας αυτό, την αντίληψη του ανθρώπου, βοηθάει να έχεις κριτικό λόγο. Κριτικός λόγος είναι η αντίληψη του ομαδικού χρόνου.

Σήμερα ζούμε μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας . Τα εξαρτώμενα από τα ψίχουλα που τους πετάει το σύστημα  media, διαστρεβλώνου την πραγματικότητα. Ο ρόλος της τέχνης λοιπόν είναι να εξασκήσει την κριτική ικανότητα του ανθρώπου ώστε να μπορεί να δει πιο καθαρά τι συμβαίνει γύρω του. Αυτός είναι πολύ σπουδαίος ρόλος για την τέχνη. Είναι κορυφαίος. Αυτό δεν το καταλαβαίνουν οι πολιτικοί και δεν τους συμφέρει να το καταλάβουν. Γιατί επιδιώκουν το ακριβώς αντίθετο. Να κατανοεί ο κόσμος αυτά που θέλουν αυτοί να κατανοήσει.

Ποια είναι  η κινητήρια δύναμη που σας κάνει όχι μόνο να δημιουργείτε κάτι καινούργιο κάθε φορά, αλλά αυτό που δημιουργείτε να είναι «ένα βήμα παραπέρα» να έχει εξελικτικότητα ;

Η έννοια της εξελικτικότητας  δεν είναι μόνο ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της τέχνης αλλά της ελληνικής κοινωνίας γενικότερα. Διότι περνώντας τη μεταβυζαντινή περίοδο, δεν υπάρχει η έννοια αυτή στην Ελλάδα. Εξελισσόμαστε πάντα μετά από τραυματικές εμπειρίες.

Η απάντηση στην ερώτηση σου είναι ότι δεν νοείται η έννοια της μετάλλαξης και της δημιουργίας αν δεν εμπεριέχεται μέσα σε αυτά η έννοια της εξελικτικότητας. Αυτό είναι και το πιο δύσκολο πράγμα που έχει να αντιμετωπίσει ένας δημιουργός.

Διότι πρέπει να πατήσει κάπου, σε αυτό που έχει κάνει δηλαδή και να μπορέσει να το πάει λίγο πιο μπροστά. Η εξελικτικότητα είναι μια αργή και επίπονη διαδικασία διότι πρέπει η εξέλιξη  να είναι πραγματική. Η έννοια της εξελικτικότητας είναι βασισμένη πάνω στην μαγική έννοια της ζωής και είναι συνυφασμένη με την δημιουργία.

Εγώ πολλές φόρες έχω στιγμές μικρής εξελικτικότητας  . Το δύσκολο σε αυτή την υπόθεση είναι το εξής: Να κατανοήσεις ότι για να εξελίξεις τη δουλειά σου πρέπει πρώτα να εξελιχτείς ο ίδιος. Εκεί είναι το «μυστικό». Άρα η δουλειά που πρέπει να κάνεις είναι με τον εαυτό σου: Να βρίσκεις το θάρρος να «καις γέφυρες» πίσω σου να κάνεις νέες γέφυρες πράγμα που δεν είναι εύκολο όσο μεγαλώνεις, τα πράγματα γίνονται πιο βαριά πιο δύσκολα.  Όσο  μεγαλώνεις φεύγει ο ενθουσιασμός.

Η έννοια του ονείρου χάθηκε κοινωνία της εικόνας

Αυτό που δεν πρέπει να φεύγει όσο μεγαλώνουμε είναι η δύναμη να κάνουμε όνειρα. Συμφωνείτε;

Θυμάμαι τα παλιά τα χρόνια στα χωριά βλέπαμε κάτι γιαγιάδες που κάθονταν έξω για ώρες και κοιτούσαν γύρω τους. Και λέγαμε ότι είναι κουτσομπόλες . Ότι κοιτάνε για να δουν τι κάνεις. Δεν είναι έτσι. Αυτές οι γιαγιάδες κάνουν μακρινά ταξίδια. Νόμιζες ότι βλέπουν. Δεν βλέπουν. Κοιτάνε στο κενό και ονειρεύονται. Αυτό το χάσαμε στην κοινωνία της εικόνας.

Η έννοια του ονείρου χάθηκε. Κι αυτό είναι μια από τις μεγάλες απώλειες του σύγχρονου κόσμου. Διότι μας έχουν βάλει σε ταχύτητες που δεν προλαβαίνουμε να ονειρευτούμε.

Και αυτό είναι καταστροφικό γιατί τις μεγάλες ιδέες τις ονειρεύεσαι. Ο Αϊνστάιν ονειρεύτηκε τη θεωρία της σχετικότητας και δούλεψε όλη του τη ζωή για να την αποδείξει. Εγώ τον δρομέα τον είχα ονειρευτεί όταν ήμουν 18 και τον έκανα μετά από 20 χρόνια. Τα κυνηγάς τα όνειρα για να κάνεις μεγάλα πράγματα. Και αυτό είναι το ενδιαφέρον. Πάντα μου έλεγαν «Μετά από αυτό το μεγάλο έργο που έκανες θέλω να δω πιο θα είναι το επόμενο. Αποκλείεται να ξεπεράσεις το όριο αυτού του έργου» Όταν  ονειρεύεσαι και κυνηγάς τα όνειρα σου μπορείς να ξεπεράσεις τα όρια . Αλλά πρέπει να έχεις συνείδηση αυτού του πράγματος. Άσε που είναι πολύ δύσκολο…

Κώστας Βαρώτσος

Το σύστημα μας οδηγεί στο μίσος του εαυτού μας

Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να περάσετε μέσα από αυτή την έκθεση;

Αυτή τη φορά ενώ εγώ είμαι συνθετικός η έκθεση είναι λίγο αναλυτική. Με την έννοια ότι μερικές φόρες έχοντας περάσει στάδια έντονης αυτοκριτικής νιώθεις λίγο την κόπωση. Είναι λίγο σαν να «γλύφω τις πληγές μου».

Είναι λίγο αγαπησιάρικη η έκθεση. Προσπαθώ να περάσω το μήνυμα ότι πρέπει πια να αρχίσουμε να αντιστεκόμαστε σε αυτούς που μας οδηγούν να μισήσουμε τον εαυτό μας, που μας έστησαν στον τοίχο. Ότι εμείς φταίμε για όλα.

Όπου πάω κι όπου βρίσκομαι ακούω άσχημα πράγματα για τον εαυτό μας. Ο κόσμος λέει «Εμείς φταίμε για όλα» και φτάσαμε στο επικίνδυνο σημείο να μισούμε τον εαυτό μας. Όταν μισείς τον εαυτό σου μπαίνεις σε επικίνδυνη ζώνη . Όπου έρχονται αρρώστιες έρχονται διάφορα πράγματα. Με αυτή την έκθεση ήθελα να δείξω ότι εντάξει δεν είμαστε τόσο τέρατα. Είμαστε καλά παιδιά. Ότι πρέπει να αγαπήσουμε τον εαυτό μας για να μπορέσουμε να τον αποκωδικοποιήσουμε και να τον βελτιώσουμε Το σύστημα μας έσπρωξε βίαια προς το μίσος του εαυτού μας

Who is Who

Ο Κώστας Βαρώτσος γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου του 1955 στην Αθήνα. Σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Ρώμης (1973-5) και συνέχισε στην αρχιτεκτονική σχολή της Πεσκάρα. Το 1978 πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση στο Centro Culturale Govergense με τίτλο «Γη-Θάλασσα». Το 1980, μετά από δέκα χρόνια παραμονής του στην Ιταλία, επέστρεψε στην Ελλάδα και το 1982 πραγματοποιησε την πρώτη του ατομική έκθεση στην Αθήνα στην Αίθουσα Τέχνης Δεσμός, με τίτλο «Εικόνες που Αναδύονται». Το 1983 με προτροπή του συλλέκτη Δάκη Ιωάννου φιλοτέχνησε το πρώτο δημόσιο έργο του με τίτλο «Ο Ποιητής», που εγκαταστάθηκε στη Λευκωσία της Κύπρου. Πήρε μέρος σε πολλές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό και εκπροσώπησε τη χώρα μας στη διεθνή Μπιενάλε του Σάο Πάολο. Το 1988 έστησε στην πλατεία Ομονοίας τον φημισμένο «Δρομέα», το πιο πολυσυζητημένο του έργο. Εκπροσώπησε στη Μπιενάλε της Βενετίας πρώτα την Ιταλία και μετά την Ελλάδα. Το 1994 ο «Δρομέας» μεταφέρθηκε, λόγω της κατασκευής του μετρό, από την Ομόνοια στην πλατεία της απέναντι από την Εθνική Πινακοθήκη. Το 1999 εκλέχθηκε καθηγητής στη Αρχιτεκτονική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 2003 πήρε μέρος στη Μπιενάλε του Πεκίνο. Γλυπτά του κοσμούν πολλούς δημόσιους χώρους στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Ιταλία, την Ελβετία, τις Η.Π.Α., ενώ έχει πραγματοποιήσει πλήθος ατομικών και ομαδικών εκθέσεων σε Ελλάδα και εξωτερικό.

Info
«Κώστας Βαρώτσος 2008-2018»

ΙΔΡΥΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Β&Μ ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ

Διάρκεια έκθεσης: 20/6-21/10/2018

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα – Κυριακή: 10.00-18.00