Ψαράδες και τραπεζίτες - Ένα άρθρο του Τάσου Τέλλογλου‏

«Οι ψαράδες της Ισλανδίας γνωρίζουν τι είναι παράνομο και τι όχι. Με τους τραπεζίτες δεν είμαι εντελώς σίγουρος», διαπιστώνει ο Ισλανδός εισαγγελέας που διερευνά τις ευθύνες των στελεχών των ισλανδικών τραπεζών για την κατάρρευσή τους. Η θέση αυτή επιβεβαιώνεται και στις ΗΠΑ καθώς οι κακές συνήθειες επιστρέφουν όσο απομακρύνεται η κρίση του 2007-2008.

Στην αγωγή του αμερικάνικού δημοσίου κατά του οίκου πιστοληπτικής αξιολόγησης Standard and Poors (S&P) το αμερικανικό δημόσιο επισημαίνει ότι ο οίκος αξιολόγησης παρά το γεγονός ότι δεσμεύθηκε στις 7 Φεβρουαρίου του 2008 πως θα έπαιρνε πρωτοβουλίες για να βοηθήσει να επανακτήσει την αξιοπιστία του στις αγορές μετά την οικονομική κρίση συνέχισε να παραβιάζει τους κανόνες που απαιτούν αυστηρό διαχωρισμό της δραστηριότητας  της πιστοληπτικής αξιολόγησης με άλλες υπηρεσίες. Έτσι στις 8 Μαΐου του 2008 η S&P προσέλαβε τον Μάρκ Αντελσον, έναν διάσημο επικριτή των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης σαν Chief Credit Officer προκειμένου να αξιολογήσει τα κριτήρια και τις διαδικασίες αξιολόγησης. Τέσσερεις μήνες αργότερα προσέλαβε τον Νταιηβιντ Γιάκομπ για να διασφαλίσει ότι «η S&Pκαι οι αναλυτές της δεν θα χαλάρωναν τα κριτήρια τους επειδή το είχαν ζητήσει οι τραπεζίτες».

Δύο χρόνια αργότερα η S&P έκανε πιο αυστηρές τις προδιαγραφές της με αποτέλεσμα οι πελάτες της να της ασκήσουν κριτική. Την άνοιξη του 2011, σύμφωνα με την αγωγή ο πρόεδρος της S&P κάλεσε τον Γιάκομπ και τον επέπληξε επειδή έχανε πελάτες εξ αιτίας της αυστηροποίησης των κριτηρίων. Ο πρόεδρος της εταιρείας Σάρμα πίεσε τον Γιάκομπ να κάνει κάτι για αυτό –την αυστηροποίηση των κριτηρίων –αλλά αυτός του είπε ότι δεν ήταν σε θέση να κάνει το παραμικρό εξ αιτίας του διαχωρισμού των υπολοίπων υπηρεσιών και της ανάλυσης για πιστοληπτική αξιολόγηση.

Τον Ιούνιο του 2011 το συμβούλιο της εταιρείας κάλεσε τους δύο, Αντελσον και Γιάκομπ, να «αφήσουν τους πελάτες να επιδρούν» στη διαμόρφωση των κριτηρίων αξιολόγησης (σελ 27 της αγωγής). Το καλοκαίρι του 2011 η εταιρεία εκτίμησε ότι στον τομέα των δομημένων ομολόγων είχε απολέσει από την αρχή του χρόνου έσοδα 2,2 δις . Τον Δεκέμβριο η S&P ανακοινώνει την απομάκρυνση των Αντελσον και Γιάκομπ.
 

Η προβληματική των ΗΠΑ αν και αφορά διαρθρωμένο χρέος (σύνθετα προϊόντα) και όχι απλό δεν είναι εντελώς άγνωστη στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Όμως ενώ στις ΗΠΑ οι εκδότες των τίτλων πληρώνουν για την αξιολόγηση στην Ευρώπη ο κανονισμός 1060 επιβάλλει αυστηρότατες διατάξεις για ενδεχόμενη σύγκρουση συμφερόντων αξιολογητή –εκδότη των δανείων. Παρ όλα αυτά και στην Ευρώπη πληρώνουν οι τράπεζες που χορηγούν τα δάνεια.

Σύμφωνα με μία σειρά μηνυμάτων ηλεκτρονικής αλληλογραφίας που βρέθηκαν στα πλαίσια της ανάκρισης για την Proton Bank το πρώτο εξάμηνο του 2010 ο συλληφθής την περασμένη εβδομάδα πρώην οικονομικός διευθυντής της Alapis Γ.Π. πίεζε την ICAP για βελτίωση της αξιολόγησης εταιρειών, συμφερόντων του βασικού μετόχου καθώς τα κατώτερα στελέχη της Τράπεζας πίεζαν για ρευστότητα που δεν υπήρχε είτε μέσω του συστήματος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (απευθείας) είτε μέσω της Τραπέζης της Ελλάδος που είχε τη δυνατότητα μετά από αναβαθμολόγηση να εκχωρήσει δάνεια στην ΕΚΤ (εθνικά μέτρα). Στις 28 Ιουνίου 2010 ο ήδη προφυλακισμένος ΑΑ. Στέλνει στον Γ.Π. μία μεγάλη λίστα 67 επιχειρηματικών δανείων εταιρειών «που δεν πληρούν το κριτήριο της αξιολόγησης της ICAP BB και μεγαλύτερο και ως εκ τούτου δεν γίνονται δεκτά από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η ΕΚΤ έδινε ζεστό χρήμα για δάνεια που είχαν αξιολογηθεί τουλάχιστον με ΒΒ και πάνω. Το σύνολο των δανείων με βαθμολογία ΑΑ έως ΒΒ ήταν κατόπιν προηγούμενης έγκρισης της ΤτΕ εκχωρήσιμα στην ΕΚΤ για άντληση ρευστότητας με πολύ χαμηλό κόστος 1%.

Οι εταιρείες συμφερόντων Λαυρεντιάδη  ΜΕΝΤΙΜΕΚ, Novo Atreus,First Aid,Rovinvest είχαν αξιολογηθεί με ΑΑ,Exelixi, Alapis με Α και οι ballis Home Care, Provet, ELFE και ΣΕΒΙΣΕ με ΒΒ. Ένα χρόνο αργότερα η ΤτΕ έκρινε ότι είχαν δανεισθεί υπέρμετρα για την πραγματική οικονομική τους κατάσταση. Η Proton δεν ήταν η μόνη  τράπεζα που ζητούσε να αξιολογηθούν με αυτή τη διαδικασία τα δάνεια της προς εταιρείες που η ΤτΕ εκτιμά ότι αποτελούσαν «ενιαίο πιστωτικό κίνδυνο». Τρείς ελληνικές τράπεζες (Εθνική,Alpha ,Eurobank) διέθεταν σύστημα εσωτερικής αξιολόγησης ενώ οι υπόλοιπες απευθύνονταν στην ICAP, τη μοναδική εταιρεία που αναγνωρίζεται από την ΤτΕ ως εξωτερικός οργανισμός πιστοληπτικών αξιολογήσεων.» . Οι εταιρείες πάντως που αξιολογούνταν ως επιλεκτέες για εκχώρηση  από 1200 το 2010 έφτασαν τις 110 το 2012 ,μία ισχυρή ένδειξη ότι η οικονομική κρίση παρέσυρε στην επιδείνωση της πιστοληπτικής δραστηριότητας εταιρείες που πριν θεωρούνταν αξιόχρεες προφανώς και εκείνες του ομίλου Λαυρεντιάδη . Πάντως η ICAP δεν ελέγχει την αξιοπιστία των ισολογισμών –για αυτό είναι αρμόδια η Επιτροπή Τυποποίησης και Ελέγχων –είναι όμως σε θέση αν εχει αμφιβολίες να θέσει την εταιρεία «υπό επιτήρηση».

Οι εταιρείες που δεν είχαν καταφέρει να «πάρουν» βαθμό ώστε η Τράπεζα να εκχωρήσει τα δάνειά τους γίνεται μία προσπάθεια να ενταχθούν στα εθνικά μέτρα (βαθμολογία και εκχώρηση μέσω ΤτΕ). Δεν είναι εύκολο καθώς ένα από τα στελέχη της Τράπεζας, ηδη προφυλακισμένος γράφει στον οικονομικό διευθυντή της Alapis oτι «μας εχει γ… η ΤτΕ, είναι τρείς και θα έρθουν την Παρασκευή τρώμε πολύ βρίσιμο…» Μία εβδομάδα αργότερα ο Γ.Π. ζητάει από την ICAP την αναβαθμολόγηση της ΝΕΠ  στο ΒΒ που πριν είχε βαθμολογηθεί με D σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας . Η εταιρεία παίρνει Β»με εσωτερική ένδειξη της ICAP υπό παρακολούθηση «.Τον Δεκέμβριο επανεπιχειρείται η «βελτίωση» της βαθμολογίας. Ενα στέλεχος της Τράπεζας ήδη προφυλακισμένος γράφει «Ένα συνδυασμένο upgrade(αναβάθμιση) της ΝΕΠ (πχ ΒΒ) και της ΕΛΦΕ(πχ C)θα μας επέτρεπε να βάλουμε την ΕΛΦΕ στα κρατικά μέτρα(που σήμερα είναι η ΝΕΠ)και να πάρουμε την upgraded(αναβαθμισμένη)ΝΕΠ και να την πάμε κατευθείαν στα μέτρα ECB liquidity…”Στελέχη της τραπεζικής αγοράς πάντως επισημαίνουν ότι αυτή ήταν μια γενικότερη πρακτική από τις επιχειρήσεις που ήθελαν να δανεισθούν κάτι που επιβεβαιώνουν και οι επιχειρηματίες της λίστας  των δανείων που δεν ήταν δυνατόν να εκχωρηθούν στην ΕΚΤ  η στα «εθνικά μέτρα «που δεν σχετίζονται με τις επιχειρήσεις του βασικού μετόχου της Proton.Στην λίστα των επιχειρήσεων που πίεζαν για καλύτερη βαθμολογία εμφανίζονται πολλές εταιρείες που αργότερα οδηγήθηκαν  στη χρεωκοπία  ή το άρθρο 99 και άλλες που σήμερα δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους και έχουν μπει σε ρύθμιση.