Τα άνθη του επιταφίου & το αυγό του Πάσχα: Δύο αριστουργήματα του ζωγράφου Νικηφόρου Λύτρα στην αρχή & στο τέλος της ζωής του (φώτο)

Ο Νικηφόρος Λύτρας  ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ζωγράφους και δασκάλους της ζωγραφικής κατά τον 19ο αιώνα.

Θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Σχολής του Μονάχου και πρωτοπόρος στην διαμόρφωση της διδασκαλίας των Καλών Τεχνών στην Ελλάδα.

Ο Νικηφόρος Λύτρας είναι ο "γενάρχης" της νεοελληνικής ζωγραφικής.

Κατά την περίοδο που ήταν μαθητής του Πιλότυ στο Μόναχο, ο Λύτρας ασχολήθηκε με την λεγόμενη «ιστορική ζωγραφική» με θέματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία και την ελληνική ιστορία.

Στην περίοδο του Μονάχου συγκαταλέγονται οι πίνακές του: Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, Η Πηνελόπη διαλύει τον ιστό της, Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη.

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, άρχισε να ασχολείται με προσωπογραφίες.

Ο καταξιωμένος πλέον Λύτρας ήταν από τα πιο δημοφιλή πρόσωπα στους αθηναϊκούς καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής του.

Συμμετείχε και τιμήθηκε σε πάμπολλες εκθέσεις: στις πανελλήνιες εκθέσεις στο Ζάππειο, τις παγκόσμιες εκθέσεις του Παρισιού (1855, 1867, 1878, 1889 και 1900), την παγκόσμια έκθεση της Βιέννης (1873), και τις εκθέσεις που οργάνωνε τακτικά ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος Παρνασσός.

Ως επίσημος προσωπογράφος της υψηλής κοινωνίας της Αθήνας φιλοτέχνησε ολόσωμα μνημειακά πορτρέτα μελών των οικογενειών Σερπιέρη, Καυτατζόγλου, διευθυντών της Εθνικής Τράπεζας και άλλων επιφανών Αθηναίων που συγκαταλέγονται στα πιο σημαντικά δείγματα της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αι.

Οι ηθογραφίες του Λύτρα, είδος στο οποίο θεωρείται εισηγητής, ανταποκρίνονται στην κυρίαρχη ιδεολογία της αστικής τάξης της εποχής και στο γενικό αίτημα για την απόδειξη της ιστορικής συνέχειας των Ελλήνων.

Σε αυτή την κατηγορία έργων ανήκουν δύο σπουδαία έργα του Λύτρα: "Τα άνθη του επιταφίου" και "Το αυγό του Πάσχα"

Γράφει η Ειρήνη Πιτσόλη

Τα άνθη του Επιταφίου

Η ελαιογραφία Άνθη επιταφίου είναι έργο που ο Νικηφόρος Λύτρας  δημιούργησε το 1901 και είναι ένα από τα τελευταία έργα του ζωγράφου πριν πεθάνει.

Διακρίνεται από έντονη μελαγχολία προφανώς λόγω των γηρατειών του, αλλά και από έντονη θρησκευτικότητα όπως άλλωστε όλα τα έργα του αυτής της περιόδου.

Το θέμα αποδίδει μια έντονη θρησκευτικότητα και μηνύματα θανάτου καθώς μια μαυροφορεμένη μορφή με κέρινο πρόσωπο κυριαρχεί στον πίνακα κρατώντας λουλούδια, με έντονη θεατρικότητα.

Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου

Στο πρόσωπο έχει αποδοθεί με αριστουργηματικό τρόπο ο θρήνος και η συντριβή της κοπέλας.

Η έκφρση του κοριτσιού με τα κλειστά μάτια που υποδηλώνουν τα δάκρυα, μας θυμίζει το σπαραγμό που βλέπουμε στις εικόνες της Παναγίας και τους στίχους από τους ύμνους τους επιταφίου.

Η κοπέλα μοιάζει να ψελίζει: "Που έδυ σου το κάλλος;'

Το έργο μας φέρνει στο νου τον τρόπο που  ο Ρέμπραντ αποδίδει στις προσωπογραφίες του, όλες τις ψυχικές διακυμάνσεις και την  συναισθηματική διαδρομή των μοντέλων του.

Ο Λύτρας αποδίδει άριστα την τεχνική απόδοση του χρώματος εκφράζοντας τις αρχές της Σχολής του Μονάχου

Το αυγό του Πάσχα

Στις 12 Μαΐου του 2005 ο οίκος  Sotheby's  στο Λονδίνο έβγαλε σε δημοπρασία έναν πρωτότυπο πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα, ελάχιστα γνωστό στους ειδικούς και άγνωστο στο κοινό.

Ο πίνακας με τίτλο «Το ωόν του Πάσχα» είχε φιλοτεχνηθεί το 1874-75 στο Μόναχο, όταν ο Λύτρας έκανε ένα ταξίδι εκεί.

Παρέδωσε το έργο στο στενό του φίλο και συντοπίτη Νικόλαο Γύζη, πιθανότατα μαζί με άλλα με σκοπό να πωληθούν ή να εκτεθούν.

Το έργο παρέμεινε αδιάθετο στο εργαστήριο του Γύζη μέχρι το 1887.

Sotheby's

Εκείνη τη χρονιά ο Γύζης το έστειλε στην Ελλάδα, επειδή δε διέθετε πλέον χώρο στο εργαστήριό του. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό το επόμενο έτος, στην Πανελλήνια Εκθεση του 1888.

Ο τότε Γάλλος πρεσβευτής της Γαλλίας στην Ελλάδα υπήρξε ο πρώτος αγοραστής του έργου κατευθείαν από τον Νικηφόρο Λύτρα, που το κληροδότησε στους απογόνους του.

Αυτοί το 2005 το κατέθεσαν προς δημοπράτηση στον οίκο Sotheby's στο Λονδίνο.

Το Πανελλήνιο Ιερό Ιδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου έσπευσε να το αποκτήσει έναντι του ποσού των 404.932 ευρώ.

Ο πίνακας εκτίθεται σήμερα στο Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού στη Χώρα της Τήνου, που ιδρύθηκε το 2002 από το Πανελλήνιο Ιερό Ιδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου .

Στη γωνιά ενός  δωματίου ένα μικρό κορίτσι ξεφλουδίζει με ευλαβική προσοχή το κόκκινο πασχαλινό αυγό.

Ο Λύτρας απεικονίζει αριστοτεχνικά μια ηθογραφική σκηνή: Το ξεφλούδισμα του πασχαλινού αυγού.

Αποδίδει εξαιρετικά όλες τις λεπτομέρειες της σκηνής και επιτυγχάνει την απόλυτη μέθεξη του θεατή στην ατμόφαιρα της .

Ο Λύτρας χειρίζεται με ιδιοφυή τρόπο το χρώμα σε αυτόν τον πίνακα που δημιουργήθηκε στα πρώτα χρόνια της καριέρας του.

Η έκφραση του κοριτσιού που είναι  απορροφημένη στο ξεφλούδισμα του Πασχαλινού αυγού καθώς και η κίνηση του χεριού της καθώς αγγίζει τη λεπτή φλούδα του αυγού, αποκαλύπτει την ζωγραφική ιδιοφυΐα του Λύτρα.

Το έντονο κόκκινο της φούστας της, σε αντίθεση με το λευκό εσώρουχο, το πολύχρωμο μαντήλι και οι διάφορες αποχρώσεις του καφέ μέσα στη σύνθεση συνδυάζονται για να αφήσουν το δυνατό αποτύπωμα του καλλιτέχνη

Όλες οι λεπτομέρειες του έργου , η επανάληψη των χρωμάτων του αυγού σε όλη την επιφάνεια του πίνακα, η φούστα της νεαρής κοπέλας, τα τσόφλια στο πάτωμα, συγκλίνουν στη δημιουργία μιας απόλυτα ρεαλιστικής και παράλληλα εξπρεσιονιστικής σκηνής που διαθέτει ποιητική.