Ένα συναρπαστικό άρθρο του Παύλου Παπαδάτου για τα χριστουγεννιάτικα έθιμα στην Κεφαλονιά: “Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε Χρόνους Πολλούς!...”

Πριν λίγες ημέρες και συγκεκριμένα τη Δευτέρα της 21 ης Δεκεμβρίου είχαμε τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου που έφυγε και η οποία κράτησε 14 ώρες και 29 λεπτά. Από την 22 Δεκ. η ημέρα αυξάνει.

Ημερολογιακά, το χειμερινό ηλιοστάσιο λαμβάνει χώρα  μεταξύ της 20 ης και της 23 ης  Δεκεμβρίου. Δεν είναι τυχαίο που η Χριστιανοσύνη εορτάζει τη γέννηση του Μεσσία της στις 25 Δεκεμβρίου, όπως την
όρισε ο Πάπας Ιούλιος ο Α τον 4 μ.Χ. αιώνα.

Σε μερικά χωριά την παραμονή των Χριστουγέννων έφτιαχναν μπομπότα και Χριστόψωμο το οποίο έφερνε στη μέση σημάδι από τη μεγάλη σφραγίδα και είχε πέντε άκρες σαν το χέρι του Χριστού.

Τον παλιό καιρό γυρίζοντας από την εκκλησία μετά την νυχτερινή λειτουργία των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης κρατούσε το Χριστόψωμο πάνω από την φωτιά στο τζάκι και έριχνε πάνω του λάδι τρείς φορές, λέγοντας: "Χριστός γεννιέται, το φως αξαίνει". Κατόπιν κάθε μέλος της οικογένειας έκοβε ένα κομμάτι και το υπόλοιπο το πήγαιναν στον στάβλο και τάιζαν τα ζώα σε ανάμνηση της ζεστασιάς που πρόσφεραν στον Χριστό στην γέννησή του.

Το Ιουλιανό ημερολόγιο παρουσιάστηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα το 46 π.Χ. και εφαρμόστηκε το 45 π.Χ.. Στηρίχθηκε στον Έλληνα αστρονόμο Σωσιγένη από την Αλεξάνδρεια.

Ο Σωσιγένης βασισμένος στους υπολογισμούς του πατέρα της αστρονομίας Ιππάρχου (ο οποίος έναν αιώνα νωρίτερα είχε προσδιορίσει ότι το ηλιακό ή τροπικό έτος έχει διάρκεια ίση με 365,242 ημέρες), θέσπισε ένα ημερολόγιο του οποίου τα έτη είχαν 365 ημέρες ενώ σε κάθε τέταρτο έτος πρόσθεταν μία ακόμη ημέρα, μετά την «έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου», πουονομάζονταν «bis sextus».

Έτσι η ημέρα αυτή, επειδή μετριόταν δύο φορές, ονομάζεται ακόμη και σήμερα «δις έκτη» και το έτος που την περιέχει «δίσεκτο».

Μετά καθόρισαν ότι κάθε τέσσερα χρόνια το έτος θα είναι δίσεκτο εκτός από τις εκατονταετηρίδες που δεν διαιρούνται με το 400. Έτσι το 2000 ήταν δίσεκτο, αλλά όχι και το 1900, το 1800 ή το 1700.

Επειδή όμως το Ιουλιανό ημερολόγιο έχανε 11 λεπτά το χρόνο ο Πάπας Γρηγόριος 13ος ανέθεσε σε επιστήμονες της εποχής την εκπόνηση ενός νέου ημερολογίου αυτό που εμείς σήμερα χρησιμοποιούμε και
αποκαλούμε Γρηγοριανό.

Το Γρηγοριανό ημερολόγιο απέχει από το ηλιακό έτος 26 δευτερόλεπτα κάθε χρόνο, παρά την ευφυία του Lilius που ανέπτυξε τη μέθοδο του συγχρονισμού του με τις εποχές. Οπότε από το 1582, έχει προκύψει μια ανακολουθία και μέχρι το έτος 4909 το Γρηγοριανό ημερολόγιο θα είναι μία ημέρα μπροστά από το ηλιακό έτος.

Ο Πάπας Γρηγόριος επίσης μετέφερε την Πρωτοχρονιά από τις 25 Μαρτίου (και όρισε ως πρώτη ημέρα του χρόνου την 1η Ιανουαρίου).

Οι Βαβυλώνιοι (360 ημέρες) Οι Αιγύπτιοι γιόρταζαν τη γέννηση του Θεού-Ήλιου Όσιρη. Το ίδιο και οι Βαβυλώνιοι, και οι Φοίνικες που ονόμαζαν τον Θεό-Ήλιο Βαάλ. Οι Πέρσες λάτρευαν τη γέννηση του Αήττητου-Ήλιου και Θεού Μίθρα Βασιλιά. Οι Βραχμάνοι γιόρταζαν τη γέννηση του βασιλιά του κόσμου. Οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν τη γέννηση του Διονύσου.

Κεφαλοννιτικα έθιμα

Αυτή την εποχή η αγριοκουμαριά είναι φορτωμένη με ζωηρούς γλυκούς κόκκινους καρπούς. Κατά το έθιμο κλαδιά κουμαριάς και μυρτιάς στολίζουν το σπίτι τα Χριστούγεννα.

Πρωτοχρονιά

Οι Αργοστολιώτες αποχαιρετούν τον παλιό χρόνο περπατώντας στον κεντρικό δρόμο της πόλης όπου οι μπάντες και χορωδίες ψάλλουν τα κάλαντα και άλλα τραγούδια, ρίχνοντας ο ένας στον άλλο αρώματα. «

Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε Χρόνους Πολλούς! Χρόνια Πολλά! Να χαίρεστε! Πάντα ευτυχισμένοι. Σωματικά και ψυχικά να είστε πλουτισμένοι!». Από την κολώνια των επτανήσσων
Ασκυνοκάρα.

Ρόδι.

Επίσης ,την ημέρα της Πρωτοχρονιάς οι γυναίκες έφτιαχναν τηγανίτες και μαγείρευαν το "χοντρό" (έμοιαζε με λαδερή σούπα και είχε λάδι και αλάτι την οποία έτρωγαν για πρωινό).

Την παραμονή των Φώτων τα Παγανά πηγαίνουν στο βασίλειο του κάτω κόσμου αφού προηγουμένως για ένα 12ήμερο από την νύχτα των Χριστουγέννων μπήκανε στα σπίτια από τις καμινάδες και μαγαρίσανε τα φαγητά.

Τα παγανά της Κεφαλονιάς είναι παράξενα πνεύματα με παιδική μορφή. Πολλοί πιστεύουν πως είναι οι ψυχές των αβάπτιστων νηπίων. Για το δωδεκαήμερο στα παλιά χρόνια έλεγαν ότι μπήκαν "παγανόμερες". Σταύρωναν τις πόρτες κάθε βράδυ και λιβανίζανε και τοποθετούσαν ΠΙΓΑΝΟ

Για την ημέρα των Επιφανίων η κεντρική είσοδος της εκκλησίας στολίζεται με μια αψίδα από κλαδιά μυρτιάς (κλασσικό σύμβολο αιώνιας αγάπης ,ειρήνης και τιμής) και φοίνικα (σύμβολο της νίκης του Χριστού πάνω στο θάνατο).

Την παραμονή ο ιερέας επισκέπτεται τα σπίτια των ενοριτών του για να τα αγιάσει. Χρησιμοποιεί την Αγιαστούρα (ένα ξύλο στολισμένο με δεντρολίβανο νάρκισσους και συχνά ένα γαρύφαλλο).

Παλιότερα ,τη στάχτη που είχαν στα σπίτια τους το δωδεκαήμερο, οι άνθρωποι την έβγαζαν από το σπίτι πριν να έρθει ο παπάς να αγιάσει. Τη χρησιμοποιούσαν για να ξορκίσουν το σκαθάρι από τα αμπέλια τους.

Ο Σταυρός ρίχνεται τρείς φορές στην θάλασσα και ελευθερώνονται τρία περιστέρια συμβολίζοντας την βάπτιση του Χριστού. Όταν ο παπάς έκανε τη Βάφτιση στην εκκλησία και ράντιζε τον κόσμο, οι γυναίκες = προσπαθούσαν να μαζέψουν τις πρώτες σταγόνες που θα έπεφταν για να μπορέσουν να κάνουν αρσενικά παιδιά.

Το ψωμί που βγάζει ο φούρνος έχει στρογγυλές άκρες και ονομάζεται Φωτίτσα.

Αποκωδικοποίηση

Σύμφωνα με τον θρύλο, πρόκειται για μια ιστορία αγάπης καλά κρυμμένη, ώστε να μπορέσει να αναγνωσθεί μόνο από τους πρωταγωνιστές της. Κατά τον μεσαίωνα, οι άνθρωποι των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, δεν είχαν το δικαίωμα να μιλούν στους αριστοκράτες.

Οι μόνες μέρες που είχαν μια στοιχειώδη ελευθερία λόγου ήταν στις γιορτές. Εκεί τους τραγουδούσαν διάφορα τραγούδια. Έτσι, στους στίχους του συγκεκριμένου τραγουδιού, ένα παλικάρι κάνει ερωτική εξομολόγηση στην κοπελιά που αγαπά.

Την αποκαλεί ψηλή δενδρολιβανιά, γιατί φορούσε ψηλά κωνικά καπέλα της εποχής. Την παρομοιάζει με τον θόλο της εκκλησίας, καθώς ήταν τόσο ψηλή. Αναρωτιέται γιατί δεν τον καταδέχεται, ενώ
εκείνος την θεωρεί γλυκιά και φτιαγμένη από ζάχαρη.

Η διπλή σημασία

Παράλληλα με την εξομολόγηση του ερωτευμένου νέου, η απλή ανάγνωση έχει καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα και είναι ένας φόρος τιμής για τον Άγιο Βασίλη.

Το νεαρό παλικάρι έβαλε ενδιάμεσα στους στίχους τα λόγια που ήθελε να πει στην αγαπημένη του (οι στίχοι που είναι μέσα σε παύλες), ώστε με αυτόν τρόπο να μην «καρφωθεί».

– Ψηλή μου δεντρολιβανιά – (Ψηλή σαν δεντρολιβανιά εκπαίμπει ευωδία)
– Εκκλησιά με τ’ Άγιο Θόλος – (ψηλή σαν τον θόλο της εκκλησίας)
– Και δε μας καταδέχεται – (Το κορίτσι δεν τον καταδέχεται επειδή δεν είναι της ίδια κοινωνικής τάξης)

– Συ είσ’ αρχόντισσα κυρία – (Εσύ είσαι η αρχόντισσά μου)
– Ζαχαροκάντυο ζυμωτή – (Φτιαγμένη από ζάχαρη, γλυκιά μου)
– Δες και με το παλικάρι – (Κοίτα και εμένα το παλικάρι)

Το καθαρά θρησκευτικό κομμάτι του ύμνου είναι: Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά (Πρώτη του μήνα και πρώτη του χρόνου)

Κι αρχή καλός μας χρόνος.
Άγιος Βασίλης έρχεται
Από την Καισαρεία.
Βαστάει πένα και χαρτί

Χαρτί-χαρτί και καλαμάρι (Το καλαμάρι που χρησιμοποιούσαν παλαιότερα όταν έγραφαν με πένα ή μελάνι).

Η ευρηματικότητα του απλού λαού, για να εκφράσει τα συναισθήματά του διανθισμένα με στοιχεία από την λαϊκή μας παράδοση και κληρονομιά, συνθέτουν ένα έξυπνο τραγούδι με εύθυμο χαρακτήρα που ακούγεται στις γιορτές, προσφέροντάς μας εκτός από τη θρησκευτική θαλπωρή και συναισθηματική ανάταση.

Θα ήθελα να ευχηθώ…

…Ασφαλή ταξίδια στους ναυτικούς μας και χρόνια τους πολλά. Χρόνια πολλά στους απανταχού κεφαλλονίτες αλλά και κουράγιο και σύντομη ανάρρωση στους τυχόν ασθενείς συμπολίτες μας.

Θα ήθελα επίσης να ευχηθώ στους νεολαίους μας να ζήσουν πιο ευτυχισμένα χρόνια, γιατί πολλοί από αυτούς δεν έχουν χαρεί την δική μας «οικονομική ανεμελιά» που ζήσαμε με δανεικά την εξόφληση των οποίων δυστυχώς τους κληρονομούμε.

Ας είναι για όλους μας το 2021 ένας ευτυχισμένος χρόνος και ας ευχηθούμε όλοι μας η Κεφαλονιά μας αλλά και η Ελλάδα μας να «ζήσουν» καλύτερες ημέρες. Πραγματικά το αξίζουν.

Χρόνια πολλά και όλα να είναι καλά.