«Επικοινωνία δίχως βία για σχολεία δίχως βία» Άρθρο της Ντίνας Ιωακειμίδου για την ενδοσχολική βία και το πρόγραμμα του ΚΕΔΕ

Μέσα στην τάξη υπήρχε αναβρασμός. Οι 16χρονοι μαθητές και μαθήτριες μιλούσαν με ένταση. Ένιωθες την οργή να ξεχειλίζει.

Ο εξυπνάκιας της ομάδας πεταγόταν στις πλέον ακατάλληλες στιγμές εμποδίζοντας τους συμμαθητές του να λάβουν τον λόγο.
«Ο πατέρας του και ο αδελφός του σκοτώθηκαν πέρυσι σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα» μου ψιθύρισε στο αυτί η καθηγήτρια τους.
«Το παιδί με το πράσινο φούτερ που θορυβεί αντιμετωπίζει σοβαρά ενδοοικογενειακά προβλήματα και οι γονείς της μικρής  που χλευάζει ασυστόλως είναι άνεργοι.» κατέληξε ενεχειρίζοντάς μου με αυτό τον τρόπο τον οδικό χάρτη της θλίψης, μιας εξοργισμένης και με πολλά μαθησιακά καθώς και προβλήματα βίαιης  συμπεριφοράς, τάξης της Α΄ Λυκείου.
«Ωραία λοιπόν μιλήστε για τα συναισθήματα σας» πρότεινε η ψυχολόγος της ομάδας μας που παραβρισκόταν εκεί στο πλαίσιο του προγράμματος του Κέντρου Έρευνας και Δράσης για την Ειρήνη (ΚΕΔΕ) « Επικοινωνία δίχως βία-για σχολεία δίχως βία». 
Νεκρική σιγή επακολούθησε της συγκεκριμένης δήλωσης.
Συναίσθημα;  Άγνωστη λέξη.  Τerra incognita.

Συνηθίζουμε να μιλάμε για την ενδοσχολική βία, που διεθνώς αναφέρεται με τον όρο bullying, ως ένα γεγονός που λαμβάνει χώρα, ανεξάρτητα και ερήμην της πραγματικότητας του κόσμου των ενηλίκων που προσλαμβάνουν τα παιδιά και οι έφηβοι.
Είναι αλήθεια ότι  το φαινόμενο του εκφοβισμού μεταξύ παιδιών δεν συνιστά καινοτομία των ημερών .Υποστηρίζεται δε συχνά η άποψη ότι η  σχολική βία αποτελεί απαραίτητο συστατικό στην πορεία του παιδιού προς την ενηλικίωση. Άλλοι ερευνητές εκτιμούν ότι η σχολική βία αποτελεί πρωτίστως αντανάκλαση της κοινωνικής βίας και συναρτάται άμεσα με τις οικονομικές ανισότητες και την αποδόμηση των κοινωνικών σχέσεων.
Για ένα πράγμα όμως μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Στα προαύλια και στους διαδρόμους των σχολείων μυρίζει μπαρούτι. Σύμφωνα με ευρωπαϊκές  μελέτες η  χώρα μας κατέχει την 4η θέση μεταξύ 41ος χωρών σε περιστατικά βίας και σχολικού εκφοβισμού.
Πώς έγινε αυτή η μετάβαση από το ξυλίκι της αλάνας μεταξύ ισοδύναμων αντιπάλων σε μορφές εκφοβισμού και βίας που παραπέμπουν σε σκηνές ταινίας ψυχολογικού και όχι μόνο  τρόμου καταρρακώνοντας θύματα, θύτες και  θεατές;

                   Bullying ή αλλιώς πόνος
Η ενδοσχολική βία, ο εκφοβισμός ορίζουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους. Αυτό υπογραμμίζεται στο εγχειρίδιο του καθηγητή Ι. Τσιάντη της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου(ΕΨΥΠΕ). 
«Για τον Δημήτρη  η σχολική ζωή υπήρξε μια κόλαση.» μου διηγείται ο Γιώργος φίλος και συμμαθητής του στο Λύκειο.
 «Κουτσαίνει κι αυτό από μόνο του είναι αρκετό. Πίσω του σχηματίζεται μια παρέλαση είτε περπατά στο δρόμο ή στο σχολείο. Μια παρέλαση ατάκτων διαμορφωμένη από τους συμμαθητές του που υποδύονται τους κουτσούς κοροϊδεύοντας τον Δημήτρη.» 
«Μια πολύ συνηθισμένη μορφή βίας είναι η σωματική μεταξύ μαθητριών και μαθητών, με σπρωξιές, κλωτσιές και ενίοτε μπουνιές. Επίσης εκφράζονται καθημερινά με κοροϊδίες, ειρωνείες, χλευασμούς, ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς που έχουν να κάνουν με την εμφάνιση των συμμαθητών τους, την καταγωγή ή την σχολική τους επίδοση, τη σωματική τους κατάσταση και την σεξουαλική τους επιλογή. Ένα ακραίο περιστατικό είναι όταν προσπαθούν 2-3 μαθητές να σύρουν συμμαθητή τους στον κάδο σκουπιδιών. Επιπλέον είναι καθημερινό φαινόμενο ο εκβιασμός και οι απειλές.» σημειώνει η καθηγήτρια του 1ου Γυμνάσιου Αρτέμιδος Βίλμα Μενίκη.
Στο σχολικό συγκρότημα της Γκράβας που φοιτούν 4.500 μαθητές μια καθηγήτρια διασχίζοντας τον ατελείωτο στεγασμένο διάδρομο έπεσε θύμα επίθεσης με μαχαίρι και ληστείας από μαθητές.
Μια ακόμη συμμορία, αυτή  των δέκα μελών, διέθετε αρχηγό και υπαρχηγό. Ο αρχηγός ήταν 14 ετών ενώ ο υπαρχηγός 12. Κατά τη διάρκεια της δράσης τους, που έληξε με την οργανωμένη παρέμβαση του Συλλόγου Γονέων και των καθηγητών σύμφωνα με τον Γ. Χρήστου καθηγητή ΕΠΑΛ στη Γκράβα, εκφοβίζανε, έκλεβαν μπουφάν, κινητά, μηχανάκια, παρενοχλούσαν σεξουαλικά(!!!).
«Εδώ ζήσαμε ακραίες καταστάσεις βίας και παραβατικών συμπεριφορών.» τονίζει ο Α. Θεολόγου πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων. 
Προσθέτει όμως ότι τα φαινόμενα περιορίστηκαν αρκετά μέσω της δημοσιοποίησης και της παρέμβασης του Συνηγόρου του Παιδιού με σειρά εκδηλώσεων εντός του σχολικού συγκροτήματος.
«Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση η ενδοσχολική βία είναι παρούσα κυρίως με τη μορφή του εκφοβισμού, της παρενόχλησης και της κοροϊδίας. Αρκετές φορές βέβαια υπερβαίνει το λεκτικό επίπεδο και μετατρέπεται σε φυσική-σωματική βία. Η ενδοσχολική βία συγκροτείται στη βάση της διαφορετικότητας από το κοινώς αποδεκτό πρότυπο. Η διαφορετικότητα περιλαμβάνει σημαντικό εύρος και αναφέρεται σε παιδιά με διαφορετική εθνικότητα, διαφορετικό πολιτισμό αλλά και σε παιδιά με κινητικά προβλήματα, παιδιά παχύσαρκα κλπ» εξηγεί ο Π. Μανιάτης Διδάκτωρ Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης του Παν. Αθηνών και δάσκαλος.
« Καθ’ όλη τη διάρκεια του δημοτικού και στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου προστάτευα ως μεγαλύτερη την ξαδελφούλα μου, που την θεωρώ αδελφή μου καθώς είμαι μοναχοπαίδι. Έβλεπα να την κακοποιούν λεκτικά. Χοντρή, αρκούδα. Έπεφτε κάτω, κοκκίνιζε και σπάραζε στο κλάμα.» σημειώνει η 18χρονη Ελένη.
Όπως προκύπτει από τα  στοιχεία της ευρωπαϊκής έρευνας που πραγματοποιήθηκε  από το «Χαμόγελο του Παιδιού» στην οποία συμμετείχαν 5.000  Έλληνες μαθητές από 167 σχολεία της χώρας,
 το 32% του δείγματος υπήρξε είτε κατ΄επανάληψη είτε περιορισμένες φορές θύμα σχολικού εκφοβισμού.
Σύμφωνα δε με τα στοιχεία που μας παραχωρήθηκαν από την ΕΨΥΠΕ, οι κλήσεις στο 116111, γραμμή βοήθειας των παιδιών, καταγράφουν σημαντική αύξηση κατά την τελευταία διετία.
Ως φαίνεται, η βία και η κακοποίηση είτε στην οικογένεια είτε στο σχολείο αυξάνονται δραματικά αγγίζοντας το ποσοστό του 10% σε σχέση με το 2,3% των προηγούμενων ετών.
Η ανησυχία των επιστημονικών συνεργατών της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας των Παιδιών και των Εφήβων είναι εμφανής.
«Στις κλήσεις τους τα παιδιά μιλούν για κακοποίηση, συναισθηματική παραμέληση και μοναξιά καθώς οι γονείς είναι απασχολημένοι με δικά τους θέματα. Έτσι καλούν όλο και περισσότερο στη Γραμμή για να μιλήσουν για τα θέματα που τους απασχολούν. Όπως όλα δείχνουν, τα δύσκολα συναισθήματα της θλίψης, του θυμού και της απόγνωσης που βιώνονται από παιδιά, εφήβους και γονείς, εκδραματίζονται περισσότερο με βίαιες συμπεριφορές καθώς όλοι και ειδικά οι γονείς δυσκολεύονται όλο και πιο πολύ να αντέξουν και να εμπεριέξουν τις δικές τους αγωνίες αλλά και αυτές των παιδιών τους.»

               Τα κακά παιδιά έχουν προ καιρού μελαγχολήσει

Η άμυνα του Αργύρη ήταν το δάγκωμα. Ό,τι θεωρούσε ότι μπορεί να τον απειλήσει το δάγκωνε. Από καθηγητές έως τους συμμαθητές του.
Και οι δυο γονείς του Αργύρη είναι ναρκομανείς.
«Ο δράστης πολύ συχνά είναι θύμα βίαιων συμπεριφορών ή παραμέλησης κυρίως από το οικογενειακό περιβάλλον. Σε αυτό συχνά απαντά έντονη παρουσία βίας είτε ως μέσο επιβολής εκ μέρους των γονέων είτε ως τρόπος επίλυσης των διαφορών μεταξύ των μελών του. Πολύ συχνά δε είναι μάρτυρες περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας.»
τονίζεται στην έκθεση του Χαμόγελου του παιδιού.
«Τα παιδιά μεταφέρουν πολλαπλασιαστικά τα συναισθήματα των γονιών τους. Η βία συνιστά μια μορφή επικοινωνίας στην οποία εν πολλοίς περιέχεται η απόγνωση. Πώς αλλιώς να εκφραστώ; Αν εκφραστώ διαφορετικά ποιος θα με ακούσει; Αν με ακούσει θα με πάρει στα σοβαρά; Οι γονείς αρνούνται να δεχτούν ότι η βία, που εκφράζουν τα παιδιά ή δέχονται, πηγάζει και από τις σχέσεις που βιώνουν στην οικογένεια. Επίσης εάν το εκπαιδευτικό σύστημα  έδινε λίγη περισσότερη έμφαση στην προαγωγή των συλλογικών δράσεων, στην αντιμετώπιση των μαθητών πέρα από τα στενά όρια της τιμωρίας και της επιβράβευσης θα είχε θεαματικά αποτελέσματα. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούσαμε αποτελεσματικότερα να αντιμετωπίσουμε και όχι συγκαλύψουμε την κοινωνική και οικονομική κρίση παρέχοντας ουσιαστικότερη υποστήριξη και βοήθεια στα παιδιά. Ρωτάς έναν μαθητή πως αισθάνεται για κάτι που τον αφορά και δεν γνωρίζει τι να σου απαντήσει. Γιατί πολύ απλά κανείς δεν τους έχει θέσει αυτό το ερώτημα ή δεν έχει ενδιαφερθεί.» σημειώνει η Μ Ζάννη σωματική ψυχοθεραπεύτρια και εκπαιδεύτρια του προγράμματος «Επικοινωνία δίχως βία για σχολεία δίχως βία».
«Η ειρωνεία, η αμφισβήτηση του άλλου, η καχυποψία, η απόρριψη αλλά και η επιβράβευση, η διάχυτη ατμόσφαιρα ανταγωνισμού, συνιστούν κι αυτές μορφές βίας. Και μάλιστα διδάσκονται. Είθισται δε να θεωρούνται συστατικά του εκπαιδευτικού συστήματος. Το ανταγωνιστικό πλαίσιο της εκπαίδευσης επιτάσσει την επιβίωση αυτού που λαμβάνει τα εύσημα. Τα εύσημα λοιπόν τα παιδιά φροντίζουν να τα εισπράττουν με διαφορετικούς τρόπους. Η αξία σε κάθε ομάδα, σε κάθε τάξη και παρέα αποδίδεται σε αυτόν που ξεχωρίζει. Και ο ευκολότερος δρόμος γι αυτό είναι να μειώσεις τον άλλον.» επισημαίνει ο Πέτρος Σαπουντζάκης, δάσκαλος στο 67ο Δημοτικό.
«Το αξιακό μας σύστημα δοκίμασε τις αντοχές του βιώνοντας την κατάρρευση του. Τώρα δε με την οικονομική κρίση η εξίσωση είναι ευανάγνωστη. Όσο διευρύνεται η φτώχεια, αυξάνεται η κοινωνική βία, η βία στο πολιτικό σύστημα, η βία εντός του σπιτιού, η βία εντός του σχολείου.» υπογραμμίζει η Φ Σιάνου υπεύθυνη του προγράμματος του ΚΕΔΕ Επικοινωνία δίχως βία.

            ΠΙΝΑΚΑΣ-   Στοιχεία ΕΨΥΠΕ
-Οι κλήσεις αυξήθηκαν από τις 6094 το 2010 στις 6430 το 2011.
-Καταγράφεται αύξηση των κλήσεων που αφορούν στον εκφοβισμό και στις δύο γραμμές. Από 5% το 2011 στο 7% το 9μηνο του 2012 για τη γραμμή των γονιών.
-Από το 2% το 2011 στο 7% το 9μηνο του 2012 για τη γραμμή των εφήβων.
-Στην ηλικιακή ομάδα των καλούντων παιδιών και εφήβων στη γραμμή 116-111 τα 2/3 των τηλ προέρχονται από εφήβους ηλικίας 12 έως 18 ετών.
-Μεγάλο ποσοστό των τηλεφωνημάτων αφορούν τον λεκτικό εκφοβισμό και τη συναισθηματική βία (ύβρεις, κοροίδίες, πειράγματα, απειλές) που δέχονται τα θύματα για την εξωτερική τους εμφάνιση, τη καταγωγή τους είτε τη σεξουαλικότητα τους.
Επίσης μεγάλο ποσοστό κλήσεων αναφέρεται στη σωματική βία ενώ ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως του 9% αφορούν στον ηλεκτρονικό εκφοβισμό.
                  
                    Πίνακας

   Έρευνα που διενεργήθηκε μεταξύ 323 μαθητών του 1ου Γυμνασίου  Αρτέμιδος

-Το 72% των μαθητών παραδέχθηκε ότι έχει υποστεί βία
 -Το 53% ότι έχει διαπράξει βία
-Το 30% ότι έχει υποστεί βία λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης.
-Το 22% για τη σωματική του κατάσταση.
-Το 16% για τη χώρα καταγωγής του.
-Το 16% για τη σχολική του επίδοση.
-Το 11% λόγω φύλου.
-Το 11% για τον ερωτικό του προσανατολισμό.
-2 στα τρία παιδιά νιώθουν θυμό όταν υφίστανται εκφοβισμό.
-1 στα τρία παιδιά νιώθει λύπη όταν εκφοβίζει
-Το 61% των παιδιών που δέχονται επίθεση αντεπιτίθενται στη συνέχεια.
-1 στα τρία παιδιά που υφίσταται βία, σιωπά και αποχωρεί.