Vintage Story: Όταν η ιδιοφυία Σαλβαδόρ Νταλί έκανε έρωτα με τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα πριν ερωτευτεί βαθιά την φιλήδονη Γκαλά, γυναίκα της ζωής του & σύζυγο ενός άλλου! (φωτό)

Υπό τον τίτλο «Η επαίσχυντη ζωή του Σαλβαντόρ Νταλί» («The Shameful Life of Salvador Dali», εκδόσεις Faber & Faber, σελ. 350, τιμή 30 στερλίνες) ο συγγραφέας Ian Gibson ασχολείται με τις πιο προσωπικές πτυχές της ζωής του εκκεντρικού καλλιτέχνη και κυρίως με τις σχέσεις του με την σύντροφο της ζωής του Γκαλά.

Ενα απόσπασμα από τη βιογραφία αυτή, σε προσαρμογή του ίδιου του συγγραφέα της, αναδημοσιεύει «Το Βήμα» από τη βρετανική εφημερίδα The Independent. Κεντρικό σημείο το περίφημο καλοκαίρι του 1929, ημερομηνία - σταθμός για τον Νταλί. Ο καλλιτέχνης είχε προσκαλέσει τον Πολ Ελυάρ και την εξωτική ρωσίδα σύζυγό του ­ την Γκαλά ­ στο οικογενειακό εξοχικό σπίτι στο Καδακές. Το καλοκαίρι εκείνο θα άλλαζε για πάντα τη ζωή και των τριών. Οπως γράφει ο ίδιος ο Ian Gibson, «χωρίς την Γκαλά η ζωή του Σαλβαντόρ θα ήταν σίγουρα μια άλλη ­ και ίσως ωραιότερη ­ ιστορία».

Ο Σαλβαντόρ Νταλί Ντομένεκ γεννήθηκε το 1904 στην πόλη Φιγκέρες της Βορείου Καταλωνίας, όπου ο πατέρας του ήταν συμβολαιογράφος. Ηρθε στον κόσμο με ένα ξεχωριστό ταλέντο στο σχέδιο και ζωγράφιζε σε ηλικία 12 ετών. Βασανιστικά ντροπαλός, τρομοκρατημένος από την ιδέα ότι ήταν σεξουαλικά ανίκανος, τα ημιτελή εφηβικά ημερολόγιά του δείχνουν ότι στα 16 του είχε αποφασίσει ότι θα μπορούσε να επιζήσει συναισθηματικά μόνο αν κατασκεύαζε μια κραυγαλέα, επιδειξιμανή προσωπικότητα με την οποία θα αντιμετώπιζε τον κόσμο. Τα χρόνια του Σαλβαντόρ στη Μαδρίτη (1922 - 1926), μεγάλο μέρος των οποίων πέρασε συντροφιά με τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και τον Λουίς Μπουνιουέλ, υπήρξαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του Νταλί, όπως τον ξέρουμε σήμερα. Η κατάκτηση του Παρισιού, που το είχε επισκεφθεί για λίγο το 1926 (με κύριο σκοπό να δει τον Πικάσο) και για μεγαλύτερο διάστημα το 1929 (όταν πήγε να βοηθήσει τον Μπουνιουέλ στο γύρισμα της πρώτης τους ταινίας «Ενας ανδαλουσιανός σκύλος») ήταν ο πρώτος μεγάλος του στόχος. Προτού να επιστρέψει στην Ισπανία, το καλοκαίρι του 1929, ο Νταλί γνώρισε τον ποιητή Πολ Ελυάρ, του οποίου η εξωτική ρωσίδα σύζυγος Γκαλά έλειπε εκείνη την εποχή. Του Ελυάρ του άρεσε να δείχνει γυμνές φωτογραφίες της Γκαλά και πιθανώς είχε δείξει μερικές στον σεξουαλικά πεινασμένο και ακόμη απελπισμένο παρθένο Νταλί. Οι υπερρεαλιστές είχαν εντυπωσιαστεί από τον «Ανδαλουσιανό σκύλο» και ο Νταλί είχε κινήσει το ενδιαφέρον τους. Ο τελευταίος κάλεσε τον Ελυάρ, τον Ρενέ Μαγκρίτ και τον έμπορο τέχνης Καμίγ Γκεμάνς να τον επισκεφθούν αργότερα το ίδιο καλοκαίρι μαζί με τις συντρόφους τους στο Καδακές, τον παράδεισο της παιδικής ηλικίας του Νταλί στην Κόστα Μπράβα, όπου η οικογένειά του είχε ένα σπίτι στην παραλία. Στη λίστα των προσκεκλημένων περιλαμβανόταν και ο Μπουνιουέλ. Η συντροφιά έφθασε όπως είχε συμφωνηθεί στο απομονωμένο χωριό στις αρχές του Αυγούστου του 1929.

Οταν ο Νταλί είδε την Γκαλά με το μαγιό της στην παραλία του Ες Λιανέ, στο Καδακές, ένιωσε ότι η πραγματικότητα ξεπερνούσε και τις πιο τρελές φαντασιώσεις του: η μικροκαμωμένη Ρωσίδα που είχε πολιτογραφηθεί Παριζιάνα ήταν η προσωποποίηση του γυναικείου σώματος των ονείρων του. Από την εφηβική του σχέση με ένα κορίτσι από το Φιγκέρες, την Κάρμε Ροζέτ, δεν υπάρχουν στοιχεία ότι ο Νταλί είχε την παραμικρή περιπέτεια με κανένα πρόσωπο κανενός φύλου. Οι δικές του διηγήσεις δείχνουν ότι ζούσε σε μια κατάσταση μόνιμης ερωτικής στέρησης, από την οποία έβρισκε διέξοδο μόνο με τον αυνανισμό. Συναντώντας τώρα τη γυναίκα των φαντασιώσεών του, όντας ταυτοχρόνως εξίσου σεξουαλικά αδιάντροπος όσο και ντροπαλός, ο Νταλί βρέθηκε σε ένα τρομακτικό δίλημμα: πώς ήταν δυνατό να την κάνει να ενδιαφερθεί γι' αυτόν; Δεν υπάρχει τρόπος να επαληθεύσουμε τα εκκεντρικά μέσα στα οποία, σύμφωνα με το αυτοβιογραφικό «Η μυστική ζωή του Σαλβαντόρ Νταλί», είχε καταφύγει ο καλλιτέχνης στην προσπάθειά του να γοητεύσει τη συναρπαστική Ρωσίδα (άρωμα από κοπριά κατσίκας, φανταχτερά ρούχα, αίμα στις μασχάλες, κολιέ από μαργαριτάρια, κόκκινο γεράνι πίσω από το αφτί, ξεσπάσματα τρελού γέλιου...). Αυτό γιατί η Γκαλά, υπερβολικά μυστικοπαθής σχετικά με την προσωπική της ζωή, δεν είπε ποτέ την ιστορία από τη δική της πλευρά.

Ο Λουίς Μπουνιουέλ, που είχε πάει στο Καδακές για να δουλέψει με τον Νταλί το σενάριο της επόμενης ταινίας τους, το είδε να συμβαίνει: «Μέσα σε μια νύχτα ο Νταλί άλλαξε τόσο που δεν τον αναγνώριζες» θυμάται στα απομνημονεύματά του. «Το μόνο που έκανε ήταν να μιλάει για τη Γκαλά, επαναλαμβάνοντας καθετί που είχε πει εκείνη. Μια πλήρης μεταβολή». Αργότερα ο Μπουνιουέλ χρησιμοποίησε τις λέξεις «μεταμορφωμένος», «ξετρελαμένος», «μαγεμένος» για να περιγράψει την κατάσταση του Νταλί. Πώς αντέδρασαν οι υπόλοιποι της παρέας σε αυτό που συνέβαινε; Οι παρατηρήσεις του Γκεμάνς δεν είναι γνωστές, η Ζορζέτ Μαγκρίτ όμως αργότερα θυμόταν ότι ο Ελυάρ δεν φαινόταν να ζηλεύει, μόνο ανησυχούσε ότι το ζευγάρι μπορεί να πάθαινε κάποιο ατύχημα κατά τη διάρκεια των μεγάλων περιπάτων που έκανε. Ισως νόμιζε ότι κινδύνευαν να πέσουν από κανέναν βράχο καθώς ήταν τόσο απορροφημένοι ο ένας από τον άλλο.

Στον Νταλί προξενούσε μεγάλη έκπληξη η ομοιότητα του ονόματος της Γκαλά με εκείνο του παρανοϊκού παππού του Γκάλο, ο οποίος αυτοκτόνησε το 1886 ­ ακόμη περισσότερο καθώς εκείνη είχε την τάση να κινείται «ανάμεσα στους πόλους της διαύγειας και της τρέλας». Η σύμπτωση δεν αναφέρεται στα έργα του που έχουν δημοσιευτεί, χρόνια όμως αργότερα, σε συζητήσεις, ο Νταλί την ερμήνευε ως ένα από τα «προειδοποιητικά σημάδια» ότι η Γκαλά ήταν η σύντροφος που είχε προκαθορίσει η μοίρα για εκείνον.

Ο Ελυάρ, έχοντας όλο και μεγαλύτερο άγχος για την οικονομική του κατάσταση, έφυγε από το Καδακές πριν από τους άλλους για να συνεχίσει τις δραστηριότητές του στην κερδοσκοπία στην αγορά τέχνης. Η Γκαλά και η 11χρονη κόρη τους Σεσίλ έμειναν πίσω και παρέμειναν εκεί ακόμη και όταν έφυγαν η Μαγκρίτ και ο Γκεμάνς με τη φίλη του στις αρχές Σεπτεμβρίου. Η οικογένεια θα πρέπει να έβγαλε έναν αναστεναγμό ανακούφισης όταν η Γκαλά και η Σεσίλ έφυγαν από το Καδακές, μάλλον στο τέλος Σεπτεμβρίου, παίρνοντας ένα τρένο για το Παρίσι από το Φιγκέρες. Η Γκαλά είχε πάρει μαζί της το «Μακάβριο παιχνίδι» και ίσως μερικούς άλλους πίνακες.

Ο τρελός έρωτας του Νταλί για την Γκαλά προκάλεσε αμέσως τον πόλεμο στους κόλπους της οικογένειας. Την εποχή εκείνη στην Ισπανία το να βγαίνει κανείς με μια Γαλλίδα θεωρούνταν το ίδιο με το να συναναστρέφεται μια πόρνη. Η δε συγκεκριμένη Γαλλίδα, για να κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα, ήταν παντρεμένη ­ και επιπλέον φιλήδονη και ξεδιάντροπη ­ και οι γλώσσες του χωριού γρήγορα άρχισαν να κόβουν και να ράβουν (θα έκοβαν και θα έραβαν ακόμη περισσότερο όταν θα ανακάλυπταν ότι στην πραγματικότητα ήταν Ρωσίδα). Τίποτε πιο τρομερό δεν θα μπορούσε να συμβεί για τον όλο και πιο αντιδραστικό πατέρα του ζωγράφου δον Σαλβαδόρ Νταλί Κουζί, ο οποίος σύντομα άρχισε να αποκαλεί την Γκαλά «la madame».

Η άμεση ενστικτώδης αντίδρασή του ήταν να αλλάξει τη διαθήκη του. Η περιουσία πήγαινε τώρα στην κόρη του Αννα Μαρία και όχι σε ίσα μερίδια στα δύο παιδιά, όπως συνέβαινε πριν, ενώ ο Σαλβαντόρ έπαιρνε το απολύτως ελάχιστο που απαιτούνταν από τον νόμο. Ούτε ένα πετραδάκι από το οικογενειακό σπίτι στο Ες Λιανέ δεν θα ήταν δικό του εκτός αν η Αννα Μαρία πέθαινε πρώτη, ενώ η διαθήκη έθετε ως όρο ότι αν η αδελφή του για οποιονδήποτε λόγο δεν ήταν σε θέση να κληρονομήσει, ο Σαλβαντόρ δεν θα μπορούσε να αποκτήσει πλήρη δικαιώματα στο σπίτι πριν από τον θάνατο της μητριάς του.

Η κύρια πρόθεση της διαθήκης, σε πλήρη συμφωνία με τον βίαιο χαρακτήρα του Νταλί Κουζί, ήταν καθαρά να ταπεινώσει τον γιο του στον μεγαλύτερο βαθμό που του επέτρεπε ο νόμος. Κατ' ουσίαν, αν όχι και τυπικά, ήταν σαν να τον είχε αποκληρώσει.

Χωρίς την Γκαλά ο Νταλί εστίασε όλη την άγρια ενέργειά του στην προετοιμασία έργων για την έκθεση που θα του διοργάνωνε ο Γκεμάνς. Είχε κάνει ο Νταλί έρωτα με την Γκαλά κατά τη διάρκεια αυτών των πρώτων εβδομάδων στο Καδακές; Οχι, είχε πει κάποτε ο ίδιος: αυτό συνέβη περίπου τρεις μήνες αργότερα. Ενώ ο Νταλί δούλευε πυρετωδώς για τη σημαντική έκθεση, το «Ενας ανδαλουσιανός σκύλος» άρχισε να προβάλλεται στο Στούντιο 28 του Ζαν Μοκλέρ, έναν πειραματικό κινηματογράφο 400 θέσεων στη Μονμάρτρη. Το έργο προκάλεσε αίσθηση, συνδέοντας στενά τα ονόματα του Μπουνιουέλ και του Νταλί στο μυαλό όσων ενδιαφέρονταν για τον πρωτοποριακό κινηματογράφο.

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο άνοιγμα της αυλαίας για την προσεχή επανεμφάνιση του Νταλί στο Παρίσι, παρ' ότι, χαρακτηριστικά, ούτε ο ίδιος ούτε ο Μπουνιουέλ δεν ήταν ευχαριστημένοι από την επιτυχία του «Ανδαλουσιανού σκύλου». Πώς μπορούσε μια ταινία που είχε την πρόθεση να είναι ανατρεπτική, επιτιθέμενη στα ίδια τα θεμέλια της αστικής κοινωνίας, να έχει ευρεία απήχηση; Ηταν εξωφρενικό! Ο Νταλί είχε γράψει εκείνη την εποχή ότι οι θεατές που διακήρυσσαν ότι τους άρεσε απλώς επεδείκνυαν τον σνομπισμό τους, την αξιολύπητη λατρεία τους για το καινούργιο μόνο και μόνο επειδή είναι καινούργιο. «Το κοινό δεν έπιασε το ηθικό νόημα της ταινίας» επέμενε «το οποίο στρέφεται εναντίον τους με απόλυτη σκληρότητα και βία».

Λίγες ημέρες αργότερα ο ζωγράφος πήρε το τρένο για το Παρίσι και την Γκαλά. Η έκθεση ξεπούλησε προτού καλά καλά να αρχίσει (ο κατάλογος περιλάμβανε και ένα επαινετικό δοκίμιο του Αντρέ Μπρετόν) και ο Νταλί και η Γκαλά, αποφασίζοντας να εξαφανιστούν από την κοινή θέα, έτρεξαν στην Ισπανία για να περάσουν ένα σύντομο και έξω από τα συνηθισμένα μήνα του μέλιτος στο Σίτζες. Ανάμεσα στα εκθέματα ήταν ένας πίνακας του Παντοδύναμου, επάνω στον οποίο ο Νταλί είχε γράψει «Μερικές φορές φτύνω προς τέρψη το πορτρέτο της μητέρας μου». Η Φελίπα Ντομένεκ είχε πεθάνει όταν ο Νταλί ήταν 16 ετών, από καρκίνο, και όταν ο πατέρας του το άκουσε τον αποκλήρωσε εντελώς. Αργότερα το ίδιο φθινόπωρο ο Νταλί και ο Μπουνιουέλ έγιναν δεκτοί στις τάξεις των υπερρεαλιστών. Ετσι άρχισε η πιο δημιουργική και πρωτότυπη περίοδος στη ζωή του ζωγράφου, η οποία συνεχίστηκε ώσπου έφυγε με την Γκαλά για τις ΗΠΑ το 1940. 

Κείμενο: Vima.gr

Eπιμέλεια οπτικοποίησης: E.N