Μιραμπέλλο 2: Γυρολόγοι των γεύσεων του Μιραμπέλλο - του Δημήτρη Μαχαιρίδη

Ναπολέων ή Ερωτόκριτος;

Ο μύθος λέει ότι ο Ναπολέων κατευθυνόμενος για Αίγυπτο έφθασε ένα βράδυ στην Κρήτη με το καράβι του, κτύπησε μια πόρτα για να τον φιλοξενήσουν και δεν του άνοιξαν. – Μα είμαι ο αυτοκράτορας, επέμεινε αυτός. – Εγώ δεν σου ανοίγω, τούπε ο Κρητικός και γύρισε πλευρό να κοιμηθεί. Η Κρήτη έχασε την ευκαιρία να δείξει τι εστί φιλοξενία σε έναν αυτοκράτορα, γιατί μάλλον δεν την αφορούσαν οι τίτλοι. Ο Ναπολέων, όμως, έφυγε, χωρίς να νιώσει την κρητική φιλοξενία.

Η φίλη μου η Αλεξάνδρα, αντίθετα, με περιποιήθηκε ως Ναπολέοντα που ήρθε για να μείνει. Η ίδια είναι «ξενομπάτισα», όπως αποκαλούν οι Κρητικοί τους έλληνες μέτοικους στο νησί τους. Η ίδια χρόνια τώρα, αν και καταγόμενη από την ορεινή Αρκαδία, μοιράζει έξι μήνες στο Μιραμπέλλο και έξι στην Αθήνα (μεταξύ Αρκαδίας και πίσω στο κλεινόν άστυ). Μέχρι και υποψήφια δημοτικός σύμβουλος κατέβηκε στις τελευταίες δημοτικές εκλογές, στον Δήμο του Αγίου Νικολάου, για λογαριασμό του Βραχασιού.

Γι’ αυτό φρόντισε, αντί να με τρέχει στους εύκολους παραλιακούς δρόμους του νησιού με τις τουριστικές μονάδες, τα ενοικιαζόμενα δωμάτια και τα σπίτια τούρτες ζαχαροπλαστικής, να με οδηγήσει στα υψηλά της Κρήτης. Εκεί, όπου φωλιάζει η κρητική ψυχή. Και το Μιραμπέλλο, επαρχία του νομού Λασιθίου, με πρωτεύουσα την Νεάπολη, από τις ομορφότερες και πιο ιστορικές περιοχές της Κρήτης, δείχνει ομαλό, αλλά κρύβει πολλές αετοφωλιές. Αρκεί να βρεθεί μια Αλεξάνδρα να σε οδηγήσει εκεί. Στη Νεάπολη, ανάμεσα σε ελαιώνες, δίπλα από την πολυσύχναστη εθνική οδό Ηρακλείου – Αγίου Νικολάου βρίσκεται εγκαταλειμμένο ένα μικρό κτιριακό συγκρότημα από τα χρόνια της ενετικής κατοχής της Κρήτης, το Φραγκισκανικό Μοναστήρι Φραρό. Δεν το ξέρουν ούτε οι ίδιοι οι ντόπιοι. Τώρα ο ενιαίος δήμος Αγίου Νικολάου σωστά αποφάσισε να το αναστηλώσει και να το αναδείξει. Έτσι οργάνωσε μια μουσική βραδιά με θέμα -τι άλλο;- τον «Ερωτόκριτο και την Αρετούσα».

Η ενετική παρουσία στην Κρήτη κράτησε για αιώνες, διαμορφώνοντας εν πολλοίς την κρητική έκφραση σε πολλούς τομείς. Και επειδή η ιστορία διαρκώς κάνει κύκλους, αυτό το κομμάτι της κρητικής ιστορίας αρχίζει τώρα να ελκύει τους ίδιους τους Κρητικούς. Να μου το θυμηθείτε, τα ίχνη της ενετικής παρουσίας στην Ελλάδα σύντομα θα πολυσυζητούνται. Σε ένα λιτό τοπίο, ανάμεσα στα λιόδεντρα, γύρω από τα φραγκισκανικά κτίσματα στήθηκαν το πάλκο για τους τραγουδιστές και τους οργανοπαίκτες, οι φωτισμοί, τα ηχεία και οι καρέκλες ολόγυρα. Εντύπωση μου κάνει ότι πολλοί γονείς έχουν έρθει με τα παιδιά τους.

- Βρισκόμαστε σε ένα ξεχασμένο μνημείο της κρητικής ιστορίας για να παρακολουθήσουμε ένα από τα πιο διάσημα έργα της κρητικής τέχνης, σχολιάζει η καθηγήτρια Φιλόλογος Μαρία Κωστάκη στην σύντομη και εξαιρετική εισαγωγή της, πριν ξεκινήσει η μουσική παράσταση. Εύστοχη παρατήρηση για το οξύμωρο του σεβασμού των Κρητών στην ιστορία τους.

Η μουσική εναλλάσσεται με την απαγγελία του διάσημου έργου. Στο απέριττο τοπίο με τα ενετικά ερείπια ο Ερωτόκριτος δεν χρειάζεται τζιριτζάντζουλες για να ερμηνευθεί, όπως πέρυσι στο Ακροπόλ στην Αθήνα. Το περιβάλλον αναδεικνύει τη χάρη του έργου, γιατί ο Ερωτόκριτος εκεί σε αυτήν την απλότητα γεννήθηκε. Ακόμη και τα παιδιά έχουν αφήσει τις σκανδαλιές και παρακολουθούν σιωπηλά.





































ο Ερωτόκριτος ξεκινά


Της Νεάπολης τα ρακάδικα

Στην μεγάλη πλατεία της Νεάπολης δεσπόζει η εκκλησία. Η Μητρόπολη κάποια στιγμή, πριν μερικά χρόνια, πήρε και κάλυψε το εξαιρετικό δάπεδο της εκκλησίας, που χρονολογείτο από τις αρχές του 20ου αιώνα, με ευτελή ισπανικά πλακάκια. Όταν το είδαν όσοι πιστοί είχαν αισθητική έφριξαν αλλά ήταν πλέον αργά. Η Μητρόπολη το έκανε το έγκλημά της. Παρηγοριά των πιστών με αισθητική τα ρακάδικα της πλατείας.

Αν ο Ναπολέων έφτανε σήμερα στο Μιραμπέλο τα βήματα του θα τον οδηγούσαν εκεί. Το καλύτερο ρακάδικο «ο Σκανιάς», στην πάνω πλευρά της πλατείας. Στα τραπεζάκια κάτω από τις μουριές του πλακόστρωτου παραγγέλνεις ρακί, π.χ. για τέσσερα άτομα, και μαζί σου φέρνουν μικρομεζέδες χαρακτηριστικούς του Μιραμπέλλου: ελιές ανακατεμένες με κουκόσπορο, πατζάρια, τηγανητές πατάτες, ομελέτα με πατάτες, γραβιέρα, συκωτάκια τηγανητά, κρητικά παξιμάδια, αγγουράκια λασιθιώτικα. Αν ποτέ οργανώσετε ρακοβραδιά ετούτα τα μεζεδάκια να σερβίρετε. Η ρακί γίνεται ακόμη πιο γλυκόπιοτη. Όποια παρέα παραγγέλνει στου Σκανιά σουβλάκια, κεμπάπ και κάθε είδους λίγδα, ξέρεις ότι κουβαλήθηκε από την Αθήνα.

- Για σουβλάκι θα πάμε στη Λατσίδα, μου λέει η Αλεξάνδρα, λίγο μπλαζέ, ενώ σηκώνεται και κατευθύνεται στο ζαχαροπλαστείο απέναντι.

Ο «Λιόντας» έχει μοναδικό παγωτό από φρέσκο γάλα και υπέροχους λουκουμάδες της ώρας. Σηκώνεσαι, αγοράζεις τα κυπελλάκια ή χωνάκια και επιστρέφεις στο τραπέζι του «Σκανιά». Η απλότητα αφοπλίζει ακόμη και αυτοκράτορα. Ο λογαριασμός για τέσσερα άτομα στου Σκανιά μόλις 37 ευρώ και με απόδειξη. Ύδρα ακούς;



















































τα ερείπια της εκκλησίας του φραγκισκανικού μοναστηριού Φραρό


Το Κουνάλι, στου Αλέκου

Οι Ενετοί επηρέασαν πολλαπλά την αρχιτεκτονική της Κρήτης. Για να το διαπιστώσεις πρέπει να πάρεις τα όρη και τα άγρια βουνά στην κυριολεξία. Η Αλεξάνδρα την επομένη με οδηγεί στο Κουνάλι, ένα μικρό χωριό στο βουνό πάνω από την Μίλατο. Η διαδρομή της επιστροφής –μέσω Λατσίδας- είναι πιο ομαλή αλλά λίγο πιο αργή. Η διαδρομή από τη Μίλατο είναι πιο δύσκολη, γεμάτη στροφές, αλλά πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Ο δρόμος ανεβαίνει ελικοειδώς το βουνό και κάποια στιγμή η θέα είναι συγκλονιστική.

Στο μέσο της διαδρομής υπάρχει και ένα ενδιαφέρον σπήλαιο για τους σπηλαιολάτρες, το γνωστό από την επανάσταση του 21 Σπήλαιο της Μίλάτου.

- Και στη Μίλατο έχει μια πολύ καλή ταβέρνα – ρακάδικο το Πηγάδι, αλλά στο Κουνάλι είναι η καλύτερη, μου λέει η Αλεξάνδρα, καθώς διασχίζουμε την όμορφη παραδοσιακή Μίλατο.

Το Κουνάλι είναι ένα μικρό χωριό με χαρακτηριστικά πέτρινα κρητικά μετόχια. Απέριττα, με αυστηρή εξωτερική εμφάνιση, διαθέτουν μονοκόμματα πέτρινα τόξα πάνω από τις πόρτες των εισόδων τους. Οι παραφωνίες πλαστικών κουφωμάτων και εξόφθαλμων παρεμβάσεων είναι περιορισμένες.

Εδώ στο Κουνάλι λοιπόν, ο Αλέκος, αφού γύρισε τον κόσμο όλο σαν ναυτικός, έστησε μια από τις ωραιότερες και καλύτερες ταβέρνες της μεραμπελιώτικης κουζίνας. Τον ξέρουν οι μυημένοι ακόμη και επώνυμοι από την πολυτελή Ελούντα. Έρχονται εδώ, χωρίς να δηλώνουν ταυτότητα και ιδιότητα, όπως βλακωδώς έκανε ο Ναπολέων και κατενθουσιάζονται.

Μαζί με τις πρώτες ρακές έρχονται φάβα, τζατζίκι, πατάτες τηγανητές , αρωματικά χορτοπιτάκια και φυσικά οι κολυμπητές ελιές. Ακολουθεί μια πιατέλα από χειροποίητα από τον Αλέκο μακαρόνια σκιουφιχτά – σκιουφιχτά σημαίνει στριφτά – βρασμένα σε ζουμί από αίγα. Μικρά σε μήκος και με αρκετό πάχος. Αρκεί να τσιμπήσεις ένα στο πηρούνι και η γεύση απλώνεται στον ουρανίσκο. Μετά έρχεται η πιατέλα με τους χοχλιούς μπουμπουριστούς. Η Αλεξάνδρα αρνείται να τους μαγειρέψει. Είτε στο τηγάνι είτε στο ζεματιστό νερό βγάζουν έναν παράξενο ήχο, που αν δεν έχεις σκληρή καρδιά δεν τον αντέχεις. Όταν όμως κάποιος άλλος έχει κάνει το έγκλημα, τους τρως με αθώο πνεύμα. Παίρνεις τον κοχλία με το χέρι, χτυπάς το κέλυφος με το πηρούνι κάθετα για να σπάσει και μετά με το πηρούνι τσιμπάς τη σάρκα και την τραβάς έξω από το κέλυφος. Ο Αλέκος αφού πρώτα τους τηγάνισε για λίγα λεπτά σε καυτό λάδι, μετά τους σαβώριασε, τους έσβησε δηλαδή με ξύδι και αρισμαρί (αρισμαρί σημαίνει δενδρολίβανο στην Κρήτη). Τέλεια γεύση. Τελευταίο πιάτο το χοιρινό με τομάτα και πατάτες, κλασικό πιάτο του Μιραμπέλλου. Το σιγοψήνει στον ξυλόφουρνο και έτσι τα υλικά έχουν την ευκαιρία να βγάλουν τα αρώματά τους και να μιξαριστούν, χωρίς να χάσουν την αυτονομία τους. Το επιδόρπιο κρύβει μια έκπληξη. Εκτός από το ραβανί και το γιαούρτι με μέλι (δεν θυμάμαι αν ήταν και 3ο γλυκό), μυζηθροπιτάκια με μέλι, περιλαμβάνει και καθαρισμένα φραγκόσυκα,(χναρόσυκα στην κρητική διάλεκτο) τα οποία ο Αλέκος τα σερβίρει κρύα από το ψυγείο. Θεϊκά. Τον ρωτάω πως τα καθαρίζει από τα αγκάθια. Τα βάζει μέσα σε ένα κουβά και τα ανακατεύει με ένα κοντάρι. Τα αγκάθια σπάνε. Τόσο απλά. Ο Αλέκος μας φέρνει και δεύτερη μερίδα χναρόσυκα.

- Φάτε, μας προτρέπει. Από αυτόν τον τρόχαλο τα μαζεύω. Τρόχαλος στα κρητικά σημαίνει ξερολιθιά.

Τέσσερις άνθρωποι ανεβήκαμε στου Αλέκου, ο καθένας με τα προβλήματα του. Όταν φτάσαμε εδώ επάνω, τα προβλήματα είχαν μικρύνει σε μέγεθος. Η μέθεξη του φαγητού έδιωξε τα άγχη και τις σκοτούρες της κρίσης. Ο λογαριασμός ήταν 45 ευρώ και με απόδειξη. Ύδρα ακούς;


Η μαγεία του γυρολόγου

Στην παράδοση της Κρήτης υπήρχαν οι γυρολόγοι. Περιφερόταν από χωριό σε χωριό, στηνόταν στο καφενείο του χωριού σε ένα εμφανές σημείο και άρχιζαν την αφήγηση έργων της κρητικής λογοτεχνίας. Οι Kρητικοί, έφταναν με το φαγητό τους στο καφενείο, καθόταν γύρω του και άρχιζαν το ταξίδι στην φαντασία της λογοτεχνίας, παρασυρμένοι από το λόγο και τις εκφράσεις του γυρολόγου. Ίσως κάποιο βράδυ ο γυρολόγος να ξανάρθει στην ταβέρνα του Αλέκου στο Κουνάλι. Εμείς τότε θα είμαστε εκεί για να χαθούμε ανάμεσα στον έρωτα του Ερωτόκριτου και στα εδέσματα του Αλέκου.

Κι ο Ναπολέων, αντί να σηκωθεί να φύγει πάραυτα για την Αίγυπτο, ας προχώραγε λίγο στην ενδοχώρα της Μεγαλονήσου. Μόνο τότε θα είχε μυηθεί στην κρητική λόγια και γευστική παράδοση.

Δημήτρης Μαχαιρίδης

Πηγή: tsantiri.gr