Η πρώτη χώρα που εξαφανίζεται - Θύμα της κλιματικής αλλαγής

Κάθε bucket list που σέβεται τον εαυτό της είναι χωρισμένη σε επιμέρους κατηγορίες που διαγωνίζονται μεταξύ τους ποια πλησιάζει πιο κοντά στη σφαίρα του ακατόρθωτου. Στην κορυφή φυσικά, φιγουράρει η ισόβια αγαπημένη κατηγορία των διακοπών και ένα σωρό εξωτικοί προορισμοί, όπως οι Μαλδίβες και ο Μαυρίκιος. Το χαριτωμένο σύμπλεγμα νησιών με την ονομασία Κιριμπάτι απουσιάζει.

Μηδαμινό το κακό μπροστά στην απαισιόδοξη πρόβλεψη του επιστημονικού κόσμου που θέλει (δυστυχώς) το Κιριμπάτι να καταλήγει στα σπλάχνα της -στην προκειμένη περίπτωση- εκδικητικής θάλασσας. Οι φιάλες οξυγόνου που του αναλογούν θα έχουν εξαντληθεί σε 50 χρόνια από σήμερα.      

Αυτή είναι η αναπόδραστη μοίρα του Κιριμπάτι, της χώρας που δεν ξέρουμε ούτε κατά προσέγγιση πού βρίσκεται στο χάρτη. Καταλυτικό ρόλο στη συλλογική μας άγνοια παίζει το γεγονός ότι βρίσκεται στη μέση του πουθενά. Κατά πάσα πιθανότητα στη μοιρασιά των λαχείων, το Κιριμπάτι είχε πάρει άδεια. Ίσως και άνευ αποδοχών. Δεν εξηγείται διαφορετικά το παρανοϊκό σημείο στο οποίο έχει ξεβραστεί, όντας μια απ' τις πιο απομονωμένες και μοναχικές χώρες στον κόσμο.

Το Κιριμπάτι ανήκει στην Ωκεανία, ενώ απέχει κάτι λιγότερο από 100 χιλιόμετρα από τη ρυθμιστική ζώνη του Ισημερινού. Πρόκειται για μια απίστευτα λεπτή λωρίδα άμμου και χαμηλής, καταπράσινης βλάστησης που ντριμπλάρει τον ωκεανό. Ή έστω ένα λιλιπούτειο έθνος που αποτελείται από 33 ατόλλες (κοραλλιογενή νησιά με δακτυλιοειδές σχήμα) στη γλώσσα της γεωγραφίας.

To Κιριμπάτι έχει τον δικό του Road 66

Στο έδαφος του κατοικούν περίπου 100.000 άνθρωποι, με την πλειοψηφία να ζει στην πρωτεύουσα, τη Νότια Tarawa. Ανεξάρτητα όμως από τον τόπο κατοικίας, οι μετακινήσεις διευκολύνονται από τον μοναδικό δρόμο που υπάρχει. Έναν δρόμο με αμέτρητες απότομες στροφές και ελάχιστα αυτοκίνητα. Θα ήταν κάπως απρόσμενο βέβαια παρά την ύπαρξη ενός και μόνο δρόμου, να σημειωθεί κάποιο μποτιλιάρισμα αντίστοιχο με εκείνα της Κωνσταντινούπολης και του Τόκιο. Δεν έχει συμβεί ποτέ, ούτε και πρόκειται.

Καθημερινά εξυπηρετείται μία μεγάλη γκάμα ντόπιων. Τα παιδιά που πηγαίνουν σχολείο, οι ασθενείς που κατευθύνονται αλαφιασμένοι προς το νοσοκομείο, οι αγρότες που πηγαίνουν να δουλέψουν στο χωράφι καθώς και οι νέοι που προσελκύουν τα βλέμματα κάνοντας άμυαλες σούζες. Ειδικά οι οδηγοί των μηχανών παίζουν τη ζωή τους κορώνα γράμματα. Υποτιμούν τις λακκούβες και τα ξαφνικά ανεβοκατεβάσματα. Ξεχνούν πως μία αβίαστη στραβοτιμωνιά αρκεί για να τους κοστίσει τη ζωή. Δεν προβληματίζονται από την οικτρή κατάσταση των δρόμων. Έχουν τo κράνος στο μπράτσο και το μυαλό πάνω από το κεφάλι.

Ένα αραιοκατοικημένο χωριουδάκι στην ενδοχώρα. /123 RF Photo/Carmen Gabriela

Το οδικό δίκτυο σηκώνει βελτίωση, άμεση και εμφανή. Με αυτό τον γνώμονα, η Αυστραλία ενέκρινε το ποσό των 60 εκατομμυρίων ευρώ προς το Κιριμπάτι, ποσό έκπληξη αφού από τον Β' Παγκόσμιο είχε να καταγραφεί μία τόσο μεγάλη οικονομική επένδυση στις υποδομές της χώρας. Μία επένδυση-δέντρο μπροστά στο δάσος της εξαφάνισης της χώρας.

Η άνοδος-ρεκόρ της στάθμης του νερού

Η ζωή στη Δύση είναι ξέγνοιαστη. Δεν συγκρίνεται με τις ανησυχίες που ταΐζει η κλιματική αλλαγή τη χώρα του Νότιου Ειρηνικού. Τα ουσιώδη και πραγματικά προβλήματα εμφανίζονται στη Δύση μια στο τόσο. Τα προβλήματα στο Κιριμπάτι είναι ένα πένθιμο καθημερινό φαινόμενο. Δεν χαρίζονται, δεν κάνουν εκπτώσεις, δε νιώθουν, απλώς πολλαπλασιάζονται σαν το κεφάλι της Λερναίας Ύδρας.

Τα τελευταία 10 χρόνια, η στάθμη του νερού ψηλώνει με ρέγουλα. Αν αυξηθεί δύο μέτρα ακόμη, το Κιριμπάτι θα βυθιστεί και άντε να βρεθεί μετά σκηνοθέτης να μεταφέρει τη συγκινητική ιστορία του στη μεγάλη οθόνη. Προφανώς και μετά το γλυκανάλατο concept του Τιτανικού με τον Ντι Κάπριο σε ρόλο εραστή Δυτικών Προαστίων( ο Γεωργούλης διαβάζει αυτές τις γραμμές και το γέλιο του ακούγεται μέχρι το Κιριμπάτι), οποιοσδήποτε παραγωγός ταινιών θα προτιμούσε να κάνει χαρακίρι με κατάνα παρά να χρηματοδοτήσει ένα τέτοιο project.

Όταν ο καιρός χαλάει και οι φονικές καταιγίδες εναλλάσσονται, το νερό γλείφει τις πόρτες των σπιτιών. Τα πελώρια κύματα κόβουν βόλτες μες στα πυκνοκατοικημένα χωριουδάκια και προκαλούν εκτός από πανικό και ταραχή, ανυπολόγιστες ζημιές. Οι αγροτικές εκτάσεις πλημμυρίζουν, τα πρόχειρα κατασκευασμένα σπίτια (το σουλούπι τους κάνει αυτόματα τη σύνδεση με τα κοντέινερ στους προσφυγικούς καταυλισμούς και στον Δενδροπόταμο) ξεριζώνονται από τη βάση τους και ανέμελοι άνθρωποι κάθε ηλικίας πνίγονται σκεπασμένοι από τα ορμητικά ρεύματα. Δεν προλαβαίνουν να αντιδράσουν και αντικρίζουν μαρμαρωμένοι το πρόωρο φινάλε τους. Στρατιωτάκια ακούνητα, αγέλαστα, αμίλητα.

Το μολυσμένο νερό

Οι πλημμύρες επιφέρουν μία σειρά από ανεπιθύμητες συνέπειες, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο άξιες αναφοράς. Η πιο τρανταχτή και επικίνδυνη είναι η μόλυνση του πόσιμου νερού. Το καθαρό νερό των δεξαμενών ανακατεύεται με το βλαβερό της παλίρροιας και αυτομάτως η κατάποση του γίνεται εξαιρετικά επιζήμια για τους κατοίκους του Κιριμπάτι, κυρίως όμως για τις ευπαθείς ομάδες όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι.

Η αγροτική οικονομία φλερτάρει με την καταστροφή λόγω της κατακόρυφης πτώσης της σοδειάς των τάρο. Είναι μεταξύ των πιο νόστιμων τροπικών φυτών καθώς και το υπόστρωμα της εθνικής οικονομίας. Ο,τι δηλαδή είναι τα πορτοκαλιά για την βιωσιμότητα του νομού Λακωνίας. Το νερό που καταλήγει στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις όχι μόνο δεν συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγής αλλά αντίθετα την στέλνει λίτρο με το λίτρο στον πάτο. Ένα ακόμη καταδικαστικό σημάδι που επιβεβαιώνει πως η επιβίωση των κατοίκων πάνω στο Κιριμπάτι θα έχει γίνει σε λίγο καιρό 'mission impossible'.

Τελετή μύησης πάνω στην αμμουδερή παραλία. /AP Photo/Katsumi Kasahara

Μέχρι πρόσφατα, μπανανιές, μπαμπάι και δέντρα καρύδας κατέκλυζαν το νησί. Τώρα όμως τα δέντρα αυτά είναι ζωντανοί νεκροί. Απλώς πιάνουν χώρο στις αχανείς εκτάσεις. Έχουν σταματήσει να παράγουν καρπούς και να συμπληρώνουν το μικρό κατά κεφαλήν οικογενειακό εισόδημα. Η αντίστροφη μέτρηση έχει ξεκινήσει με κάθε επισημότητα και τα χρονόμετρα βουίζουν ξέφρενα.

H κλιματική αλλαγή δεν έρχεται, ήρθε για τα καλά

Το 2015 διεξήχθη στο Παρίσι το συνέδριο για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι χώρες-μέλη της G7 δίστασαν να αποδεχθούν τον ρεαλιστικό στόχο του περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε 1,5 βαθμούς Κελσίου, μισό βαθμό κάτω από τα σημερινά επίπεδα. Παρά την αρχική τους προβλέψιμη αντίρρηση, ενεργοποιήθηκαν και άρχισαν να εργάζονται για τη δημιουργία μιας πρώτης ζώνης άμυνας ώστε να σταθεροποιηθεί η στάθμη της θάλασσας. Πήραν επίσης καταλυτικά μέτρα γύρω από την αποτροπή της διάβρωσης των ακτών, όπως και από την προστασία της ποιότητας των υδάτων.

Στην περίπτωση που κάποιος εξωγήινος κατέβαινε στη γη και ανέπτυσσε ένα κοινό κώδικας επικοινωνίας μαζί μας θα είχε στα χέρια του(;) βάσιμες ενδείξεις πως μετά τη σύνοδο στο Παρίσι, το Κιριμπάτι είχε ακόμη σφυγμό. Ανεπαίσθητο μεν, υπαρκτό δε. Τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο, η κλεψύδρα έχει ήδη αδειάσει. Το remake του Τιτανικού κοντοζυγώνει.

Η κλιματική αλλαγή -όσο και να μουρμουρίζει ο Τραμπ- δεν έχει διάθεση για αστεία, ούτε μπορεί να μπει τιμωρία με το ένα πόδι στον τοίχο. Η Σουηδία και το μεγαλύτερο μέρος της Αρκτικής το διαπίστωσαν από πρώτο χέρι το φετινό καλοκαίρι. Μέσα σε διάστημα 12 ημερών κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οκτώ πυρκαγιές, οι οποίες ξεφύτρωναν σε σκόρπια σημεία σα δηλητηριώδη μανιτάρια. Μάλιστα, η μεγαλύτερη από αυτές εξαπλώθηκε σε ένα δάσος βγαλμένο από την χρυσή εποποιία της σειράς Vikings, με έκταση ίση με 900 επαγγελματικά γήπεδα ποδοσφαίρου.

Ο Αρκτικός κύκλος μαζί με τις γειτονικές του βόρειες χώρες χρησίμευαν μέχρι πριν λίγα χρόνια ως καταφύγιο, αλλά σήμερα οι περιοχές αυτές βρίσκονται στο πικ της κλιματικής αλλαγής. Οι δορυφόροι κατέγραψαν πρόσφατα μαζικές φωτιές στη Σιβηρία των οποίων ο καπνός ταξίδεψε ως τη Γροιλανδία και τον Καναδά. Παράλληλα, οι νορβηγικές αρχές επισημαίνουν πως ο αριθμός των πυρκαγιών που εκδηλώθηκαν φέτος έχει τριπλασιαστεί συγκριτικά με την περσινή χρονιά.

Η Σουηδία πάλι, έχει πληγεί από 60 πυρκαγιές μόνο αυτό το μήνα εξαιτίας μιας μεγάλης περιόδου ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών που πέρασε. Εκκενώθηκαν τρεις κοινότητες, διακόπηκαν οι σιδηροδρομικές υπηρεσίες ενώ έγινε εσπευσμένα έκκληση για βοήθεια στο πλαίσιο του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γαλλία έστειλε στρατιώτες, η Ιταλία αεροσκάφη πυρόσβεσης και η σκανδιναβική τριάδα (Δανία, Νορβηγία, Εσθονία) πυροσβέστες και εξοπλισμό. Η Ελλάδα έστειλε την ευχή της.

Το σχέδιο για τη μελλοντική εγκατάσταση

Η κυβέρνηση του Κιριμπάτι έχει καταστρώσει ένα ασφαλές Plan-A με την κατατοπιστική ονομασία 'μετανάστευση με αξιοπρέπεια'. Προτείνει στους κατοίκους να εξετάσουν το ενδεχόμενο να μετακομίσουν σύντομα στο εξωτερικό με πιο ευνοϊκές συνθήκες. Ταυτόχρονα, αγόρασε σχεδόν 6.000 στρέμματα στα νησιά Φίτζι, ένα νησιωτικό έθνος απόστασης 1.000 μιλίων, ως πιθανό τόπο μετεγκατάστασης. Η πιο σταθερή ακτογραμμή και το ασφαλές υψόμετρο των Φίτζι το κάνουν μαγαζί γωνία και λιγότερο ευάλωτο.

Το πακετάρισμα όμως 100.000 ανθρώπων και το ξεφόρτωμα τους είναι σαφώς πιο ψυχοφθόρο από μία εταιρία μεταφορών που παίζει με την υπομονή σου προτού αφήσει τα προσωπικά σου αντικείμενα έξω απ' τη σωστή πόρτα. Οι ντόπιοι είναι διχασμένοι (αυτό κανονικά είναι δικό μας εθνικό σπορ) με αφορμή την ενδεχόμενη μετακόμιση τους. Μία μετακόμιση που όσο και να θέλεις να μετριάσεις δεν είναι δα και Κολιάτσου-Παγκράτι.

Γαμήλια τελετή σε νωχελικούς ρυθμούς Κιριμπάτι. /123 RF Photo/Rafael Ben-Ari

Οι αγρότες και οι μη προνομιούχοι αμφιβάλλουν ότι θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του εξωτερικού. Μία άποψη που βρίσκει απόλυτα σύμφωνους και τους Χριστιανούς του νησιού. Σύμφωνα με τη βιβλική τους πεποίθηση, ο Θεός δεν θα επιτρέψει τη βύθιση της χώρας τους, αφού εκείνος και μόνο εκείνος αποφασίζει για την μοίρα οποιασδήποτε χώρας.

Η καυτή πατάτα της ιθαγένειας

Η καινοφανής περίπτωση του Κιριμπάτι έχει αόρατες προεκτάσεις και στον κλάδο του διεθνούς Δικαίου. Ειδικότερα, έχει φουντώσει ένας μίνι πόλεμος για την εφαρμογή της νομοθεσίας του διεθνούς προσφυγικού Δικαίου. Αφορμή; H προσφυγή ενός κατοίκου του Κιριμπάτι στο γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Το 2012, ένας εργαζόμενος από το Κιριμπάτι, ο Ιόνου Τεϊτιότα, ζήτησε άσυλο από τη Νέα Ζηλανδία υποστηρίζοντας ότι δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσει το φαγητό του ή να καταναλώσει πόσιμο νερό εξαιτίας της εισβολής αλμυρού νερού στις κρατικές δεξαμενές. Ο δικηγόρος του για τις ανάγκες της υπεράσπισης δήλωσε ότι βασική και αναντικατάστατη μέριμνα της προσφυγικής νομοθεσίας είναι η προστασία των πολιτών. Άρα και όσων αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους χτυπημένοι από την κλιματική αλλαγή.

Τα δικαστήρια απέρριψαν το επιχείρημα και ο άτυχος πελάτης του επέστρεψε στη μοναδική χώρα του πλανήτη με ημερομηνία λήξης. Αυτή η υπόθεση όμως ανέδειξε την παντελή έλλειψη εξοικείωσης των ανθρώπων του Κιριμπάτι με σύγχρονα και ευέλικτα προγράμματα που αναγνωρίζονται από χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία και η Αυστραλία. Δυνητικά, θα ήταν υπεραρκετά για να τους χορηγηθεί άδεια παραμονής αλλά οι κάνουλες που 'ξερνούν' χρήματα είναι ερμητικά κλειστές για οποιαδήποτε δραστηριότητα, πόσο μάλλον για να ενισχύσουν προγράμματα φιλικά προς την άτακτη μετανάστευση.

Ex situ εθνικότητα

Οι επιστήμονες του περιβαλλοντικού Δικαίου έχουν αρχίσει κιόλας να μελετούν την έννοια της ex situ εθνικότητας. Σε απλή μετάφραση, οι κυβερνήσεις των μικρών νησιωτικών κρατών που κινδυνεύουν με εξαφάνιση υπό την προϋπόθεση της επαρκούς οικονομικής στήριξης από τη διεθνή κοινότητα, θα διατηρήσουν αναλλοίωτο το δικαίωμα να αντιπροσωπεύουν τους πληθυσμούς τους σε διεθνή όργανα βεληνεκούς Ηνωμένων Εθνών.

Η Μάξιμ Μπέρκετ του Πανεπιστημίου της Χαβάης, η οποία μεταξύ άλλων έχει ασχοληθεί σε εξαντλητικό βαθμό με τα πολιτικά διλήμματα που ταλανίζουν έθνη όπως το Κιριμπάτι, καταλήγει σε ένα επισφαλές συμπέρασμα. Αυτή και οι συνάδελφοί της συμμερίζονται τη σύγχρονη ιδέα περί ιθαγένειας, όπου οι άνθρωποι έχουν δεσμούς με παραπάνω από μία χώρες, αλλά ιθαγένεια χωρίς την ύπαρξη κάποιας φυσικής περιοχής -έστω και για ξεκάρφωμα- είναι κάτι πρωτάκουστο και δύσπεπτο. Κάτι πολύ καλό για να είναι αληθινό.

Για χίλιους και έναν λόγους, το Κιριμπάτι δεν είναι, ούτε πρόκειται να γίνει must τουριστικό θέρετρο. Μάλιστα, στους Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς που ζουν μία πιρόγα απόσταση, δεν καίγεται καρφάκι για το εάν και πότε θα υποχωρήσει κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Αν ήταν άνθρωπος, σίγουρα θα περνούσαμε από δίπλα του υποτιμητικά και θα τον αφήναμε στο έλεος του. Αυτό φωνάζει η αντιμετώπιση που έχει από όλους μας. Από τη διεθνή κοινότητα, από κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, από τις εικονικές συνόδους κορυφής καθώς και από τις υπόλοιπες χώρες της Ωκεανίας.

Περιμένω πώς και πώς το υποκριτικό hashtag #prayforKiribati για να κλάψω με τα χάλια μας. Προλαβαίνω να κάνω μια συντηρητική προθέρμανση; Μάλλον όχι.

Του Δημήτρη Μπούτσικου

Πηγή: oneman.gr

Credit: instagram.com/prospektmiraorg