Βασίλισσα Ελισάβετ, το αντίο του έμπιστου της: Πως ήταν, η ρουτίνα της, η σχέση με το Φίλιππο και την Καμίλα – «Υπάκουη Βασίλισσα» 

Υπαρχουν φιλίες που αντέχουν στο χρόνο και μια από αυτές ήταν η βαθιά σχέση εκτίμησης της βασίλισσας Ελισάβετ προς και από τον έμπιστο της. Ο Gyles Brandeth, που για πολλά χρόνια έζησε από κοντά τη βασίλισσα Ελισάβετ, περιέγραψε αυτές τις μέρες την 96χρονη μονάρχη, που κηδεύεται σήμερα στο Λονδίνο, τις αγαπημένες της συνήθειες και όλα όσα την προβλημάτιζαν, χτίζοντας το πορτρέτο μια υπάκουης γυναίκας απόλυτα αφοσιωμένης στο καθήον της.

Με άρθρο του στην Daily Μail, o άνθρωπος που συνεχώς καλείται να απαντήσει στο ερώτημα: «πώς ήταν πραγματικά η βασίλισσα Ελισάβετ», απαντά: «Πολύ ωραία. Μάλλον φυσιολογική, στην πραγματικότητα αρκετά απλή, όπως θα περίμενε κανείς». Ο έμπιστος βασιλικός εξηγεί πως η Ελισάβετ Β΄ δεν ήταν ούτε εκκεντρική ούτε κίβδηλη, και ο σύζυγός της ήταν τόσο ειλικρινής και ευθύς όσο και η μέρα. «Αν υπάρχει μια λέξη που συνοψίζει την Ελισάβετ Β’, αυτή είναι “υπάκουη”. Η ζωή της καθοδηγούνταν από το καθήκον. Ήταν μια υπάκουη κόρη και μια υπάκουη βασίλισσα» τόνισε ο ίδιος. «Δηλώνω ενώπιον όλων σας ότι ολόκληρη η ζωή μου, είτε είναι μακρά είτε σύντομη, θα είναι αφιερωμένη στην υπηρεσία σας», είχε δηλώσει σε ηλικία 21 ετών και με το πέρασμα των χρόνων απέδειξε πως εννοούσε κάθε της λέξη.

Από νεαρή ηλικία,η βασίλισσα Ελισάβετ ήξερε τι την περιμένει: ένα αδυσώπητο, ατελείωτα επαναλαμβανόμενο τρενάκι του λούνα παρκ βασιλικών καθηκόντων και καλών έργων, από το οποίο μόνο ο θάνατος ή η επανάσταση θα μπορούσαν να την απελευθερώσουν. Ποτέ δεν παραιτήθηκε. Όχι επειδή δεν ήθελε να δει τον γιο της να γίνεται βασιλιάς, όπως είπαν κάποιες κακές γλώσσες, αλλά επειδή η πίστη της, η αίσθηση του καθήκοντος και η κληρονομιά της δεν της το επέτρεπαν. Δεν ήθελε να ακολουθήσει το παράδειγμα του θείου της Εδουάρδου. «Είναι μια δουλειά για μια ζωή. Είναι θέμα ωρίμανσης σε κάτι που έχει συνηθίσει κανείς να κάνει και αποδοχής ότι είναι η μοίρα του, γιατί πιστεύω ότι η συνέχεια είναι πολύ σημαντική» είχε πει η ίδια.

Κατά τη διάρκεια της εξαιρετικά μακράς βασιλείας της, η Ελισάβετ Β’ ήταν ζωντανή ιστορία. Στους νονούς της περιλαμβάνονταν τόσο ο παππούς της, ο βασιλιάς Γεώργιος Ε’, όσο και ο Αρθούρος, δούκας του Κόνοτ, ο τελευταίος επιζών γιος της βασίλισσας Βικτωρίας. Ως η τελευταία σε μια σειρά ηγεμόνων που τη συνέδεε άμεσα με τον βασιλιά Έντγκαρ, τον Ριχάρδο Γ’, τον Ερρίκο Η’, τον Γεώργιο Δ’ και τη βασίλισσα Βικτώρια, ήταν η ενσάρκωση της ιστορίας του αγγλικού έθνους. Η παρουσία της τους συνέδεε με το παρελθόν τους. Η ίδια αντιλαμβανόταν σε βάθος τον ρόλο, τα καθήκοντά και τους περιορισμούς που αυτά επέβαλλαν αλλά και τα προνόμια. Γνώρισε τους πάντες, βρέθηκε παντού και δεν της είχε λείψει ποτέ τίποτα.

Το καθημερινό της πρόγραμμα

Οι μέρες της ήταν μερικές φορές μακρές και συχνά επίπονες, αλλά είχε πάντα προσωπικό και την άνεση μιας ρουτίνας που σπάνια άλλαζε. Σύμφωνα με τον βασιλικό έμπιστο το πρόγραμμά της ξεκινούσε στις 8 το πρωί, όταν η κομμώτρια της Αυτής Μεγαλειότητας έμπαινε στο βασιλικό υπνοδωμάτιο με τον «δίσκο κλήσης» και μια κανάτα τσάι Earl Grey. Τα ρούχα της ήταν στρωμένα για εκείνη, η κομμώτρια της ήταν σε ετοιμότητα. Στις 9 π.μ., καθώς ο προσωπικός της αυλητής έπαιζε κάτω από τα παράθυρά της, η βασίλισσα Ελισάβετ περπατούσε από την κρεβατοκάμαρά της, μέσω του καθιστικού της στην τραπεζαρία της, κρατώντας το ραδιόφωνό της για να ακούσει τις ειδήσεις της ημέρας.

Το πρωινό ήταν ταπεινό: δημητριακά (από εκείνα τα δοχεία Tupperware), μια φέτα φρυγανιά, μια στρώση μαρμελάδας Οξφόρδης. Στις 10 η ώρα άρχιζαν οι δουλειές της ημέρας: εμφανιζόταν ο ιδιαίτερος γραμματέας της -εξεταζόταν η αλληλογραφία, σαρώνονταν τα κρατικά έγγραφα– αν ήταν ένα πρωινό για την υποδοχή πρεσβευτών ή η ημέρα μιας ενθρόνισης, η Αυτής Μεγαλειότης μελετούσε το ενημερωτικό της υλικό. Στη 1 το μεσημέρι, πριν από ένα ελαφρύ γεύμα (δεν ήταν σχολαστική με το φαγητό της), κερνούσε τον εαυτό της -μέχρι το 96ο έτος της ηλικίας της, όταν εγκατέλειψε το αλκοόλ μετά από συμβουλή των γιατρών της- ένα τζιν με Dubonnet: ίσες ποσότητες, δύο κομμάτια πάγου και μια φέτα λεμόνι (το λεμόνι το έκοβαν για εκείνη). Στις 2.30 μ.μ. έβγαζε βόλτα τα κόργκι. Στις 5 μ.μ. έπινε το τσάι της. Στις 6 μ.μ.ο δίσκος με τα ποτά επανεμφανιζόταν και η βασίλισσα Ελισάβετ μπορούσε να επιτρέψει στον εαυτό της ένα μέτριο τζιν με τόνικ. Στις 8.15 μ.μ. ήταν ώρα για δείπνο.

Κάποιες ημέρες η βασίλισσα και ο πρίγκιπας Φίλιππος μοιράζονταν όλα ή μερικά από τα γεύματά τους – αλλά σε καμία περίπτωση κάθε μέρα. Τα ενδιαφέροντα και οι υποχρεώσεις τους συχνά τους οδηγούσαν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Πολύ πριν από τον θάνατο του πρίγκιπα Φιλίππου, η βασίλισσα είχε συνηθίσει να περνά τα βράδια μόνη της. Έβλεπε τηλεόραση, συμπλήρωνε σταυρόλεξα, έδινε στα κόργκι το βραδινό τους. Τηλεφωνούσε στον υπεύθυνο των αγώνων της και συζητούσε με την προσωπική της σελίδα. Ο βασιλικός έμπιστος περιέγραψε τη βασίλισσα Ελισάβετ ως μια «χωριατοπούλα», εξηγώντας: «Μπορώ να σας πω ακριβώς πώς ήταν η βασίλισσα. Είχε τα ενδιαφέροντα, τα χαρακτηριστικά και τα γούστα μιας Αγγλίδας (ή Σκωτσέζας) χωριατοπούλας της τάξης και της γενιάς της. Τα σκυλιά και τα άλογα, η ευγένεια, η καλοσύνη και η κοινωνική προσφορά είχαν σημασία γι’ αυτήν», ήταν οι λέξεις που χρησιμοποίησε στο άρθρο του.

Σύμφωνα με τη Sonia Berry, ίσως την πιο στενή παιδική της φίλη: «Δεν θα επέλεγε ποτέ να γίνει βασίλισσα. Θα προτιμούσε να ζούσε στην εξοχή με άλογα και σκυλιά και να ήταν μια κανονική νοικοκυρά». Το 1956, ο Νικίτα Χρουτσόφ, γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, προετοιμάστηκε για «υπεροψία» όταν έπινε τσάι με τη βασίλισσα στο κάστρο του Ουίνδσορ. Προς έκπληξή του, τη βρήκε «εντελώς ανεπιτήδευτη – το είδος της γυναίκας που θα συναντούσες πιθανότατα να περπατάς στην Gorky Street ένα καλοκαιρινό απόγευμα». Ουσιαστικά συντηρητική (με ριζοσπαστικές πινελιές), έξυπνη (όχι διανοούμενη), ρεαλιστική (όχι εσωστρεφής), «εξαιρετικά ανεκτική» (φράση του πρίγκιπα Φιλίππου), ισορροπημένη και απόλυτα αξιόπιστη, η βασίλισσα δεν προσποιήθηκε ότι ήταν αυτό που δεν ήταν.

Τα τσιγάρα και η πολιτική ορθότητα

Ο βασιλικός ειδικός ανέφερε πως η Ελισάβετ Β’ δεν ήταν πολιτικά ορθή. Αν το επέλεγε, θα έβγαινε για ιππασία χωρίς κράνος. Θα φορούσε γούνα, δεν θα χρησιμοποιούσε ζώνη ασφαλείας, και στις διάφορες κατοικίες της τα τσιγάρα ήταν ελεύθερα διαθέσιμα στους καλεσμένους της. Στο ίδιο κείμενο ανέφερε πως του είχαν μεταφέρει ότι κάποιες φορές η βασίλισσα Ελισάβετ κάπνιζε κατά καιρούς.

Δεν ήταν τυχαίο ότι η δεύτερη σύζυγος του γιου της Καρόλου αποδείχθηκε ότι ήταν πολύ κοντά στη βασίλισσα – πολύ περισσότερο απ’ ό,τι θα μπορούσε ποτέ να είναι η Νταϊάνα. Η Καμίλα μπορεί να μιλήσει εύκολα (και διασκεδαστικά) για σκύλους και άλογα.

Η Καμίλα είναι άνετη με την άποψη της βασίλισσας για τη ζωή (ως επί το πλείστον, τη συμμερίζεται), είναι πολιτικά μη ορθή (με την καλή έννοια), αστεία, αυτοσαρκαστική, ρεαλίστρια και, όπως η βασίλισσα, είναι μια μητέρα και γιαγιά που έχει περάσει λίγο από θύελλες, αλλά έχει καταφέρει να αντέξει τις καταιγίδες. Ήταν η βασίλισσα σεμνότυφη; Σε καμία περίπτωση. Όπως θα περίμενε κανείς, ήταν αντίθετη με την κακογλωσσία, αλλά -όπως διαπίστωσα η ίδια στα 40 χρόνια που γνώριζα τον πρίγκιπα Φίλιππο- ο σύζυγός της χρησιμοποιούσε περιστασιακά λέξεις με τέσσερα γράμματα. Η βασίλισσα απλώς ανέχθηκε την αλμυρή γλώσσα του.

Όταν ο Λεχ Βαλέσα ήταν πρόεδρος της Πολωνίας και ήρθε να μείνει, είπε σε έναν βοηθό της: «Ξέρει μόνο δύο αγγλικές λέξεις». Έκανε μια παύση, πριν προσθέσει: «Είναι αρκετά ενδιαφέρουσες λέξεις».

Σε μια γκαλερί ήρθε αντιμέτωπη με μια σειρά γυμνών έργων του Lucian Freud: βαριά, απλωμένα στήθη, με γαλάζιες φλέβες μηροί. Διαισθανόμενη ότι οι παρευρισκόμενοι φωτογράφοι επιθυμούσαν διακαώς να την απαθανατίσουν να κοιτάζει ένα από αυτά, η Αυτού Μεγαλειότης απομακρύνθηκε επιδέξια. Όταν ο οικοδεσπότης της ρώτησε «Δεν σας έχει ζωγραφίσει ο Lucian Freud, κυρία μου;», εκείνη χαμογέλασε και απάντησε, σιωπηλά: «Ναι, αλλά όχι έτσι».

Όπως ανέφερε ο βασιλικός ειδικός, ήταν γνωστό ότι η βασίλισσα μιμούνταν επιδέξια – όχι τόσο τα πρόσωπα όσο τις προφορές, και είχε ζωηρή, ακόμη και σκανδαλώδη, αίσθηση του χιούμορ.

Σύμφωνα με τον έμπιστο βασιλικό, όλοι έμειναν έκπληκτοι όταν η βασίλισσα Ελισάβετ εμφανίστηκε στην ταινία με τον James Bond του Daniel Craig στο πλαίσιο της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου το 2012. Διασκέδασε που της ζητήθηκε -χάρηκε που το έκανε-, έπαιξε τον ρόλο της χωρίς φασαρία και σε μία μόνο λήψη -απόλαυσε την έκπληξη τη νύχτα-, δεν είχε εκμυστηρευτεί στην οικογένειά της ότι θα έκανε αυτή τη μοναδική συμβολή στις ολυμπιακές εορταστικές εκδηλώσεις.

«Δεδομένης της παράξενης ζωής της (φυλακισμένη από τη μοίρα της – προορισμένη να γίνει βασίλισσα από την ηλικία των δέκα ετών), η βασίλισσα μου φάνηκε να είναι αρκετά εντυπωσιακά ισορροπημένη, στρογγυλεμένη, προσγειωμένη και άνετη με τον εαυτό της, τον κόσμο και τη θέση της σε αυτόν» στο άρθρο του ο έμπιστός της». Φίλοι που τη γνώριζαν όταν ήταν νεότερη διηγούνται ιστορίες που την ήθελαν να κάθεται στον καναπέ μετά το δείπνο και να συζητάει μέχρι αργά το βράδυ. Οι άνθρωποι (ακόμη και εκείνοι που την ήξεραν καλά) δυσκολεύονταν ακόμη να της φέρονται φυσιολογικά, αλλά εκείνη συμπεριφερόταν κανονικά. Μια φορά έφτασε λίγο αργότερα για ένα δείπνο σε ένα ιδιωτικό σπίτι στην Belgravia. «Κούι», φώναξε στο κλιμακοστάσιο καθώς έβγαζε το παλτό της, “εμείς είμαστε. Συγγνώμη που αργήσαμε. Τρομερή κίνηση“», συνεχίζει Αυτή η ουσιαστική κανονικότητα -σε συνδυασμό με τη θεμελιώδη αξιοπρέπεια- υπήρχε πάντα, κάτω από τα βασιλικά περιβλήματα.

Σε μια έρευνά του συνομιλώντας με ανθρώπους από το κοντινό της περιβάλλον, διαπίστωσε πως η βασίλισσα Ελισάβετ δεν ήταν επικριτική όταν επρόκειτο για άλλους. «Έψαχνε το καλύτερο στους ανθρώπους και ήλπιζε για το καλύτερο από αυτούς και γι’ αυτούς». Όταν τα πράγματα πήγαιναν στραβά, προσευχόταν (γονατιστή, με τα χέρια της διπλωμένα) να πάνε καλύτερα. Αλλά, παρόλο που ήταν βασίλισσα, δεν έθετε τον νόμο. Ήταν, για παράδειγμα, πάντα απρόθυμη να παρεμβαίνει στην ιδιωτική ζωή των μελών της οικογένειάς της. Όπως εξηγεί στο άρθρο ο βασιλικός ειδικός, υπήρχαν «εκδηλώσεις υστερίας» στην Νταϊάνα, πριγκίπισσα της Ουαλίας, και το αισθανόσουν ακόμη και με μια σύντομη γνωριμία. Η βασίλισσα δεν είχε καμία σχέση, ήταν λογική.

Σε αντίθεση με τον πρίγκιπα Φίλιππο, ο οποίος κατά καιρούς ξεσπούσε σε οργή, εκείνη ήταν πάντα ήρεμη. Σύμφωνα με τη φίλη της Sonia Berry, «μπορεί να εκνευριζόταν για κάτι, αλλά κατά κανόνα παρέμενε ήρεμη. Δεν την είδα ποτέ να χάνει την ψυχραιμία της». Βέβαια, είχε γύρω της ανώτερους αυλικούς που ήξεραν τι έκαναν (αταίριαστοι, ως επί το πλείστον, ακομπλεξάριστοι, με μερικές εξαιρέσεις) και πιστές κυρίες επί των τιμών που ήταν πραγματικές φίλες. Για 67 χρόνια αφοσιωμένης υπηρεσίας, είχε επίσης την κομμώτριά της Bobo MacDonald. Μάλιστα, όπως έκανε γνωστό ο βασιλικός ειδικός, η βασίλισσα κατέβηκε από το Balmoral στο Chapel Royal στο παλάτι του Αγίου Ιακώβου για την κηδεία της… Την Bobo διαδέχθηκε μια άλλη κομμώτρια, η Angela Kelly (κόρη λιμενεργάτη από το Λίβερπουλ, 25 χρόνια νεότερη από τη βασίλισσα), η οποία έγινε σύμμαχος και φίλη της.

Αναπόφευκτα, δεδομένης της διάρκειας της βασιλείας της, η βασίλισσα είχε τα σκαμπανεβάσματά της. Το 1957 ένας 33χρονος ευγενής, συγγραφέας και ιστορικός, ο 2ος λόρδος Altrincham, έγινε διεθνώς διαβόητος μέσα σε μια νύχτα επειδή δημοσίευσε αυτό που πολλοί θεωρούσαν ασυγχώρητη προσωπική επίθεση στη βασίλισσα. Ο Altrincham κατηγόρησε τη βασίλισσα, που τότε ήταν 31 ετών, ότι ήταν εκτός πραγματικότητας, ότι ζούσε εξ ολοκλήρου στα όρια της τάξης της, ότι περιβαλλόταν από αυλικούς, ότι έβγαζε λόγους που ισοδυναμούσαν με πρωτόγονα μικρά κηρύγματα με τον τρόπο μιας υπεροπτικής μαθήτριας και ότι μιλούσε με μια φωνή που ήταν «ένας πόνος στον λαιμό». «Όπως και η μητέρα της», έγραψε, η νεαρή βασίλισσα «φαίνεται να μην μπορεί να αρθρώσει ούτε μερικές προτάσεις χωρίς γραπτό κείμενο». «Όταν θα έχει χάσει την άνθηση της νιότης, η φήμη της βασίλισσας θα εξαρτάται, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τώρα, από την προσωπικότητά της. Τότε δεν θα της αρκεί να κάνει τις κινήσεις της – θα πρέπει να λέει πράγματα που οι άνθρωποι θα θυμούνται και να κάνει πράγματα με δική της πρωτοβουλία που θα κάνουν τους ανθρώπους να σηκώνονται και να τα προσέχουν. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν πολλά σημάδια ότι μια τέτοια προσωπικότητα αναδίδεται», συνέχισε.

Πάνω από 60 χρόνια μετά, η φήμη της βασίλισσας στηρίζεται πράγματι στην προσωπικότητά της. Με λίγες εξαιρέσεις, δεν είπε πράγματα που θα μπορούσαν να θυμηθούν οι άνθρωποι, ούτε έκανε πράγματα που θα έκαναν τους ανθρώπους να σηκωθούν και να την προσέξουν. Αλλά η προσωπικότητά της αναδύθηκε παρ’ όλα αυτά. Ξέρουμε τι υποστήριζε και για τι νοιαζόταν η βασίλισσα. Πάρτε, για παράδειγμα, την επίμονη προσήλωσή της στην Κοινοπολιτεία. Μπορεί το Whitehall και το Westminster να ασχολούνται περισσότερο με τις σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά ο γνώριμος ενθουσιασμός της βασίλισσας για αυτό που περιέγραψε ως «μια ελεύθερη και εθελοντική ένωση ισότιμων εταίρων» που «σε όλη την Ιστορία δεν έχει προηγούμενο» ήταν ένα θαύμα.

Η συγγραφέας Daphne du Maurier, όταν ο σύζυγός της Boy Browning ήταν ακόμη ελεγκτής του νοικοκυριού του δούκα του Εδιμβούργου, έμεινε στο Balmoral και εντυπωσιάστηκε από τον τρόπο με τον οποίο ο πρίγκιπας Φίλιππος μπορούσε να μιλήσει για τα πάντα -λογοτεχνία, τέχνη, φόνος, στρατιωτικοί ελιγμοί-, ενώ το φάσμα των ενδιαφερόντων και της συζήτησης της βασίλισσας ήταν πολύ πιο περιορισμένο. Το πρόσωπο της Αυτής Μεγαλειότητας «φωτιζόταν» πραγματικά μόνο όταν η συζήτηση αφορούσε τα άλογα – και τις παγκόσμιες υποθέσεις. Στην πραγματικότητα, η βασίλισσα ήταν εξαιρετικά καλά ενημερωμένη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν ευσυνείδητη. Έκανε τα «κουτιά» της κάθε εβδομάδα, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Γνώριζε προσωπικά τους προέδρους και τους πρωθυπουργούς της Κοινοπολιτείας. Ο τρόπος με τον οποίο μιλούσαν γι’ αυτήν -πάντοτε με σεβασμό, συχνά με στοργή, ενίοτε με δέος- υποδηλώνει ότι ο θαυμασμός τους ήταν γνήσιος και όχι απλώς τυπικός. Όταν συνεδρίαζε το Κοινοβούλιο, η βασίλισσα και ο πρωθυπουργός συναντιόνταν μία φορά την εβδομάδα, και τον Σεπτέμβριο ο πρωθυπουργός και η σύζυγός του ήταν για λίγο καλεσμένοι της Αυτής Μεγαλειότητας στο Balmoral. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι το μωρό των Blairs, ο Leo, που γεννήθηκε λίγο πρόωρα στις 20 Μαΐου 2000, συνελήφθη κάτω από τη βασιλική στέγη. Η βασίλισσα θεωρούσε τον εαυτό της ως «ηχητικό συμβούλιο» για τους πρωθυπουργούς της. Έλεγε: «Ξεφορτώνονται τους εαυτούς τους ή μου λένε τι συμβαίνει. Αν έχουν προβλήματα, μερικές φορές μπορεί κανείς να βοηθήσει και με αυτόν τον τρόπο. Νομίζω ότι είναι μάλλον ωραίο να αισθάνεσαι ότι είσαι ένα είδος σφουγγαριού. Κάποια πράγματα μένουν εκεί και κάποια πράγματα βγαίνουν από το άλλο αυτί… περιστασιακά. Μπορεί κανείς να θέσει την άποψή του, ενώ ίσως δεν το είχαν δει από αυτή την οπτική γωνία».

Σε γενικές γραμμές, η Ελισάβετ αποδέχτηκε όσα της επέβαλαν οι πολιτικοί όλα αυτά τα χρόνια, όπως τον περιορισμό του πολιτικού καταλόγου και την απαίτηση από το 1993 να πληρώνει φόρο για το ιδιωτικό της εισόδημα. Υπήρχε διαπραγμάτευση -λίγο πάρε-δώσε και από τις δύο πλευρές- αλλά, τελικά, η εκάστοτε κυβέρνηση είχε τον πρώτο λόγο. Ωστόσο, αντιστάθηκε με επιτυχία στην προσπάθεια του Tony Benn (όταν ήταν γενικός ταχυδρόμος στα μέσα της δεκαετίας του 1960) να αφαιρέσει το προφίλ της Ηγεμόνα από τα βρετανικά γραμματόσημα.

Τα λάθη που παραδέχτηκε

Ο royal expert τονίζει στο άρθρο του πως κάποτε ρώτησε τον λόρδο Charteris, τον μακροβιότερο προσωπικό γραμματέα της Αυτής Μεγαλειότητας, αν η ίδια η βασίλισσα αισθάνθηκε ποτέ ότι είχε κάνει λάθος. Είπε αμέσως: «Έκανε λάθος και το ξέρει». Τον Οκτώβριο του 1966, στο εξορυκτικό χωριό Aberfan της Νότιας Ουαλίας, κατέρρευσε ένας σωρός σκουριών, καταπλάκωσε το σχολείο του χωριού και σκότωσε 146 ανθρώπους. Η βασίλισσα εξέφρασε την οδύνη της σε δελτίο Τύπου και έστειλε τον πρίγκιπα Φίλιππο και τον λόρδο Σνόουντον στο σημείο. Η ίδια δεν πήγε αμέσως. «Ήταν ένα λάθος» ανέφερε ο προσωπικός της γραμματέας και η ίδια παραδέχτηκε πως το μετάνιωσε. «Η κλίμακα της τραγωδίας απαιτούσε άμεση αντίδραση, αλλά η ίδια δεν ήταν αυθόρμητη και δεν της άρεσαν οι συναισθηματικές χειρονομίες. Το έθιμο, η μορφή και το προηγούμενο μετράνε γι’ αυτήν. Τείνει να κάνει αυτό που έχει ξανακάνει».

Στα χρόνια που ακολούθησαν επισκέφθηκε το Aberfan τέσσερις φορές, με την πιο πρόσφατη κατά τη διάρκεια της περιοδείας της για το Διαμαντένιο Ιωβηλαίο το 2012, όταν αποκάλυψε μια πλάκα στο Κοινοτικό Δημοτικό Σχολείο Ynysowen και απηύθυνε ομιλία. Η βασίλισσα κατηγορείται ακόμη από ορισμένους ότι ήταν εκτός πραγματικότητας και ότι άργησε να αντιδράσει (για παράδειγμα, στην περίπτωση της δίκης του Paul Burrell και στην αρχή της εβδομάδας του θανάτου της Νταϊάνα) και ακόμη και οι πιο ένθερμοι θαυμαστές της, που τη θεωρούσαν δύναμη του καλού, δεν θα την περιέγραφαν ως δύναμη της αλλαγής. Αλλά, ενώ αυτό μπορεί να είχε σημασία όταν ήταν νεότερη γυναίκα, δεν είχε καθόλου σημασία αργότερα στη διάρκεια της βασιλείας της.

«Μέσα στις αβεβαιότητες της ζωής, ήταν καθησυχαστικά οικεία. Διατήρησε την παράσταση στο δρόμο. Διατήρησε το προφίλ της στα γραμματόσημα, όχι για λόγους ματαιοδοξίας, αλλά επειδή εκεί ανήκε – εκεί το περίμενες», έγραψε στον επίλογο του άρθρου του ο έμπιστός.