Δεν υπάρχει αθώος στο μεταπολιτευτικό τιτανικό -ένα άρθρο του Αλέξη Παπαχελά

Αν δεν μάθουμε από τα λάθη μας και δεν καταλάβουμε τι πήγε στραβά σε αυτήν τη χώρα δύσκολα θα πάμε μπροστά. Βρίσκω, για παράδειγμα, εξόχως επιφανειακή και υποκριτική την όλη συζήτηση περί δημοσιονομικού εκτροχιασμού πριν από την περίοδο του Μνημονίου. Το εύκολο και επιπόλαιο είναι να πεις ότι φταίει ο Χ ή ο Ψ. Το δύσκολο, και αυτό που απαιτεί κότσια και μεγάλη δόση αυτογνωσίας, είναι να πεις ότι φταίμε τελικά όλοι μας: το πολιτικό σύστημα, τα μέσα ενημέρωσης, αλλά και η γενικευμένη αντίληψη για το τι έπρεπε να περιμένει ο Έλληνας από το κράτος.

Ας αρχίσουμε από το πολιτικό σύστημα. Δεν θυμάμαι κανένα μεγάλο κόμμα να κάνει κριτική σε κάποια κυβέρνηση επειδή... ξόδευε πολλά. Το αντίθετο θυμάμαι. Η εκάστοτε αντιπολίτευση πίεζε πάντοτε για ακόμη περισσότερους διορισμούς και κατέβαινε συχνά στους δρόμους για να τους υποστηρίξει. Όταν το ζήτημα ερχόταν στην επικαιρότητα, όπως έγινε για παράδειγμα την άνοιξη του 2009 από τον τότε πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, κανείς δεν ήθελε να το συζητήσει καν, όχι να συμφωνήσει σε μια εθνική στρατηγική. Ποιος πολιτικός έβαλε το κεφάλι του στον ντορβά υποστηρίζοντας δημοσίως τον περιορισμό των ελλειμμάτων ή την ανάγκη αντιμετώπισης του χρέους; Κανείς! Ή μάλλον 2-3 οι οποίοι τέθηκαν στο περιθώριο και χαρακτηρίσθηκαν γραφικοί. Έτσι μπήκαμε σε ένα φαύλο κύκλο, ο οποίος άρχισε τη δεκαετία του 1980 με την υπερβολική διόγκωση του κράτους και την ταυτόχρονη σταδιακή αποσάθρωση της δημόσιας διοίκησης. Όλοι φόρτωναν τον δημόσιο κορβανά, όλοι έκαναν τα ρουσφέτια τους και το καράβι έμπαζε νερά, αλλά κανείς δεν τολμούσε να το φωνάξει. Τον δικό τους ιστορικό ρόλο έπαιζαν βέβαια και τα συνδικάτα, τα οποία ήλεγχαν τα κόμματα και λειτουργούσαν ως πολιορκητικοί κριοί κάθε φορά που έπρεπε να πάρουμε μια κρίσιμη απόφαση. Κορυφαίο παράδειγμα, η τραγωδία της μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού επί Σημίτη, η οποία τορπιλίσθηκε εκ των έσω.

Μοιραίος, όμως, ήταν και ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης γιατί λειτουργούσαμε με βάση την αρχή «ο πελάτης έχει πάντα δίκιο». Ποτέ δεν ανοίξαμε μια σοβαρή συζήτηση σε κάποιο δελτίο ειδήσεων για το αν το ελληνικό κράτος αντέχει άλλο χρέος, άλλους διορισμούς, μεγαλύτερα ελλείμματα. Όποτε πήγαινε κάποιος να βάλει τάξη υψωνόταν ένα τσουνάμι αντιδράσεων. Οι εφημερίδες έβαζαν πρωτοσέλιδα που μιλούσαν για «απάνθρωπη» λιτότητα, τα κανάλια «ούρλιαζαν» για τα αντιλαϊκά μέτρα και στο τέλος δεν γινόταν τίποτα. Είχα κάποτε ακούσει την ιστορία ενός Έλληνα πρωθυπουργού, ο οποίος ήξερε ότι το καράβι βυθιζόταν και κοιτώντας το πεζοδρόμιο έξω από το Μαξίμου μουρμούριζε «φταίνε και αυτοί, δεν αφήνουν να γίνει τίποτα». Προφανώς δεν φταίμε μόνο εμείς, τα ΜΜΕ, αλλά αν κοιτάξετε πίσω θα δείτε ότι πολλές φορές παίξαμε τον ρόλο του «τέρατος» που φόβιζε τους πολιτικούς για το πολιτικό κόστος που θα φορτώνονταν αν έκαναν κάτι «αντιλαϊκό» και επώδυνο. Όταν κάποιοι φώναζαν, με όση δύναμη είχαν, στην κυβέρνηση Παπανδρέου να πάρει μέτρα μόλις εξελέγη, είχαν την αντιμετώπιση εξωγήινων. Κανείς δεν ήθελε να ακούσει περί «μέτρων», έστω και αν το καμπανάκι είχε χτυπήσει με τον πιο ηχηρό τρόπο στο βήμα της ΔΕΘ.

Θα μου πείτε ότι όλα αυτά ανήκουν στην Ιστορία. Δεν είναι έτσι. Κανένας λαός δεν πάει μπροστά αν δεν μάθει από τα λάθη του. Δεν υπάρχει κανένας «αθώος» στην υπόθεση του μεταπολιτευτικού «Τιτανικού» και οι καυγάδες μεταξύ αστών πολιτικών θυμώνουν τον κόσμο που δοκιμάζεται και περιμένει να τον πείσει η ιθύνουσα τάξη της χώρας πως «άλλαξε μυαλά».