Αικατερίνη Διαμαντοπούλου- Νέλλη Μπρέστα: «Κάτι»… από το φως της ποιητικής του Αντώνη Σαμαράκη

Μέρος Α’: Aικατερίνη Διαμαντοπούλου, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια του Τμήματος Φιλολογίας

Ο Αντώνης Σαμαράκης είναι ο συγγραφέας της ελπίδας…

«...Tα χέρια δωσ’ μου

να κάψουμε τα σύνορα του κόσμου

σαν δυο παιδιά που ταξιδεύουν πέρα

με τα σύννεφα και με τον αγέρα».

Κάθε υψηλή και ανόθευτη τέχνη έχει χαρίσματα ζωγραφικής. Ιδιαίτερα τούτο ισχύει στην ποίηση και τη λογοτεχνία. Ο γνήσιος ποιητής ξέρει να μεταποιεί τα αισθήματα και τα νοήματα, τις αντιλήψεις και τις σκέψεις σε ζωγραφιές που συναρπάζουν και συγκινούν. Ακόμα και την αφηρημένη σύλληψη του απείρου μετατρέπει ο ποιητής σε υπόσταση μέσα μας. Ο Σαμαράκης ανήκει σ αυτούς τους γνήσιους ποιητές..

H αγάπη του για τη γνώση δεν μένει σε επίπεδο απλής και σκόρπιας εμπειρίας ή περιεργείας αλλά γίνεται σοβαρή, συστηματική, μεθοδική, έλλογη ενασχόληση, η οποία εξωτερικεύεται και αποκρυσταλώνεται σε διάφορες μορφές.

Το ποίημα «κάτι» του Αντώνη Σαμαράκη κάνει τον άνθρωπο να ζει νοερά και ψυχικά έναν άλλο κόσμο… καλλιεργεί με ενάρετο φως την ψυχή των νέων μας.. των παιδιών μας. Τους ταξιδεύει πολύ μακριά… φαίνεται πως και τα πιο διδακτικά περιστατικά ζωντανεύουν γλαφυρά και γοητευτικά... εξάγονται ιδέες με απλότητα και σαφήνεια..

«Και να ναι μία παράξενη η ζωή μας ιστορία,

γεμάτη πάθη, λάθη, λάθη, πάθη.

ταπεινό καταφρονεμένο αγκάθι».

…Έρχεται, λοιπόν, ο επίκαιρος λόγος του Αντώνη Σαμαράκη στην αυτοβιογραφία του να αναλύσει, τους παραπάνω δικούς του στίχους: «Σε καιρούς σαν τους τωρινούς που διαπιστωμένα η αρετή σπανίζει και αφθονεί το κακό, τα ευγενή αισθήματα αδυνατούν. Το καλό λοιδορείται, η τρομοκρατία και η βία απειλούν να μεταβάλουν σε αρχέγονη ζούγκλα την κοινωνική ζωή. Αλλότρια και αλλόφερτα ήθη υπονομεύουν και τείνουν να αποσυνθέσουν τον ελληνικό τρόπο ζωής... Η εξαχρείωση συγχίστηκε με την εξέλιξη, η πρόοδος με έναν κακότροπο μοντερνισμό…

«Έτσι ακριβώς νομίζω πρέπει να νιώθει ο συγγραφέας της εποχής μας αλλά και κάθε εποχής. Όχι να φιλοδοξεί να μείνει το έργο του να μείνει η φωνή του στην αιωνιότητα –η μόνη βεβαιωμένη αιωνιότητα είναι αυτής εδώ της καθημερινής ζωής. Αλλά να έχει τη φιλοδοξία, τώρα που εξακολουθεί ν αναπνέει, να είναι με το έργο του και με τις πράξεις του η φωνή εκείνων που δεν έχουν φωνή, των αδικημένων, των βασανισμένων, των καταπιεσμένων.

Και να φιλοδοξεί να κάνει το χρέος του αντίκρυ στους άλλους, να έχει μιλήσει να έχει παλέψει για αγάπη, κατανόηση και αλληλεγγύη, να έχει κινηθεί με τρυφερότητα πάντα για τον απλό άνθρωπο, αλλά αμείλικτος και απροσκύνητος για τις εξουσίες του κόσμου τούτου, να έχει προσπαθήσει να τιμήσει την αποστολή του πριν προστεθεί στη τυχόν αυτοβιογραφία του, πλάι στη χρονολογία γέννησής του, η χρονολογία εξόδου του απ το παιχνίδι».

Το έργο του Αντώνη Σαμαράκη είναι μαρτυρία για την τραγωδία του ολοκληρωτισμού, για την απουσία της ελευθερίας και τη μάχη που δίνουν οι άνθρωποι για να την κατακτήσουν». Το έργα του είναι αληθινά αριστουργήματα γιατί έχουν τη δύναμη ν αναλύουν το παράλογο που μέσα τους ζούμε, με αίσθηση χιούμορ με ποίηση και σε βάθος... Σύνολο το ποιητικό του έργο του είναι τραγικά επίκαιρο και θαρραλέο...

Όπως θαρραλέα είναι η αγάπη του για την μαρτυρική μας Κύπρο... «Στην Κύπρο είναι η ψυχή μου την οραματίζομαι ελεύθερη και δικαιωμένη στον αγώνα της .Τη σκέφτομαι πάντα με βαθιά ευγνωμοσύνη για τη χαρά που μου έχει δώσει. Τη σκέφτομαι με όλη μου την αγάπη τη συγκίνηση και την τρυφερότητα. Αντί για όλα αυτά τα φτωχά λόγια που είπα για την Κύπρο, θα έπρεπε ίσως να γράψω στο χώμα της τις δύο εκείνες λέξεις σύνθημα και όρκο ιερό απροσκύνητης αντίστασης» .

(το έγραψε το 1931, όταν συνάντησε τους Κύπριους αγωνιστές, τους οποίους εξόρισαν από το μαρτυρικό νησί οι Άγγλοι.)

Αποτελεί πρωτοτυπία το ότι ο ποιητικός λόγος του Σαμαράκη βρίσκει τη δέουσα εμβάθυνση στα διηγήματα και στα πεζογραφήματά του ή μάλλον τα πεζογραφήματά του είναι ποιητικά…

«Και να γελάμε, να γελάμε ακόμα

κι ύστερα να πεθαίνουμε στο χώμα

σαν δύο τριαντάφυλλα.» (1951)

Ο ίδιος τρυφερός, αμείλικτος, αληθινός, μεγάλος στοχαστής. Μάχεται ένα απάνθρωπο σύστημα με πάθος για τις υψηλότερες αξίες της ελευθερίας της δικαιοσύνης, της ανθρωπιάς.

Οι στίχοι των ποιημάτων του φανερώνουν μια αγωνιώδη δραματική έκκληση προς ότι απέμεινε όρθιο σήμερα και όρθιος είναι ο εύοσμος ψυχικός κόσμος των νέων... έδινε μεγάλη σημασία στις σκέψεις, τις εκφράσεις, τα αισθήματα των νέων….

Τόση είναι η δύναμη της καρδιάς και τέτοια η λογική της.. Έμπρακτα διαπιστώνεται πως το καλό ανάγνωσμα είτε πεζό είναι αυτό είτε ποιητικό αποτελεί ένα από τα αποφασιστικότερα μέσα αγωγής …

Ιδιαίτερα εμπνεύστηκε στην έκφραση της ποιητικής του σκέψης από την ευαισθησία που είχε απέναντι στον πάσχοντα άνθρωπο. Η εμπειρία του στην Αιθιοπία ως εθελοντής της Unicef αυτό απέδειξε.Απέκτησε από πρώτο χέρι, γεύση και γνώση της ανθρώπινης δυστυχίας ..Ινδία, Αφρική, Βραζιλία, Πακιστάν, Κίνα…

«Ούτε ένα δάκρυ μαλακό σαν δρόσο

πόσο τους είχαμε αγαπήσει πόσο….»

… Όλο του το έργο προκαλεί ευλαβικούς συνειρμούς και επιβάλλεται με τον τόνο και τη φιλοσοφία που εμπεριέχουν οι στίχοι των ποιημάτων του.

«Εσταυρωμένε, Συ έφερες στον κόσμο την αγάπη.»

Αυτό πηγάζει απ την ποιητική του !!! Μακάριο φως θεότητας επιλάμπει τους λογισμούς του πνεύματος του Σαμαράκη, για να μας δώσει στίχους καρπερούς και εύχυμους, κατάφορτους από το κοσμοσωτήριο μήνυμα του Σταυρού. Ενώπιον Του, η μάταιη δόξα και οι τιμές σβύνονται. Της γαλήνης Θεέ και της αγάπης… Μια λέξη και μια πράξη αγαπητική ήταν αρκετή για να έρθει, σαν Άνοιξη πάνω στη γη, η Λύτρωση… και η σωτηρία να τυλίξει στοργικά το ματωμένο πρόσωπο της οικουμένης…

«Είναι αργά!» λοιπόν μην πεις

ο,τι κι αν σου συμβαίνει

Φτάνει να Του προσευχηθείς

κι αμέσως σ΄ ανασταίνει.»

Με τη βοήθεια της καρδιάς! Όπου οικεί και απ όπου εξελαύνεται και ο πόνος και το αιώνιο Άγγελμα της χαράς, της αναστάσιμης χαράς…

« Σπίθα λοιπόν.. μικρή, φωτιά μεγάλη ανάβει » (Δάντης). Ας φυτέψουμε στην καρπερή ψυχή των νέων ένα ιδεώδες… Ας απλώσουμε στη ψυχή του παιδιού μια σπιθαμή ήλιο ν ανθίσει το όνειρο…

Μέρος Β΄: Νέλλη Μπρέστα, Δικηγόρος του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

«Όλα θα ‘ρθουν» όταν

«Ένα φθινόπωρο θα ταξιδεύει

και λουλούδια δεν θα κρατώ στα χέρια.

Στα μάτια σου, ήμερα σαν μεσημέρια,

μνήμη καλοκαιριού θα περισσεύει.

Να και τα δώρα που θα φέρω κάτου,

Τη μοναξιά, τον ίσκιο μου, τα χείλη,

Έτσι αρμυρά, πικρά σαν ασφοδίλι,

Πετρωμένα στην λέξη του θανάτου»

Δεν είναι μόνο η ζωντάνια των συγκινησιακών στίχων του Αντώνη Σαμαράκη, που δίνει στα ποιήματά του δύναμη και προορισμό, είναι κυρίως η αγάπη του για τη ζωή, που αναδύεται διαρκώς από τους στίχους του, η ενσυναίσθηση και η ανάγκη του για ελεύθερη κοινωνική συνείδηση.

Τα ζητήματα της υπαρξιακής ταυτότητας και της φιλοσοφίας της ζωής αποτυπώνονται με ένταση στην ποιητική του Αντώνη Σαμαράκη, ο οποίος αναμετράται διαρκώς με το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης και της ισορροπίας της ζωής, διεκδικώντας τη βαθιά αλήθεια και συνάμα τοποθετώντας στο επίκεντρο των στοχασμών του τον αξιακό κώδικα.

«Αχ όλα να ΄ρθουν έτσι μεθυσμένα,

Πρωτόγονα, γυμνά από κάθε ψέμα»

Στα ποιήματα του Αντώνη Σαμαράκη στεγάζονται πάθη, λάθη, αδιέξοδα, φωνές ονείρων, δάκρυα αλλά και οράματα, άνωθεν προσταγές, ευχές, πίστη που δεν ραγίζει, πίστη «Σ ΄Αυτόν που θα ΄ρθει με τα δώρα». Χωρίς περιστροφές, μας προτρέπει σε παραινέσεις, οι οποίες στοχεύουν στην ευδοκίμηση ενός αυτογνωσιακού τρόπου ζωής, δίνοντάς μας απαντήσεις σε διλήμματα και υπαρξιακές ανησυχίες, ενώ παράλληλα χαράσσει πορεία πλεύσης με όχημα την αλληλεγγύη, την πνευματική αγάπη και ορίζοντα την αυτοπραγμάτωση.

«Μάθε στη χίμαιρα να δένεις

τη μεθυσμένη σου ψυχή

και τ’ όνειρο να περιμένεις

πέρ΄ απ΄ τη σκέψη τη ρηχή.

Μάθε την άσωτη θυσία

Που δεν ζητάει την αμοιβή

Και την αγάπη που είναι μία

Κι από το κάθε πιο ακριβή.

Μάθε να δέχεσαι τον πόνο

Σαν μια δυσεύρετη χαρά

Μάθε να καίγεσαι στο πάθος

Που την ψυχή αναδιφεί»

Ο πόνος εμφανίζεται ως πλούτος, ευλογία, άνωθεν προσταγή. Για τον Αντώνη Σαμαράκη η απώλεια σηματοδοτεί την αφετηρία. Μας μαθαίνει ότι χάνοντας τα πάντα κερδίζεις τα πάντα. Μετά τη συντριβή μένει μόνο το αληθινό, η πλάνη διαλύεται, οι ψευδαισθήσεις εξαφανίζονται και ο πόνος μετουσιώνεται σε γαλήνη. Πεθαίνεις για να ξαναγεννηθείς προικισμένος με τα δώρα. Με ευθύτητα και ειλικρίνεια μας διδάσκει πως μόνο μέσα από μια πορεία εσωτερικών συγκρούσεων έρχεται η αφύπνιση.

Παράλληλα, ο ποιητής Αντώνης Σαμαράκης μας προτρέπει να μην λησμονούμε την ψυχή, περιπλανώμενοι στον χώρο των υλικών ψευδαισθήσεων. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα:

«Την Καλυψώ καθένας καρτερεί,

μα αλίμονο η ψυχή μας δεν μπορεί

Την Πηνελόπη της να λησμονήσει»

Ο άνθρωπος, όπως και ο Οδυσσέας του Ομήρου, αρέσκεται να μένει στο νησί των υλικών απολαύσεων, στο νησί της Καλυψούς, βυθισμένος σε καταστάσεις που «καλύπτουν» τα ιδανικά και τους ύψιστους στόχους, πεπλανημένος ξεχνώντας την επιστροφή του στην Ιθάκη.

Μας υποδεικνύει, λοιπόν, ο ποιητής, με τρόπο ευθύ και ιδιαίτερα συγκινησιακό, ότι η λύτρωση απαιτεί προσήλωση στα ανώτερα ιδανικά, ελευθερία «πέρα από τα σύνορα», πίστη και ισχυρή θέληση. Και τότε η ζωή νικά, τα τραύματα μετουσιώνονται σε θαύματα και η τραγωδία σε ευλογία.

Με τρόπο απλό αλλά αισθαντικό μαθαίνουμε πως «όταν θα πέφτει η νύχτα σε κομμάτια στα μάτια, τα χιμαιρικά σου μάτια...» «κάτι» θα ανθίζει.

«Κι ούτε ένα δάκρυ θα βρεθεί» όταν θα κρατάμε ο ένας το χέρι του άλλου, όταν θα αφήνουμε τις καρδιές μας να μιλήσουν, όταν θα αθωώσουμε τα πάθη και τα λάθη μας και κοιτάζοντας «εμπρός» θα βιώνουμε το ανώτερο ιδανικό, την πνευματική Αγάπη. Κι όπως προτρέπει ο ποιητής

«Και πες στον άγγελο που θα ’χει φτάσει

πάνω από θάλασσες, πέρ’ από δάση

με φωνή που σαν δρόσο θα με ράνε

Για την αγάπη έχει αυτός πεθάνει».

Ό λ α, λοιπόν, για τον Αντώνη Σαμαράκη είναι μνήμη, μνήμη ιστορική και συναισθηματική. Μνήμη που αναμετράται με την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη, με τα σύνορα του κόσμου, την αιωνιότητα. Μνήμη που θα αποκαταστήσει τη χαμένη ισορροπία, ώστε να λυτρωθούμε από τα πάθη, να συγχωρήσουμε τα λάθη. Μνήμη που ζωντανεύει τα όνειρα .

Ό λ α για τον Αντώνη Σαμαράκη είναι φωνή. Φωνή ελευθερίας, φωνή που τολμά, φωνή που δεν φοβάται.

« Ω, αφήστε με να σκύψω μέσα μου

Να δω τι κρύβεται κει μέσα

Ω, αφήστε με να σκύψω μέσα μου

Και μη σας νοιάζει δεν φοβάμαι»

Ό λ α για τον Αντώνη Σαμαράκη είναι ψυχή.

« Εαρινό τραγούδι κι η ψυχή μου

Με τον ίσκιο σου δένεται και πάει»

Ό λ α για τον Αντώνη Σαμαράκη είναι ζωή.

« Κι όμως ποτέ δεν ήμουν

έτσι γενναίος και έτσι έτοιμος για σένα,

Ζωή, ζωή που σε πατήσαν χάμω

Σαν ένα τριαντάφυλλο στην άμμο.»

Ό λ α είναι μνήμη, φωνή, ψυχή, ζωή.

Ό λ α και “Κάτι”, για τον Αντώνη Σαμαράκη, είναι «η σπίθα που τη λένε Αγάπη».