«Θηλυκές ταξιαρχίες» στους τζιχαντιστές του ISIS-Το παράδοξο των γυναικών που πολεμούν υπέρ ενός καθεστώτος που τις καταπιέζει

Αναφορές ότι γυναίκες έχουν διαμορφώσει τις δικές τους ταξιαρχίες εντός τού «Ισλαμικού Κράτους τού Ιράκ και της al-Sham» (ISIS) έχουν μπερδέψει τους ειδικούς - και τους έχουν ανησυχήσει. Για πολλούς, η ιδέα τής γυναίκας ως βίαιης εξτρεμίστριας φαίνεται παράδοξη. Γιατί οι γυναίκες να θέλουν να ενταχθούν σε μια πολιτική μάχη που τις καταπιέζει τόσο απροκάλυπτα;



Το ερώτημα αυτό αποκαλύπτει περισσότερα για τους ειδικούς παρά για τους μαχητές. Εκείνοι που το διατυπώνουν υποθέτουν, κατ’ αρχάς, ότι οι γυναίκες από την φύση τους είναι πιο ειρηνικές από όσο οι άνδρες• Και δεύτερον, ότι οι γυναίκες που συμμετέχουν σε ένοπλες εξεγέρσεις είναι κάτι λίγο περισσότερο από βορά των κανονιών σε ένα ανδρικό παιχνίδι, πολεμώντας ανόητα για ένα κίνημα που δεν θα τις ωφελήσει. Όπως αποδεικνύουν οι γυναίκες τής ISIS, και οι δύο υποθέσεις είναι ψευδείς.

Για να γίνουν κατανοητές οι γυναίκες τής ISIS και τα κίνητρά τους, βοηθά να τοποθετηθούν στο ιστορικό τους πλαίσιο, μεταξύ των λεγεώνων των γυναικών στο Ελ Σαλβαδόρ, την Ερυθραία, το Νεπάλ, το Περού και την Σρι Λάνκα, οι οποίες εντάχθηκαν εθελοντικά σε βίαια κινήματα και παραστρατιωτικές οργανώσεις, μερικές φορές ακόμη και ως ιδιαίτερα υψηλόβαθμοι αξιωματικοί. Σε κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις, οι γυναίκες συμμετέχουν για τους ίδιους βασικούς λόγους με τους άνδρες. Ζώντας σε περιοχές με βαθιά συντηρητικές κοινωνίες, αντιμετωπίζουν συνεχείς απειλές για τις εθνοτικές, θρησκευτικές ή πολιτικές ταυτότητές τους - και συνήθως ήταν αυτές οι απειλές, παρά τα τυχόν παράπονα βασισμένα στο φύλο τους, που τις έπεισαν να πάρουν τα όπλα.

Η ιδιαίτερα απάνθρωπη βία τής ISIS ίσως αποκρύπτει το γεγονός ότι η σύγκρουση στο Ιράκ έχει επίσης τις ρίζες της στην ταυτότητα: Στη βάση του, ο αγώνας είναι μια σεχταριστική διαμάχη μεταξύ σουνιτών και σιιτών μουσουλμάνων, με αρκετές μικρότερες μειονότητες να έχουν βρεθεί στη μέση. Είναι λογικό, λοιπόν, που η γυναικεία Ταξιαρχία al Khansaa τής ISIS εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό στην πολιτική ταυτότητα για την στρατολόγηση, στοχεύοντας νεαρές γυναίκες που αισθάνονται καταπιεσμένες ως σουνίτισες μουσουλμάνες. Πράγματι, οι ανώνυμοι fatwas [φετφάδες] που καλούν τις ανύπαντρες γυναίκες να συμμετάσχουν στον αγώνα για ένα ισλαμικό χαλιφάτο ήταν αρκετά ελκυστικοί για να φέρουν γυναίκες στήν ISIS ακόμα και πέρα από την περιοχή.

Αν οι πολιτικοί παραβλέπουν τέτοια κίνητρα, αντιμετωπίζοντας τις γυναίκες μαχητές ως τίποτα περισσότερο από εργαλεία τής ανδρικής ηγεσίας, θα το βρουν δύσκολο να προλαμβάνουν τον γυναικείο εξτρεμισμό. Όπως έγραψε σε ένα πρόσφατο άρθρο της η Jane Harman, πρόεδρος του Woodrow Wilson International Center [1], η αντιμετώπιση των ριζοσπαστικών αφηγήσεων απαιτεί να έχει κατανοηθεί ο ριζοσπαστικοποιημένος.

ΠΕΡΑΝ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ

Σίγουρα, για τις γυναίκες, το φύλο και η πολιτική μπορούν να επικαλύπτονται με τρόπους που δεν συμβαίνουν στους άνδρες.
Για τις περισσότερες γυναίκες μαχητές, η διαδρομή προς το πεδίο τής μάχης είναι μια βίαιη διαδρομή. Πολλές οδηγούνται στο να πολεμήσουν λόγω μιας πρακτικής επιθυμίας για ασφάλεια. Σε εμπόλεμες ζώνες σε όλο τον κόσμο, οι γυναίκες απορροφούν δυσανάλογα μεγάλο ποσοστό των επιπτώσεων της σύγκρουσης, συμπεριλαμβανομένης της υλικής στέρησης σε στρατόπεδα προσφύγων, της καθημερινής παρενόχλησης και του φόβου στις στρατιωτικοποιημένες ζώνες, και μια συνεχή ευπάθεια στον βιασμό. Η συμμετοχή στην μάχη είναι μερικές φορές ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουν.

Το 2005, επισκέφθηκα την Σρι Λάνκα για να καταλάβω τι οδήγησε τις γυναίκες να ενταχθούν στους «Τίγρεις τής Απελευθέρωσης» των Ταμίλ Ιλάμ, μια αυτονομιστική τρομοκρατική ομάδα που επεδίωκε ένα ανεξάρτητο κράτος Ταμίλ στο νησί, διατηρώντας ταυτόχρονα τους πολιτισμικά εδραιωμένους ρόλους των δύο φύλων. Για τις γυναίκες διοικητές, η ασφάλεια φαίνεται να ήταν ένα πρωταρχικό κίνητρο. «Ο συνεχής φόβος τής διαβίωσης σε στρατιωτικοποιημένες περιοχές με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι η ζωή είναι άδικη για τους Ταμίλ», είπε μια διοικητής. (Για λόγους ασφαλείας, οι διοικητές αρνήθηκαν να κατονομαστούν). «Λοιπόν, ήθελα να αγωνιστώ για ίσα δικαιώματα».

Άλλες γυναίκες Τίγρεις παράθεσαν τον βιασμό ή τον φόβο τού βιασμού από τις κυβερνητικές δυνάμεις, ως τον βασικό λόγο για την ένταξή τους στο κίνημα. Ως μια πολιτική και ταυτόχρονα φυλετική πράξη, ο βιασμός είναι ένα μοναδικό κίνητρο. «Ήμουν ευάλωτη επειδή ήμουν γυναίκα, αλλά ήμουν στοχευμένη γιατί ήμουν Ταμίλ», δήλωσε μια άλλη γυναίκα διοικητής, αντανακλώντας την εγγενή δυσκολία των ελιγμών μεταξύ ταυτοτήτων. Πράγματι, μέσα στην σύγχυση του πολέμου, η επιβίωση μπορεί να εξαρτάται από την επιλογή σε ποια ταυτότητα θα δοθεί προτεραιότητα. Οι Ταμίλ γυναίκες, για παράδειγμα, συχνά αναγνωρίζουν την πατριαρχικότητα του κινήματος Ταμίλ, ωστόσο πολέμησαν υπέρ αυτού, προσδένοντας τις ελπίδες τους για μακροπρόθεσμη ασφάλεια σε μια εθνικιστική σημαία.

Σκεφτείτε την περίπτωση μιας άλλης διοικητού Ταμίλ που γνώρισα, η οποία πέρασε τις ημέρες της περιπολώντας τοπικά χωριά και μοιράζοντας φυλλάδια που αναφέρονταν στο κατάλληλο ντύσιμο, χτένισμα και συμπεριφορά μιας γυναίκας Ταμίλ: Όχι κοντές φούστες, όχι κοντά μαλλιά, όχι ποδηλασία εκτός αν κάθεται στο πλάι. Η ίδια φορούσε αρβύλες και είχε τα μαλλιά της κοντά και δεμένα. Την ρώτησα πώς συμβιβάζονταν οι κανόνες στα φυλλάδια με την δική της απόφαση να αντιστρέψει τους ρόλους των δύο φύλων και να πάρει τα όπλα. Μου είπε, «Μάχομαι για την προστασία αυτών των αξιών, για να προστατέψω την ταυτότητα των Ταμίλ από το να καταστραφεί από τον καταπιεστή». Ο ρόλος των γυναικών γίνεται έτσι ο πυλώνας για την κατασκευή τής εθνικής ταυτότητας.

Με μια πρώτη ματιά, οι εμπειρίες των γυναικών μαχητών στην Σρι Λάνκα φαίνεται να έχουν να κάνουν λίγα με τις εμπειρίες των γυναικών μαχητών στο Ιράκ, κυρίως επειδή η ISIS είναι τόσο ριζικά βίαιη - έχουν ανακύψει αναφορές για στρατιώτες τής ISIS που ξεκοιλιάζουν γυναίκες και θάβουν παιδιά ενώ είναι ζωντανά - και τόσο συντηρητική απέναντι στις γυναίκες. Αλλά μοιάζουν περισσότερο από ό, τι φαίνεται με τις ομολόγους τους στην Σρι Λάνκα και σε άλλες χώρες που μαστίζονται από συγκρούσεις. Όπως και αλλού, οι περισσότερες Ιρακινές πήραν τα όπλα, είτε επειδή φοβούνται για την ασφάλειά τους είτε επειδή αισθάνονται ότι η ISIS εκπροσωπεί τα πολιτικά τους συμφέροντα. Σε πολλές περιπτώσεις, η βία φαίνεται να είναι το μόνο διαθέσιμο μέσο πολιτικής έκφρασης. Για πολλές γυναίκες, και ιδιαίτερα για τις γυναίκες από την περιθωριοποιημένων σουνιτική κοινότητα, η βία έγινε το όχημα για πολιτική υπηρεσία.

ΤΕΡΜΑΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΞΤΡΕΜΙΣΜΟ
Για την καταπολέμηση του γυναικείου εξτρεμισμού, η Δύση πρέπει να καταλάβει τα παράπονα που ωθούν τις γυναίκες να πολεμήσουν και, στην συνέχεια, να τα εξαλείψει. Οι συνήθεις διορθωτικές ενέργειες – για παράδειγμα, η παροχή οικονομικής ή επαγγελματικής υποστήριξης σε νεαρές γυναίκες και κορίτσια - είναι απίθανο να λειτουργήσουν, καθώς οι γυναίκες στις εμπόλεμες ζώνες είναι βαθιά περιθωριοποιημένες σε κάθε τομέα τής ζωής τους. Αυτό το είδος τής βοήθειας είναι σημαντικό, βεβαίως, αλλά δεν είναι αρκετό: Οι γυναίκες σε εμπόλεμες ζώνες, εκτός τού ότι είναι φτωχές, δεν έχουν πρόσβαση στην πολιτική. Και όταν δεν είναι σε θέση να διατυπώσουν τα παράπονά τους δημοσίως και χωρίς βία, ο εξτρεμισμός γίνεται πιο δελεαστικός.

Η ειρωνεία είναι, φυσικά, ότι ο γυναικείος εξτρεμισμός σπάνια φέρνει οφέλη για τα δικαιώματα των γυναικών. Στην Ερυθραία, για παράδειγμα, μετά τη νίκη τού Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου τής Ερυθραίας, ενός αποσχιστικού κινήματος στην Αιθιοπία, δόθηκε στις γυναίκες μαχητές ο έλεγχος της κοινωνικής πολιτικής, αλλά δεν είχαν καμία πραγματική πολιτική φωνή. Φαίνεται πιθανό ότι οι γυναίκες στο προβλεπόμενο «Ισλαμικό Κράτος» στο Ιράκ επίσης θα περιθωριοποιηθούν μετά το τέλος τής σύγκρουσης.
Εάν η Δύση πρόκειται ποτέ να κατανοήσει πραγματικά τις γυναίκες τής ISIS, θα πρέπει επίσης να αξιολογήσει εκ νέου τις προκαταλήψεις της για το φύλο και την βία. Στο Ιράκ, στην Γάζα, και αλλού, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι γρήγορα στο να περιγράφουν τις γυναίκες ως θύματα και τους άνδρες ως βίαιους δράστες. Αλλά αυτό δεν είναι πάντα αλήθεια. Και αυτή η περιορισμένη κατανόηση του ρόλου των γυναικών στην βία έχει επιπτώσεις πέρα από την ίδια την σύγκρουση. Πράγματι, οι ειρηνευτικές πρωτοβουλίες αφήνουν συχνά τις γυναίκες έξω από τις στρατηγικές συζητήσεις, υποβιβάζοντάς τες σε εργασίες που αφορούν ρητά τα δικαιώματα των γυναικών. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι βιώσιμη. Τελικά, η ειρήνη οικοδομείται μέσω της ενσωμάτωσης των διαφορετικών πλευρών, και εφ’ όσον οι προκαταλήψεις περί τα φύλλα εξακολουθούν να υπάρχουν, οι γυναικείες φωνές δεν θα εισακουστούν. Οι γυναίκες μάχονται για την προσωπική όσο και την πολιτική εξουσία, συχνά θυσιάζοντας την μια για την άλλη. Αν ο κόσμος αγνοήσει το γεγονός αυτό, θα χάσει μια ευκαιρία να αντιμετωπίσει τις πολιτικές επί των ταυτοτήτων που συντηρούν τον πόλεμο.

Foreign Affairs