«Δημαγωγός», «ταραχοποιός», αλλά και «διανοούμενος πολιτικός», «ικανός και έμπειρος»: Τι έλεγε το 1982 το Foreign Office για τον Ανδρέα Παπανδρέου

«Δημαγωγός», «ταραχοποιός», «μαέστρος της αμφισημίας» αλλά και «διανοούμενος πολιτικός», «ρεαλιστής», «ικανός και έμπειρος» είναι λίγοι μόνο από τους χαρακτηρισμούς που απέδιδαν οι Βρετανοί διπλωμάτες στον Ανδρέα Παπανδρέου, κατά τη διάρκεια του 1982, όπως προκύπτει από τα αποχαρακτηρισθέντα διαβαθμισμένα αρχεία του Foreign Office και γράφει ο Χάρης Παπαβασιλείου στην εφημερίδα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ.
Από τον Οκτώβριο του προηγούμενου έτους στο τιμόνι της Ελλάδας, ο τότε πρωθυπουργός έκανε το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών και τους αρμόδιους πρέσβεις να χτυπούν υπερωρίες. Ο όγκος των φακέλων που αφορούσαν στις πολιτικές του ενέργειες και στην προσπάθεια αποκρυπτογράφησης της πολιτικής του σκέψης είναι εντυπωσιακός.

Μετριοπάθεια. Το γενικό συμπέρασμα των Βρετανών στο τέλος μιας χρονιάς γεμάτης έντασης και διακυμάνσεων, κυρίως ως προς τη θέση της Ελλάδας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, που «έκαιγε» το Λονδίνο και τις άλλες δυτικές πρωτεύουσες, ήταν ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου, παρά τη ριζοσπαστική και ενίοτε εμπρηστική ρητορική του, στην πράξη είχε αποδεχθεί την πραγματικότητα -«μετριοπάθεια» και «ρεαλισμός» είναι δύο λέξεις που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τις κινήσεις του τόσο στο μέτωπο της εσωτερικής όσο, κυρίως, της εξωτερικής πολιτικής.
Σε μία από τις πρώτες εκτενείς αναφορές από την πρεσβεία της Αθήνας προς το Λονδίνο, στα μέσα Ιανουαρίου, ο τότε πρέσβης Ιαν Σάδερλαντ χαρακτήριζε τον 87 ημερών πρωθυπουργό της Ελλάδας «διανοούμενο πολιτικό και τραχύφωνο λαϊκιστή ομιλητή, που προφανώς απολαμβάνει το αυξημένο κύρος το οποίο έχει».
Ο πολύπειρος Βρετανός διπλωμάτης (στα μέσα του 1982 μετατέθηκε στην ψυχροπολεμική Μόσχα) πρόσθετε ότι ο Παπανδρέου ήταν «σύνθετος» χαρακτήρας. «Δεν συμφωνώ με τον χαρακτηρισμό του ευμετάβλητου και αναξιόπιστου που του αποδίδεται. Σίγουρα προσαρμόζει τα όσα λέει ανάλογα με το κοινό, αλλά αυτό είναι θέμα στυλ και όχι αλλαγής των πιστεύω του». Μεταγενέστερη διπλωματική αναφορά που επίσης ασχολείται με την «ανακολουθία» τοποθετήσεων του Ελληνα πολιτικού τον περιγράφει ως «μαέστρο της αμφισημίας».
Κατά τον Σάδερλαντ, ήταν πολύ καλά υπολογισμένοι οι χαμηλοί τόνοι από τον Παπανδρέου κατά της ΕΟΚ και του ΝΑΤΟ τη διετία πριν από τις εκλογές, με σκοπό τη διεύρυνση της βάσης των ψηφοφόρων του. «Η πίεση της πραγματικότητας ίσως τον οδηγήσει να υπολογίσει ότι οι φιλοδοξίες του υπηρετούνται καλύτερα με τη διατήρηση πολιτικής σχετικής μετριοπάθειας. Γιατί ο Παπανδρέου είναι αρχι-υπολογιστής και τίποτα άλλο, αν όχι φιλόδοξος. Ψάχνει μοχλούς πίεσης, ακόμα και αν αυτό σημαίνει ότι στην περίπτωση του ΝΑΤΟ θα έχει τον ρόλο του ταραχοποιού», σχολίαζε ο Βρετανός πρέσβης.
Προχωρώντας σε μία ακόμα πιο λεπτή σκιαγράφηση του πολιτικού άνδρα, ο Σάδερλαντ ανέφερε: «Λειτουργεί περισσότερο σαν ακαδημαϊκός, δηλαδή εξετάζει όλες τις επιλογές, αλλά δυσκολεύεται να πάρει αποφάσεις. Εχοντας συγκεντρώσει, όμως, τόση εξουσία αναγκάζεται να παίρνει βιαστικές αποφάσεις και η κρίση του είναι ασταθής. Η φιλοδοξία του να γίνει πατρική φιγούρα για τους Ελληνες και να περάσει στην Ιστορία ως ο πολιτικός ηγέτης που θα έχει βάλει την Ελλάδα στον διεθνή χάρτη ίσως τον κάνει μερικές φορές σχεδόν ανυπόφορο σύμμαχο και εταίρο».

ΕΟΚ ΚΑΙ ΝΑΤΟ. Οι μήνες κυλούσαν, με τους Βρετανούς να βλέπουν τον Ανδρέα Παπανδρέου να παίρνει αποφάσεις και θέσεις που έφερναν τους εταίρους της Ελλάδας στην ΕΟΚ και στο ΝΑΤΟ συχνά σε δύσκολη θέση. Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν η άρνησή του να στηρίξει πλήρως τις κυρώσεις κατά της Σοβιετικής Ενωσης και του καθεστώτος Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία μετά την κήρυξη στρατιωτικού νόμου. Παρ’ όλα αυτά, με τον καιρό κοινή ήταν η αίσθηση ότι ο Ελληνας ηγέτης δεν είχε πρόθεση να διαρρήξει τους δεσμούς της χώρας με τη Δύση.
Στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1982, σχεδόν έναν χρόνο μετά την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ, ο νέος Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα, Πέρι Ρόουντς, ανέφερε σε έκθεσή του προς τον διάδοχο του λόρδου Κάρινγκτον, Φράνσις Πιμ, πως όλες οι αποδείξεις συνέκλιναν στο ότι ο Παπανδρέου δεν ήταν μόνο ένας «ικανός και έμπειρος πολιτικός, πολύ ικανός να παίζει τον δημαγωγό όταν απαιτείται», αλλά επίσης «ένας πολύ έξυπνος οικονομολόγος, που πιάνει γρήγορα τα σωστά επιχειρήματα και με τέτοιον έλεγχο επί του κόμματός του, που του επιτρέπει απλώς να εγκαταλείπει επικίνδυνες δεσμεύσεις».
Στην τελική του έκθεση τον Μάιο του ’82, λίγο πριν να αναχωρήσει για τη Μόσχα, ο Σάδερλαντ έγραφε αυτό που θα μπορούσε να συνοψίσει τη βρετανική άποψη για την πολιτική του Ανδρέα Παπανδρέου: «Δεν διακρίνω μεγάλη πιθανότητα αμφισβήτησης της ελληνικής συμμετοχής σε ΝΑΤΟ και ΕΟΚ. Τόσο εκεί όσο και στην εσωτερική πολιτική, ο Παπανδρέου έχει αποδειχθεί λιγότερο ριζοσπαστικός ή δογματικός από όσο αναμενόταν».

Η σχέση του με το αλκοόλ

Ενδεικτικό του πόσο αναλυτική ήταν η διπλωματική παρουσίαση και της παραμικρής λεπτομέρειας που αφορούσε στον Ανδρέα Παπανδρέου είναι το σημείωμα (σ.σ.: 18/1/1982) του επικεφαλής του Τμήματος Νότιας Ευρώπης του Foreign Office Ντ. Γουίλσον προς τον ιδιαίτερο γραμματέα του υπουργού Εξωτερικών λόρδου Κάρινγκτον.
Ο Βρετανός πολιτικός είχε ακούσει τον Τούρκο ομόλογό του να του λέει πως ο Παπανδρέου ίσως είχε παλαιότερα «πρόβλημα με το ποτό». Ο Γουίλσον ρώτησε τον Βρετανό πρέσβη στην Αθήνα Ιαν Σάδερλαντ αν ίσχυαν τα λεγόμενα του Τουρκμέν. Εκείνος του απάντησε ότι δύο χρόνια πριν είχαν κυκλοφορήσει έντονες σχετικές φήμες. «Οπως φαίνεται, ο Παπανδρέου ακόμα απολαμβάνει το ουίσκι και το ούζο του, αλλά ο πρέσβης δεν τον έχει δει ποτέ σε άσχημη κατάσταση ή δεν γνωρίζει κάποιον που να ισχυρίζεται ότι τον έχει δει έτσι», έγραφε ο Γουίλσον.
«Ισως η ιστορία προέκυψε από τη συνήθεια του Παπανδρέου να προσφέρει στο γραφείο του ούζο αντί για καφέ και να πίνει και ο ίδιος ένα. Το ίδιο είχε γίνει και με τον Τούρκο πρέσβη στην Αθήνα και ίσως αυτή να ήταν η προέλευση του ισχυρισμού του Τουρκμέν», πρόσθετε ο Βρετανός διπλωμάτης, βάζοντας τέλος στο θέμα.
Αναφερόταν, δε, σε φήμες ότι ο Παπανδρέου δεν ήταν και τόσο καλά στην υγεία του, καθώς και ότι παραπονιόταν για κόπωση. «Δεν έχουμε, πάντως, σημάδια ότι υποκύπτει στην κούραση», σχολίαζαν οι Βρετανοί διπλωμάτες.