Μανώλης Παπαγρηγοράκης: Ο «πατέρας» της Μύρτιδος και της Αυρηλίας μας συστήνει τις κόρες του – Ποιες είναι

Τον αποκαλούμε συχνά «πατέρα» της Μύρτιδος, όμως ο Μανώλης Παπαγρηγοράκης, επίκουρος καθηγητής Ορθοδοντικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, δεν είναι μόνο ο εμπνευστής και συντονιστής της επιστημονικής διαδικασίας ανάπλασης του προσώπου της 11χρονης Αθηναίας του 5ου αι. π.Χ.

Έχει κι άλλες «κόρες» δημιουργήσει, ενώ αναμένεται να... αποκτήσει ακόμα μία: την Αυρηλία από την Αρχαία Μεσσήνη, που έζησε τον 5ο αι. μ.Χ.

Πώς προέκυψε η νέα ανάπλαση, τι ετοιμάζει στην Κοζάνη η πολυταξιδεμένη Μύρτιδα, πότε θα γνωρίσουμε καλύτερα τη μεσολιθική Αυγή από τη Θεόπετρα Θεσσαλίας, σε ποια φάση βρίσκεται το έργο ανάπλασης της 5χρονης Ηδύλης από τις Φερές Μαγνησίας; Ο Μανώλης Παπαγρηγοράκης απαντά στις ερωτήσεις του ΑΠΕ-ΜΠΕ, αποκαλύπτοντας συγχρόνως ποιο είναι το μεγάλο του όνειρο, το Μουσείο της Μύρτιδος, για το οποίο δεν παύει ποτέ να ελπίζει. Εξάλλου, όπως μας είπε, «ό,τι έχω ονειρευτεί αργά ή γρήγορα έχει υλοποιηθεί».

Διβάστε ακόμα:

«Μύρτιδα»: Από την Αρχαία Αθήνα στη Silicon Valley - Η μικρή Αθηναία αποκαλύπτει μέσω τεχνητής νοημοσύνης σε όλη την υφήλιο την ιστορία της

Ακολουθεί η συνέντευξη του καθηγητή Μανώλη Παπαγρηγοράκη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τη δημοσιογράφο Ελένη Μάρκου

Ερ. Είστε ο εμπνευστής και συντονιστής της επιστημονικής διαδικασίας ανάπλασης του αρχαίου προσώπου της Μύρτιδος, του 11χρονου κοριτσιού που πέθανε στον μεγάλο λοιμό των Αθηνών τον 5o αι. π.Χ. Από το 2010, οπότε παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό στο Μουσείο Ακρόπολης, έως σήμερα, η «Μύρτις» έχει υπάρξει «Φίλη της Χιλιετίας» από τον ΟΗΕ, γραμματόσημο από τα ΕΛΤΑ, συλλεκτικό νόμισμα από την Τράπεζα της Ελλάδος, πρωταγωνίστρια σε animation, έμπνευση για ζωγράφους, γλύπτες και συγγραφείς, αλλά και για διδακτορικές εργασίες, αναφορά σε σχολικά βιβλία της αλλοδαπής, ενώ το 2021 εντάχθηκε στο Νέο Πρόγραμμα Σπουδών (ΝΠΣ) για το μάθημα της Ιστορίας στην Δ΄ Δημοτικού και στην Α΄ Γυμνασίου. Και έπονται και άλλα «ταξίδια». Θέλετε να μας μιλήσετε λίγο γι' αυτά που γίνονται ή θα γίνουν;

Απ. Θα ξεκινήσω με αυτά που γίνονται αυτήν την περίοδο. Η έκθεση της Μύρτιδος βρίσκεται στην εξαιρετική Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης. Είχαμε την πρόσκληση από την αντιπρόεδρο του ΔΣ της Βιβλιοθήκης, τη φιλότεχνη Δήμητρα Τσότσιου, μετά την πρόταση και συμβολή του Συλλόγου των Φίλων της Κοβενταρείου Βιβλιοθήκης, να επισκεφτεί η Μύρτις την πόλη της φιλοπροόδου Κοζάνης. Η πρόσκληση με βρήκε έτοιμο, αφού ήθελα πολύ να επισκεφτεί η Μύρτις μια βιβλιοθήκη και η Κοβεντάρειος πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις για μια ανατροπή στη μουσειολογική αντίληψη και υπό τις σημερινές συνθήκες. Έτσι, έχει οργανωθεί μια τρίμηνη παρουσία της έκθεσης της Μύρτιδος στην Κοζάνη, ενώ συγχρόνως, σε άλλον χώρο, φιλοξενείται μέρος της Πινακοθήκης και Γλυπτοθήκης της, με θέμα «Μνήμες και Μορφή Μύρτιδος» και με παράλληλες δράσεις.

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Το 2023, η Κοζάνη γιορτάζει τα «100 Χρόνια της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης» και ο δραστήριος και με έντονο πολιτιστικό όραμα δήμαρχος και πρόεδρος του ΔΣ της Κοβενταρείου, Λάζαρος Μαλούτας, πρότεινε η Μύρτις να είναι η οικοδέσποινα των εορταστικών εκδηλώσεων. Έτσι στις 11 Φεβρουαρίου, ο «Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών, Νομού Κοζάνης», το χορευτικό του τμήμα, με δάσκαλο τον άνθρωπο που έχει αφιερωθεί στην ελληνική παράδοση, Ηλία Πολίτη, θα παρουσιάσει, στον χώρο της έκθεσης της Μύρτιδος, έναν χορό από τα Φάρασα της Καππαδοκίας που σχετίζεται με τον μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα!

Η ... χαρά της Μύρτιδος ήταν μεγάλη και ήδη οργανώθηκαν το πρώτο δίμηνο του 2023 και τρέχουν εορταστικές εκδηλώσεις στην Κοζάνη. Μια από αυτές, στις 11 Φεβρουαρίου 2023, θα είναι μια ημερίδα για τα 100 χρόνια της βιβλιοθήκης με θέμα «Η Μύρτις μελετά Αριστοτέλη, Πλάτωνα και αναζητά στον Σουΐδα». Επίσης, στις 18 του ίδιου μήνα, θα εμφανιστεί η μεσόφωνος Αγγελική Καθαρίου, σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση του έργου «Ίυγξ και Βέμβιξ», του συνθέτη-σαξοφωνίστα Αθανασίου Ζέρβα, εμπνευσμένου από τη Μύρτιδα. Αυτό που με ενθουσιάζει και με συγκινεί, αλλά συγχρόνως μου δίνει έμπνευση για να προχωρώ, είναι η δύναμη που εκπέμπουν οι συνεργάτες μου, όταν δημιουργούν κάποιο έργο για τη Μύρτιδα. Όπως ο κ. Ζέρβας έτσι και ο μουσικός-συνθέτης Φίλιππος Περιστέρης, που εκτός της μουσικής επένδυσης της έκθεσης της Μύρτιδος, έγραψε και τη μουσική για το θεατρικό παιχνίδι «Πώς σε λένε; Εγώ είμαι η Μύρτις και ζούσα στην Αθήνα πολύ πριν από εσένα», του Δρ Δημήτρη Δημητριάδη. Σταματώ, όμως, εδώ... Υπάρχουν πολλά που γίνονται αυτήν τη περίοδο.

Ερ. Από τα «ταξίδια» της Μύρτιδος ποια σας έχουν σημαδέψει; Τι δεν θα ξεχάσετε από τις διαδρομές της;

Απ. Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλη περιοδική έκθεση -η οποία είναι συγχρόνως για άτομα με προβλήματα όρασης και ακοής-, να έχει παρουσιαστεί σε περίπου 20 μουσειακούς χώρους. Επίσης, με έχει εντυπωσιάσει η επισκεψιμότητα της έκθεσης -αριθμούν εκατοντάδες χιλιάδες οι επισκέπτες, καθώς και η μεγάλη πολιτιστική διάσταση που είχε η επίσκεψη της Μύρτιδος σε δύο βαλκανικές χώρες, όπου φάνηκε ότι η Μύρτις, ως Φίλη της Χιλιετίας του ΟΗΕ, μπορεί να συμβάλει θετικά μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας. Επιπλέον, η «ανατρεπτική» επίσκεψη με πίνακες ζωγραφικής της Μύρτιδος μέσα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αίγινας, δίπλα στα γλυπτά, μου έδειξε και ανέδειξε τι μπορούμε να κάνουμε σε συνεργασία με τα μουσεία. Βεβαίως, εδώ, θα πρέπει να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τη Στέλλα Χρυσουλάκη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς & Νήσων, που μας επέτρεψε να αναπτύξουμε μέσα στο Μουσείο και στον αύλειο χώρο του όλο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Μύρτιδος.

Ερ. Σας έχουμε συνδέσει με τη Μύρτιδα, ωστόσο έχετε αναπλάσει κι άλλα πρόσωπα, όπως της 18χρονης Αυγής, που έζησε πριν από 9.000 χρόνια και οστά της βρέθηκαν στο σπήλαιο της Θεόπετρας στη Θεσσαλία, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η ανάπλαση της τρίτης «κόρης» σας, της 5χρονης Ηδύλης που έζησε τον 5ο αι. π. Χ. στις Φερές Μαγνησίας. Γιατί δεν ακούμε πολλά για την αναπλασμένη Αυγή, που πρωτογνωρίσαμε το 2018; Να περιμένουμε κάποιο γεγονός στο άμεσο μέλλον που να την αφορά;

Απ. Βεβαίως, οσονούπω θα εμφανισθεί η Αυγή με τον δικό της μοναδικό τρόπο, που θα ανακοινωθεί εν ευθέτω χρόνω ... Σε λίγες ημέρες, στις 19 Φεβρουαρίου 2023, θα γιορτάσουμε τα πέντε χρόνια από την πρώτη παρουσίαση της Αυγής στο Μουσείο Ακρόπολης. Σας θυμίζω το μεγάλο αφιέρωμα που είχε κάνει το ΑΠΕ-ΜΠΕ την εποχή εκείνη.

Ερ. Πότε θα γνωρίσουμε την Ηδύλη, η ανάπλαση της οποίας θα αφορά όχι μόνο το πρόσωπο αλλά και το σώμα του 5χρονου παιδιού;

Απ. Η μικρή Φεραία, η Ηδύλη, προετοιμάζεται να έρθει ... τρέχοντας στην Αθήνα! Ελπίζω αυτό να γίνει μέσα στο 2023, όπως είχαμε προγραμματίσει. Ωστόσο υπάρχουν οικονομικές δυσκολίες, αφού η Ηδύλη θα είναι ολόσωμη και το κόστος είναι μεγάλο.

Ερ. Υπάρχει κάποιο άλλο σχέδιο ανάπλασης στο άμεσο επιστημονικό σας πρόγραμμα;

Απ. Το καλοκαίρι ξεκίνησε στο «Εργοτάξιο Τέχνης και Πολιτισμού» στο Ρίπεσι Τριφυλίας και ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο στην Αρχαία Μεσσήνη η «γνωριμία μου» με την Αυρηλία. Ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης μας περιέγραψε ... «τη συστάδα κιβωτιόσχημων τάφων επιμελημένης κατασκευής με κάλυψη από λιθόπλινθους και επίστρωση οπτόπλινθων, που ήλθε στο φως αμέσως νότια της εισόδου που οδηγεί στο νότιο αίθριο του μεγάλου ιερού της Αιγυπτίας θεάς Ίσιδας, το οποίο βρίσκεται νοτίως του Θεάτρου της αρχαίας Μεσσήνης. Ένας από τους τάφους περιείχε τον σκελετό ενταφιασμένης γυναίκας, της οποίας τα οστά στο σύνολό τους ήταν σε καλή κατάσταση διατήρησης και το κρανίο τοποθετημένο στο δυτικό άκρο του τάφου στραμμένο στην Ανατολή...». Νονός αυτής της Ρωμαίας, ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης.

Ερ. Ποια είναι, με απλά λόγια, τα επιστημονικά βήματα της διαδικασίας ανάπλασης; Τι ποσοστό 'αλήθειας' έχουν αυτά τα πρόσωπα;

Απ. Από τη στιγμή της γνωριμίας μου με «αυτή» ή «αυτόν» που θα αναπλάσει η ομάδα μου, οι βηματισμοί είναι πολλοί και υπάρχει ποικιλομορφία στις ειδικότητες των συνεργατών μου, αναλόγως με την εποχή που έζησε αυτό το «πρόσωπο», όπως είπατε. Η αξιοπιστία του ποσοστού της «αλήθειας» στην απόδοση της μορφής εξαρτάται από το κρανίο και τα μορφολογικά στοιχεία που υπάρχουν. Στη Μύρτιδα πλησιάζουμε στο 95% της πραγματικότητας, ενώ στην Ηδύλη θα το ξεπεράσουμε, αφού ο σκελετός της βρέθηκε σε ασύλητο τάφο.

Ερ. Ποιο επιστημονικό ή άλλο όνειρό σας δεν έχει πραγματοποιηθεί και θα θέλατε να προχωρήσει;

Απ. Στην ερώτησή σας αυτή βρίσκεται ένα όνειρό μου, που είναι η δημιουργία του Μουσείου της Μύρτιδος. Ήμασταν πολύ κοντά στην υλοποίησή του και ευχαριστώ για μια ακόμη φορά τον τότε αρχηγό ΓΕΕΘΑ, ναύαρχο Βαγγέλη Αποστολάκη και τον αρχιτέκτονα της ΒΕΤΑ PLAN, Πέτρο Ταβανιώτη, που σχεδίασε το Μουσείο της, αλλά δυστυχώς το έργο δεν προχώρησε... Τελειώνοντας την όμορφη συζήτησή μας, θα ήθελα να σας εκμυστηρευτώ πως ό,τι έχω ονειρευτεί αργά ή γρήγορα έχει υλοποιηθεί -έτσι όσο ζω ονειρεύομαι και ελπίζω.