Η Μαριάννα Βαρδινογιάννη & ο Προκόπης Παυλόπουλος στην "πρεμιέρα" των εκδηλώσεων "Θερμοπύλες - Σαλαμίνα 2020" (φώτο)

Με μια Διεθνή Επιστημονική Ημερίδα, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Προκοπίου Παυλοπούλου, και με τη συμμετοχή κορυφαίων επιστημόνων από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο, ξεκίνησαν οι εκδηλώσεις του Ιδρύματος «Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη» για την Επέτειο 2.500 χρόνων από την Μάχη των Θερμοπυλών και την Ναυμαχία της Σαλαμίνας, τη Δευτέρα 20 Ιανουαρίου 2020, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος».

Θέμα της Επιστημονικής Ημερίδας ήταν «Θερμοπύλες και Σαλαμίνα: Αποτιμώντας τη σημασία τους στον σύγχρονο κόσμο» και τελούσε υπό την αιγίδα του Πρόεδρου της Δημοκρατίας.

Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Προκόπης Παυλόπουλος

Την κήρυξη των εργασιών της Ημερίδας κήρυξε με την εισαγωγική ομιλία του, με θέμα «Το Διαχρονικό Μήνυμα των Μηδικών Πολέμων», ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κύριος Προκόπιος Παυλόπουλος: 

«2.500 χρόνια μετά, η Μάχη των Θερμοπυλών και η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, από κοινού με την Μάχη του Μαραθώνα, αείροο και ασίγαστο «αναβρυτήριο» διαυγών ιστορικών και πολιτισμικών «ναμάτων», διαχέουν, αδιαλείπτως και προς κάθε κατεύθυνση, το ίδιο μήνυμα, από τότε που έκριναν την έκβαση των Μηδικών Πολέμων.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά τη διάρκεια της ομιλίας του

Την έκβαση, η οποία σήμανε την νίκη των αμυνόμενων Ελλήνων εναντίον των επιτιθέμενων Περσών και, ταυτοχρόνως, την νίκη της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας απέναντι στον αυταρχισμό και στον δογματισμό του περσικού δεσποτισμού. 

Αυτή η νίκη χάραξε, έκτοτε, το όριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης.  Και το χάραξε, με την έννοια ότι ο σκοτεινός δεσποτισμός εξ Ανατολών δεν μπόρεσε να κυριαρχήσει στον τότε γνωστό κόσμο, αφήνοντας το περιθώριο στην Δύση να διαμορφώσει, με βάση την Αρχαία Ελλάδα, τον Πολιτισμό του Ελεύθερου Πνεύματος, της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. 

Στην ουσία, το ως άνω όριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης λειτούργησε και λειτουργεί ως «προκεχωρημένο φυλάκιο» υπεράσπισης του Ανθρώπου, στον αγώνα του για την προστασία της αξίας του και για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, υπό όρους Αλληλεγγύης και Δικαιοσύνης.   

Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Προκόπης Παυλόπουλος

Σ’ έναν αγώνα ο οποίος διεξήγετο και θα διεξάγεται, πάντα, μέσα σε μια ελεύθερη «κοινωνία» και όχι, κατ’ ουδένα τρόπο, σε μια περίκλειστη και εκ καταγωγής εχθρική προς την Ελευθερία «κοινότητα»» ανάφερε ανάμεσα σε άλλα ο κύριος Παυλόπουλος.

Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Σίσσυ Παυλοπούλου

Η Πρόεδρος της Τιμητικής Κοσμητείας κυρία Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη στην ομιλία της τόνισε:

«2500 χρόνια πριν, στην αναμέτρηση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι νίκησε το φως. Στη Νίκη αυτή, δεν μέτρησε το πλήθος, αλλά ο Άνθρωπος.   Κι η  αυτοθυσία των γενναίων στις Θερμοπύλες που έδωσαν τη ζωή τους για να σταματήσουν τον εχθρό, που έφερνε μαζί του έναν εντελώς διαφορετικό  κόσμο, έγινε Σύμβολο Νίκης: νίκης της Αυταπάρνησης, της Αφοσίωσης και της Αγάπης προς την Πατρίδα.

 H Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη κατά τη διάρκεια της ομιλίας της

Έγινε Θυσία, - ποτέ ήττα! -  «υπέρ βωμών και εστιών». 

Από την άλλη πλευρά, η νίκη στη Σαλαμίνα ήταν το αποκορύφωμα της στρατηγικής των Αρχαίων Ελλήνων.  Με πρωταγωνιστή τον Θεμιστοκλή αποτελεί  τη σπουδαιότερη ναυτική επιχείρηση της αρχαιότητας  που έγινε θρύλος, αποτέλεσε δίδαγμα για τους λαούς, αφετηρία της παγκόσμιας ναυτικής ιστορίας και, κατά τους ιστορικούς, γενέθλιο του Δυτικού πολιτισμού.   

Η  ελληνική επικράτηση, παρά τον ασύγκριτα μικρότερο αριθμό των Ελλήνων, άνοιξε τον δρόμο για την ιστορική εξέλιξη των ελληνικών Πόλεων σε ένα κλίμα δημιουργικότητας και ανεξαρτησίας, που έδωσε πρότυπο και έμπνευση για αιώνες. 

Έδωσε την ευκαιρία στον Χρυσό Αιώνα του Περικλή να ανθίσει. Η Αθήνα παρήγαγε τότε μερικά από τα σημαντικότερα και πιο διαχρονικά πολιτιστικά έργα που στη συνέχεια διαδόθηκαν και επηρέασαν ολόκληρη την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

Αθανάσιος Πλατιάς, Roderick Beaton, Paul Cartledge, Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Άγγελος Χανιώτης, Γιώργος Πρεβελάκης, Ismail Serageldin

Τότε δημιουργήθηκε ο Παρθενώνας και απαράμιλλα σε τέχνη αριστουργήματα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.  Στον τόπο αυτό γεννήθηκε η ελευθερία του λόγου.

Εδώ γεννήθηκε η δημοκρατία, η οποία  για 2.500 χρόνια παραμένει το ιδανικότερο πολίτευμα στον κόσμο και η μακροβιότερη κληρονομιά που άφησε στην ανθρωπότητα ο Χρυσός Αιώνας του Περικλή.

Όλα αυτά δεν θα είχαν συμβεί αν δεν υπήρχε η καθοριστική νίκη των Ελλήνων στη Σαλαμίνα.  Υποκλινόμαστε ταπεινά μπροστά σε αυτή την βαρυσήμαντη κληρονομιά και με βαθύ αίσθημα ευθύνης. 

Στόχος μας είναι η Επέτειος αυτή να μιλήσει στις σημερινές κοινωνίες και ειδικά στη νέα γενιά με σύγχρονους όρους, με πνεύμα ανοιχτό και με σεβασμό στις πανάρχαιες αξίες που αποτελούν ακόμα και σήμερα μέρος της ταυτότητάς μας». 

Λουκάς Τσούκαλης, Roderick Beaton, Paul Cartledge, Αθανάσιος Πλατιάς, Γιώργος Πρεβελάκης, Άγγελος Χανιώτης

Χαιρετισμό στην εκδήλωση πραγματοποίησαν η Πρώτη Κυρία της Κύπρου κυρία Άντρη Αναστασιάδη και η Υπουργός Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη.

 «Δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά, οι  δυο επικές αυτές  μάχες συνεχίζουν να προάγουν τις πανανθρώπινες αξίες της ειρήνης, της  αλληλεγγύης της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Αξίες που μπόρεσαν να ανθίσουν μετά τη μεγάλη νίκη των Ελλήνων και να γίνουν τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού.  Αξίες οι οποίες  καθοδηγώντας διαχρονικά τα βήματα του λαού μας, ανάγονται στις μέρες μας σε υψίστης σημασίας, λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ως Έθνος» σημείωσε η κυρία Αναστασιάδη.

Από την πλευρά της η κυρία Μενδώνη αναφέρθηκε στη σημασία των Περσικών Πολέμων  και την καταλυτική επίδραση που είχαν στις ιστορικές και πολιτιστικές εξελίξεις:  «Μετά τα Περσικά γεννήθηκαν έννοιες ανεξίτηλες και θεσμοί που έμελλαν να διαρκέσουν για πολλά χρόνια θέτοντας τις βάσεις του Δυτικού πολιτισμού».  

 Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Παναγιώτης Πικραμμένος

Ο Ομότιμος Καθηγητής της Έδρας Κοραή Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Φιλολογίας στο King’s College London κύριος Roderick Beaton πραγματοποίησε ομιλία με θέμα «Οι Περσικοί Πόλεμοι, η εφεύρεση της Ευρώπης και η αρχή της ιστορίας».  

Ο Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge κύριος Paul Anthony Cartledge μίλησε με θέμα:  «Η Καλύτερη Ώρα της Αρχαίας Ελλάδος: Σαλαμίνα 2.500 σε Δημοκρατική Προοπτική», ο Καθηγητής Στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά κύριος Αθανάσιος Πλατιάς μίλησε με θέμα: «Η υψηλή στρατηγική του Θεμιστοκλή», ο κύριος Γιώργος Πρεβελάκης Ομότιμος Καθηγητής Γεωπολιτικής  Πανεπιστήμιο Pantheon-Sorbonne πραγματοποίησε ομιλία με θέμα: «Τα Ξύλινα Τείχη.  Γεωπολιτικές προκλήσεις και ιστορικά διδάγματα». 

Άντρη Αναστασιάδη, Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Λίνα Μενδώνη

Ο κύριος Άγγελος Χανιώτης, Καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασσικών Σπουδών, Institute of Advanced Studies, Princeton μίλησε με θέμα: «Πες μου ποιες επετείους γιορτάζεις για να σου πω ποιος είσαι».
Τον συντονισμό της εκδήλωσης και την παρουσίαση των συμπερασμάτων έκανε ο κύριος Λουκάς Τσούκαλης, Καθηγητής, Διεθνών Υποθέσεων, Sciences Po, Παρίσι, Ομότιμος Καθηγητής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πρόεδρος ΕΛΙΑΜΕΠ.

Το παρών έδωσαν, μεταξύ άλλων, ο Υπουργός Επικρατείας κύριος Παναγιώτης Πικραμμένος, ως εκπρόσωπος της κυβέρνησης, η κυρία Σίσσυ Παυλοπούλου, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κύριος Νίκος Παναγιωτόπουλος, ο Υπουργός Υγείας κύριος Βασίλης Κικίλιας, ο Υπουργός Τουρισμού κύριος Χάρης Θεοχάρης, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Φθιώτιδας κύριος Συμεών, ο Αρχηγός ΓΕΣ Αντριστράτηγος Χαράλαμπος Λαλούσης, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης, η Co Chair του Διεθνούς Οργανισμού Nizami Ganjavi και πρώην Πρόεδρος της Λετονίας κυρία Vaira Vike Freiberga, ο πρώην Αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας κύριος Ismail Serageldin, ο πρώην Πρωθυπουργός κύριος Λουκάς Παπαδήμος με τη σύζυγό του κυρία Shanna Παπαδήμου, ο Sir Magdi Yacoub, ο Γενικός Γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας κύριος Γιώργος Γεννηματάς, ο πρώην Υπουργός κύριος Αλέκος Φλαμπουράρης καθώς και πρώην Αρχηγοί Κρατών, μέλη του Διεθνούς Οργανισμού Nizami Ganjavi, βουλευτές, εκπρόσωποι του ακαδημαϊκού και επιστημονικού κόσμου, φορέων και της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Ο Υπουργός Τουρισμού Χάρης Θεοχάρης με τη σύζυγό του

Ομιλία του Καθηγητή Λουκά Τσούκαλη στην επιστημονική ημερίδα με θέμα Θερμοπύλες και Σαλαμίνα: Αποτιμώντας τη σημασία τους στον σύγχρονο κόσμο

Μου ζητήθηκε να συντονίσω την αποψινή συζήτηση και να προσπαθήσω να βγάλω μερικά συμπεράσματα στο τέλος μετά τις πολύ ενδιαφέρουσες αλλά και πολύ διαφορετικές ομιλίες που ακούσαμε. 

Συζητάμε απόψεγια δύο πολύ σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν πριν 2500 χρόνια σε αυτήν την μικρή γωνιά της Ευρώπης, σε αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι ηπείρων και πολιτισμών. Είναι γεγονότα που επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό την ευρωπαϊκή, τολμώ να πω, και την παγκόσμια ιστορία. 

Γιατί μπορείτε να φανταστείτε ποιο δρόμο θα είχε πάρει η Ιστορία αν οι Πέρσες νικούσαν στη Σαλαμίνα, αν είχε καταλυθεί τότε η Αθηναϊκή δημοκρατία, αν δεν είχε υπάρξει ποτέ ο χρυσός αιώνας του Περικλή που ακολούθησε τη μεγάλη ναυμαχία; Γιατί όλα αυτά αποτέλεσαν τη μεγάλη πηγή που τροφοδότησε στη συνέχεια τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και τις ευρωπαϊκές αξίες. Αλλά βεβαίως, θαμου πείτε, με τα αν δεν ξαναγράφεται η Ιστορία.

Εμείς που έχουμε το μεγάλο προνόμιο να κατοικούμε σε αυτήν τη γωνιά της Ευρώπης, αισθανόμαστε ως άμεσοι κληρονόμοι αν και συχνά αμήχανοι για το πώς να διαχειριστούμεμια τέτοια κληρονομιά. Γιατί η κληρονομιά είναι πολύ βαριά και εμείς μερικές φορές σκοντάφτουμε από το βάρος.

Ο Roderick Beaton μας θυμίζει ότι η λέξη Έλληνες δεν ήταν τόσο συνηθισμένη πριν γράψει ο Αισχύλος την σπουδαία τραγωδία του για τους Πέρσες, η οποία θυμίζω ήταν μέρος μιας τετραλογίας που νίκησε στο δραματικό αγώνα της αρχαίας Αθήνας το 472π.Χ. και είχε χορηγό, ποιον άλλον, τον Περικλή.

Τι ένωνε άραγε τους Έλληνες τότε, τους Έλληνες που ζούσαν σε πόλεις-κράτη και πολεμούσαν συχνά μεταξύ τους; Τι κοινά είχαν οι Έλληνες τον πέμπτο αιώνα προ Χριστού; 

Την απάντηση τη δίνει ο Ηρόδοτος τρεις δεκαετίες μετά τις Θερμοπύλες και τη Σαλαμίνα στο περίφημο χωρίο της Ιστορίας του, που μας θύμισε ο Άγγελος Χανιώτης.

Αναφέρεται ο Ηρόδοτος στο όμαιμον, δηλαδή το ίδιο αίμα,τοομόγλωσσον, την ίδια γλώσσα, στους κοινούς θεούς που λάτρευαν, δηλαδή το ομόθρησκον, καθώς και τα κοινά ήθη και έθιμα, το ομότροπον. Αυτά ένωσαν του Έλληνες απέναντι στον κοινό εχθρό που ήταν τότε οι Πέρσες, έστω και αν η συμμαχίααυτή δεν ήταν διόλου σταθερή και δεν περιλάμβανε το όλον Ελληνικόν. Αυτά τα κοινά έφερναν τους Έλληνες και στην  Ολυμπία κάθε τέσσερα χρόνια για να αγωνιστούν μαζί στους Ολυμπιακούς αγώνες. 

Λουκάς Τσούκαλης

Σίγουρα δεν υπήρχε την εποχή εκείνη η έννοια της εθνικής ταυτότητας, όπως την αντιλαμβανόμαστε και τη βιώνουμε μετά τη δημιουργία των εθνικών κρατών. Μια έννοια αρκετά σύγχρονη,όπως γνωρίζουμε. Άλλωστε και το εθνικό κράτος ούτε τέσσερις αιώνες δεν μετράει και στις περισσότερες περιπτώσεις πολύ λιγότερο.

Εμείς οι σύγχρονοι κάτοικοι αυτής της μικρής γωνιάς,τι κοινό άραγε έχουμε με τους αρχαίους Έλληνες; Επιτρέψτε μου να θέσω αυτήν την, πιθανόν προκλητική τουλάχιστον για μερικούς, ερώτηση. 

Η απάντηση είναι σίγουρα όχι το όμαιμον. Γιατί πέρασαν τόσοι πολλοί κατακτητές από εδώ. Αλλά έχει άραγε αυτό καμιά σημασία;Δεν μετράμε πλέον την εθνική ταυτότητα με το DNA– και ευτυχώς θα πρόσθετα.Προφανώς, ούτε το ομόθρησκον. Ο ένας Θεός αντικατέστησε τους πολλούς στη μακρά πορεία.

Ισχύει όμως, τουλάχιστον εν μέρει, το ομότροπον. Γιατί πολλές παλιές αξίες και παραδόσεις άντεξαν με τρόπο εντυπωσιακό στο διάβα των χρόνων, έστω με πολλές αναπόφευκτες μεταλλάξεις. 

Το Πάσχα των Ελλήνων, για παράδειγμα, κουβαλάει έντονες τις επιρροές από τις γιορτές που γίνονταν στην αρχαία Ελλάδα για την άνοιξη και την  αναγέννηση της φύσης.Ο Λεωνίδας και η μεγάλη θυσία στις Θερμοπύλες για ένα υπέρτατο αγαθό αποτελούν κομμάτι της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. 

Ο παιάνας που τραγουδούσαν οι Έλληνες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, όπως μας τον παρέδωσε ο Αισχύλος στην τραγωδία του οι Πέρσες, προκαλεί ακόμη και σήμερα ρίγος στο σύγχρονο Έλληνα, ακόμη περισσότερο στους μεγαλύτερους σε ηλικία που μάθαιναν ακόμη αρχαία ελληνικά στο σχολείο. 

Μαζί με τα τόσα μεγάλα και σπουδαία που κληρονομήσαμε από την εποχή εκείνη, έφτασαν μέχρι σε μας και τα κακά που συνδέονται με την επέτειο που μνημονεύουμε σήμερα, όπως η προδοσία και ο διχασμός.

Μας άφησε λοιπόν κι ο Εφιάλτης το δικό του όνομά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Και ελπίζουμε να τον βλέπουμε σπάνια στα όνειρά μας,αλλά όχι στην πραγματικότητα.

Θα μου πείτε ίσως ότι η κληρονομιά από τις Θερμοπύλες και τη Σαλαμίνα, η μεγάλη κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας γενικότερα, δεν είναι αποκλειστικά δική μας. Αποτελεί σίγουρα αναπόσπαστο κομμάτι της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς.

Προκόπης Παυλόπουλος, Sir Magdi Yacoub

Εμφανίζεται παντού με έντονη παρουσία στις τέχνες και τα γράμματα. Μπόλιασε την ευρωπαϊκή Αναγέννηση και το Διαφωτισμό που έφτασε και σε μας από την Ευρώπη ως αντίδωρο, έστω με καθυστέρηση.

Ακόμη και ο Καβάφης που έγραψε «Τιμή σ’εκείνους όπου στην ζωήν των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες» σίγουρα δεν απευθυνόταν μόνο σε Έλληνες. Ο Καβάφης έγραψε για αξίες που ξεπερνάνε τα σύνορα.

Αλλά ο Καβάφης έγραψε στη γλώσσα τη δική μας, την ελληνική. Και αυτή η κληρονομιά είναι αποκλειστικά δική μας. Το ομόγλωσσονλοιπόν συνεχίζεται. Η γλώσσα είναι το λαμπερό νήμα που μας ενώνει με όσους έζησαν στα μέρη αυτά πριν χιλιάδες χρόνια.

«Τη γλώσσα μου έδωσαν την ελληνική/ το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου/ Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου» γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης στο Άξιον Εστί.

Οι μάχες των Θερμοπυλών και της Σαλαμίνας συμβολίζουν κυρίως τη μάχη για την ελευθερία, τη μάχη των ολίγων εναντίον των πολλών, τη μάχη για την προστασία της πατρίδας από ξένους κατακτητές. Αξίες διαχρονικές λοιπόν και για αυτόν το λόγο γράφηκαν οι μάχες αυτές με ανεξίτηλα γράμματα στην Ιστορία και μνημονεύονται ακόμη και σήμερα μετά από 2500 χρόνια. 

Άνδρη Αναστασιάδη

Συνδέονται επίσης, μας θυμίζουν ο Paul  Cartledge και ο Roderick Beaton με δύο μεγάλες παρακαταθήκες που άφησε η αρχαία Ελλάδα στον παγκόσμιο πολιτισμό, δηλαδή τη δημοκρατία στη βάση της ισονομίας και ισηγορίας ελεύθερων πολιτών και όχι υπηκόων ή δούλων, και την Ιστορία ως καταγραφή και μνημόνευση συμβάντων που παραδίδονται στις επόμενες γενιές. 

Ο Αισχύλος στους Πέρσες δεν χλευάζει τους ηττημένους, αν και ο ίδιος είχε πολεμήσει στο Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα εναντίον των Περσών. Αποδίδει ο Αισχύλος τον ηρωισμό των Αθηναίων στη ναυμαχία της Σαλαμίνας στο γεγονός ότι πολεμούσαν ως ελεύθεροι πολίτες για όλα όσα είχαν αξία για αυτούς σε αντίθεση με τη δουλική υπακοή των Περσών στην εξουσία του μονάρχη. 

Μάλλον δίκιο φαντάζομαι είχε ο Αισχύλος με αυτήν τη αντιδιαστολή που κάνει, αν και όλα όσα γνωρίζουμε για αυτά τα γεγονότα είναι όπως τα είδαν οι Έλληνες τότε, γιατί δεν διαθέτουμε γραπτές μαρτυρίες από την περσική πλευρά. Υπάρχει προφανώς υποκειμενικό στοιχείο σε κάθε εξιστόρηση γεγονότων, είτε πρόκειται για την τραγωδία του Αισχύλου είτε ακόμη και για τον πρώτο ιστορικό της ανθρωπότητας, δηλαδή τον Ηρόδοτο.

Η δημιουργία του στόλου των Αθηναίων, χάρη στο διορατικό μυαλό του Θεμιστοκλή, και στη συνέχεια η μάχη της Σαλαμίνας, δεν έσωσαν απλώς την Αθηναϊκή δημοκρατία. Διεύρυναν επίσης την κοινωνική της βάση γιατί η πόλη χρειαζόταν κωπηλάτες για τα πλοία και έτσι η κοινωνική τάξη των λεγόμενων Θητών απέκτησε πλήρη δικαιώματα Αθηναίου πολίτη. Με άλλα λόγια, η δημοκρατία δυνάμωσε όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με μια εχθρική απειλή.

Ο Θεμιστοκλής στη Σαλαμίνα έσωσε τους Έλληνες από τον ξένο δυνάστη, έσωσε και την Αθηναϊκή δημοκρατία χρησιμοποιώντας όχι μόνον πειθώ αλλά και τεχνάσματα με τους πολιτικούς του αντιπάλους στην Αθήνα, τους υπόλοιπους Έλληνες συμμάχους και τον κοινό εχθρό τους Πέρσες. Ο Αθανάσιος Πλατιάς μας λέει ότι η επιτυχία στον πόλεμο βασίζεται στην παραπλάνηση. Μήπως όμως καμιά φορά και στην ειρήνη; Αν και νοιώθω αρκετά άβολα με ένα τέτοιο συμπέρασμα, δεν μπορώ όμως να το αποσιωπήσω.

Προφανώς τα άτομα κάνουν πολύ συχνά τη μεγάλη διαφορά, ακόμη και στη δημοκρατία. Δεν είναι διόλου αντιδημοκρατική αυτή η διαπίστωση.  Άλλωστε, ούτε ο λαός ενεργεί πάντοτε σοφά, ούτε η δημοκρατία αποτελεί από μόνη της εγγύηση ευνομίας ή και ειρήνης. Μας το διδάσκει και αυτό η Ιστορία.

Στις σύγχρονες δημοκρατίες, χρησιμοποιούμε τα λεγόμενα θεσμικά αντίβαρα για να αποφύγουμε την υπερβολική συγκέντρωση εξουσίας ή και την κατάχρησή της από την πλειοψηφία. Αυτά είναι τα απαραίτητα στοιχεία που συνιστούν μια σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία η οποία καθημερινά δοκιμάζεται στην πράξη. 

Στην αρχαία Αθήνα είχαν τον οστρακισμό ως μέσο προστασίας της δημοκρατίας από άτομα που θα μπορούσαν να την υπονομεύσουν. Δεν χρησιμοποιούσαν όμως πάντοτε σοφά αυτό το μέσο οι Αθηναίοι πολίτες. 
Ο ίδιος ο Θεμιστοκλής άλλωστε υπήρξε και αυτός θύμα μερικά χρόνια μετά τη νίκη στη Σαλαμίνα. Οι Αθηναίοι τον εξόρισαν και ο ίδιος μάλιστα κατέφυγε στην αυλή του Πέρση μονάρχη. Σαν αρχαία ελληνική τραγωδία δεν ακούγεται αυτή η εξέλιξη; 

Δεν κράτησε προφανώς για πολύ η ευγνωμοσύνη των Αθηναίων σε αυτόν που τους είχε σώσει. Ούτε απέφυγε βεβαίως η Αθηναϊκή δημοκρατία την Ύβρι, με κεφαλαίο Υ, αν κρίνουμε από τον αμείλικτο τρόπο που επέβαλε λίγες δεκαετίες αργότερα στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου το δίκαιο του ισχυρότερου εις βάρος των κατοίκων της Μήλου. 

Με άλλα λόγια, η δημοκρατία που γεννήθηκε εδώ στην Αθήνα, εδραιώθηκε μετά τη νίκη στη Σαλαμίνα και μεταλαμπαδεύτηκε πολλούς αιώνες αργότερα στην Ευρώπη και πέρα από αυτήν, είναι ένα εξαιρετικά ευαίσθητο πολιτικό κατασκεύασμα που χρειάζεται μεγάλη προσοχή και συνεχή φροντίδα.

Ή, όπως είπε και ο Winston Churchill, η δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα εκτός από όλα τα άλλα που έχουν δοκιμαστεί μέχρι σήμερα.Συνεπώς, πρέπει να την προσέχουμε σαν τα μάτια μας.

Αν ήταν να κρατήσουμε ένα και μόνο θετικό στοιχείο από τη μεγάλη πρόσφατη κρίση που πέρασε η χώρα μας, αυτό θα ήταν ότι άντεξε η δημοκρατία μας. Είναι μεγάλη επιτυχία και πρέπει να είμαστε περήφανοι για αυτό.
Υπάρχουν όμως και δύο στοιχεία στις Ιστορίες του Ηρόδοτου που δεν θα κρατούσα σήμερα. Εννοώ το δίπολο Έλλην-Βάρβαρος και την αντιπαράθεση Ευρώπης-Ασίας. 

Το πρώτο προφανώς δεν έχει απολύτως κανένα νόημα στον κόσμο που ζούμε σήμερα. Παραπέμπει μόνον σε ακραίες μορφές εθνικισμού που αποτελεί την αρνητική όψη του πατριωτισμού και οδηγεί σε εξαιρετικά επικίνδυνες ατραπούς. 
Ούτε όμως και η αντιπαράθεση Ευρώπης-Ασίας, η οποία παραπέμπει με τη σειρά της σε μια μάχη πολιτισμών, θα ήταν σκόπιμη τη σημερινή εποχή. Γιατί σε αυτήν την εποχή που ο κόσμος μικραίνει κάθε μέρα και περισσότερο και τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε αποκτούν μια πλανητική διάσταση, δεν βοηθάει να λειτουργούμε συνεχώς με δίπολα και αντιπαραθέσεις.

Θερμοπύλες και Σαλαμίνα. Μια μεγάλη ήττα και μια μεγάλη νίκη. Είναι ενδιαφέρον πιστεύω ότι έχει δοθεί μεγαλύτερη σημασία στην ήττα και τη θυσία από όσο σε μια νίκη που κυριολεκτικά άλλαξε τον ρου της Ιστορίας. Το όνομα του Λεωνίδα είναι πολύ πιο γνωστό από του Θεμιστοκλή, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως. 

Δεν θα τολμούσα ποτέ να υποτιμήσω τη σημασία που έχει η θυσία ενός ήρωα στην Ιστορία αλλά και τους μύθους που συνθέτουν μαζί την εθνική ταυτότητα σε οποιαδήποτε χώρα και συγκεκριμένα εδώ στη δική μας. Αλλά καμιά φορά διερωτώμαι ανστο συλλογικό μας θυμικό οι ήρωες που θυσιάζονται και χάνουν θεωρούνται πολύ σημαντικότεροι από αυτούς που κερδίζουν σπουδαίες μάχες.

Θα ήταν επικίνδυνο αν αυτή η αντιμετώπιση ίσχυε όχι μόνον στα μεγάλα αλλά και στα πιο μικρά. Τα δημόσια πράγματα της χώρας δεν είναι μια καθημερινή μάχη στις Θερμοπύλες ή στο Αρκάδι. Στις πιο πολλές περιπτώσεις, τα διλήμματα που αντιμετωπίζει μια χώρα απαιτούν περισσότερη καθαρή σκέψη, γνώση και οργάνωση, και λιγότερο ηρωισμό. Με μια τέτοια πυξίδα στα χέρια μας δεν κινδυνεύουμε εύκολα να χάσουμε τον δρόμο.

Η νεότερη Ελλάδα είναι μια σχετικά μικρή χώρα σε ένα σημαντικό σταυροδρόμι και σε μια δύσκολη γειτονιά. Είμαστε πολύ περήφανοι για την παλαιότερη ιστορία αυτού του τόπου,αλλά έχουμε λόγους να είμαστε περήφανοι και για τη νεότερη ιστορία μας. 

Αν σκεφτούμε από πού ξεκίνησε η νεότερη Ελλάδα πριν σχεδόν 200 χρόνια και πού έφτασε σήμερα, ο απολογισμός είναι, πιστεύω, κάτι παραπάνω από θετικός παρά τα πολλά σκαμπανεβάσματα που είχαμε στην πορεία. Και όσοι έχουν αμφιβολίες για αυτό, ας συγκρίνουν με το τι συμβαίνει γύρω μας.

Στη νεότερη ιστορία της, η χώρα μας είχε πάντα μια εξαιρετικά εξωστρεφή και πετυχημένη μειοψηφία Ελληνίδων και Ελλήνων που συχνά λειτουργούσαν και λειτουργούνακόμη και σήμερα εκτός συνόρων και ταυτόχρονα ένα εσωστρεφές και μάλλον αδύναμο κράτος. Μια χώρα με πολλές αντιφάσεις και μεγάλες ανισότητες. 

Ο Γιώργος Πρεβελάκης μας θυμίζει ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι αντιμετώπισαν με επιτυχία την Περσική εισβολή ακολουθώντας την προτροπή του Θεμιστοκλή να βγουν από τα κλειστά τείχη της πόλης έξω στη θάλασσα. Εξωστρέφεια, με άλλα λόγια, ζητάει.

Μια μικρή χώρα σε δύσκολη γειτονιά χρειάζεται εσωτερική ενότητα, πρόσωπα που εμπνέουν ως πρότυπα και οδηγούν με σύνεση και ευφυείς χειρισμούς, σίγουρα όχι δημαγωγούς που χαϊδεύουν αυτιά. Χρειάζεται επίσης σωστή αντίληψη του εξωτερικού της περίγυρου και ισχυρές συμμαχίες. 

Χρειάζεται με άλλα λόγια να μπορεί να διαπραγματευτεί δυναμικά και με αυτοπεποίθηση τη θέση της σε έναν κόσμο που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς και όχι να κλειστεί στο μικρό της καβούκι. Αυτό είναι πιστεύω το μεγάλο διακύβευμα για τη χώρα μας σήμερα.

Δεν θέλω να σας κουράσω άλλο. Κατέθεσα μερικές σκόρπιες σκέψεις που μου έφερε στο νου η επέτειος που μνημονεύουμε απόψε. Ελπίζω μερικές τουλάχιστον από αυτές να τις βρήκατε ενδιαφέρουσες. Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας.