Για μία νέα Ευρώπη του Ρομπέρ Σούμαν - Του του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου

Τον Ιανουάριο του 1963, ο Ρομπέρ Σουμάν βρίσκεται στην γαλλική πόλη Μαντόν, είναι 77 ετών, έχουν περάσει 17 χρόνια από την περίφημη διακήρυξή του της 9ης Μαΐου 1950 και έχει αποφασίσει να συγγράψει ένα περιεκτικό βιβλίο. Με τίτλο «Για την Ευρώπη», στο μικρό αλλά πολύ γόνιμο αυτό βιβλίο ο συγγραφέας γράφει στο πρόλογό του τα ακόλουθα: «Η Ευρώπη δεν θα οικοδομηθεί σε μια ημέρα, ούτε θα οικοδομηθεί χωρίς διαφωνίες.

Τίποτα το μόνιμο δεν είναι εύκολο να γίνει και να ολοκληρωθεί. Ήδη, όμως, πολλά γεγονότα έχουν πάρει σάρκα και οστά. Η Κοινή Αγορά είναι μία πραγματικότητα. Ωστόσο, πάνω απ’ όλα και πέρα από τους θεσμούς, που βρίσκονται ευθυγραμμισμένοι με το λαϊκό αίσθημα, είναι σημαντικό το ότι η ευρωπαϊκή ιδέα και το πνεύμα της αλληλεγγύης άρχισαν να ριζώνουν. Εντούτοις, αποφασιστικός θα είναι ο ρόλος της ίδιας της Ευρώπης, που είναι η κοινή βάση του πολιτισμού μας και πρέπει να γίνει συνδετικός κρίκος όμοιος με αυτόν που οδήγησε στην δημιουργία των χωρών μας. Ο δεσμός αυτός θα είναι και η δύναμη η οποία θα ξεπεράσει τα εμπόδια».

Πόσοι Ευρωπαίοι πολίτες γνωρίζουν άραγε τον Ρομπέρ Σουμάν, Γάλλο πρωθυπουργό και στην συνέχεια υπουργό Εξωτερικών, που θεωρείται και κορυφαίος «πατέρας της Ευρώπης»; Πόσοι πολίτες της Ευρώπης έχουν συνείδηση ότι η κινητήρια δύναμη για την διαδικασία ενοποίησης στην ήπειρό μας ήταν η μνήμη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Ένα πόλεμος που κατέληξε στον διαμελισμό της Ευρώπης και της Γερμανίας, με ρωσικά στρατεύματα να βρίσκονται στο διαιρεμένο Βερολίνο και την Ευρώπη να βιώνει τον Ψυχρό Πόλεμο, ο οποίος υπαγόρευε και την περαιτέρω ολοκλήρωσή της με αμερικανική βοήθεια.

Αυτή λοιπόν η ολοκλήρωση υπήρξε για μία μακρά περίοδο έργο των ελίτ οι οποίες, κάθε φορά που η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική παρουσίαζε προβλήματα, επέλεγαν την φυγή προς τα εμπρός για να τα ξεπεράσουν. Την δε περίοδο 1957-1989, έτος που αρχίζει και η κατάρρευση του κομμουνισμού, η Ευρώπη είχε αρκετά και σοβαρά προβλήματα. Έπρεπε να προσαρμοσθεί σε ένα νέο θεσμικό καθεστώς, μεταφέροντας εξουσίες του παραδοσιακού έθνους-κράτους από τις επί μέρους χώρες μέλη της σε κεντρικά θεσμικά όργανα, όπως το Συμβούλιο Υπουργών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωκοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Επίσης, ήταν ανάγκη να δημιουργηθεί ένας κοινοτικός προϋπολογισμός αρκετά επαρκής ώστε να χρηματοδοτούνται άνετα τα διαρθρωτικά σχέδια προσαρμογής και η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), η οποία για μια μακρά περίοδο απορροφούσε το 60% και πλέον του κοινοτικού προϋπολογισμού.

Τελικά, ύστερα από πολύχρονες διαδικασίες, αντιπαραθέσεις και διαπραγματεύσεις η θεσμική Ευρώπη πήρε σάρκα και οστά –χωρίς, όμως, ο κοινός Ευρωπαίος πολίτης να γνωρίζει περί τίνος πρόκειται. Για παράδειγμα, πόσοι Ευρωπαίοι πολίτες γνωρίζουν πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ); Πόσοι πληροφορήθηκαν πώς η κοινοτική διαπραγματευτική λειτουργία διαφέρει από την αντίστοιχη των κρατών μελών; Πόσο γνωστό είναι ότι οι αρχές της άμεσης και αυτοδύναμης ισχύος προκρίνουν την κοινοτική έναντι της εθνικής νομιμότητος; Έχουν αίσθηση, λόγου χάρη οι Έλληνες πολίτες ότι η εδαφική έκταση της ΕΕ συμπίπτει κατ’ αρχήν με το σύνολο των επιμέρους εδαφικών εκτάσεων των κρατών μελών, οι υπήκοοι των οποίων είναι και υπήκοοι της ΕΕ; Από την άλλη, πόσοι είναι αυτοί που γνωρίζουν πόσοι και ποιοι είναι οι πυλώνες που συνθέτουν την αρχιτεκτονική της ΕΕ και πώς υπονομεύεται η διαδικασία της «κοινοτικοποίησης» των πυλώνων αυτών ώστε να φαλκιδεύεται σε μεγάλο βαθμό η πορεία της ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως και της κοινοτικής νομιμότητος;

Οφείλουμε στο επίπεδο αυτό να υπογραμμίσουμε με έμφαση ότι αυτή η πορεία δεν υπονομεύεται από τους «μεγάλους» της ΕΕ, αλλά κατά κύριο λόγο από τους «μικρομεσαίους». Ας ρίξει κανείς μια εμπεριστατωμένη ματιά στις καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και θα αντιληφθεί αμέσως ποιες χώρες παραβιάζουν συστηματικά το κοινοτικό δίκαιο και ποιες καθυστερούν να προσαρμόσουν την εσωτερική τους έννομη τάξη στο κοινοτικό κεκτημένο. Είναι επίσης ενδιαφέρον να δει κανείς ποιες χώρες στις αποφάσεις των Συμβουλίων Υπουργών εμποδίζουν την εξέλιξη και επέκταση της κοινοτικής νομιμότητος, με σκοπό να παρεμποδιστεί η τελευταία να καλύψει με τις ρυθμίσεις της ευρύτερα πεδία εφαρμογής.

Έτσι, στην πορεία προς την πολιτική της ενοποίηση η Ευρώπη διέπραξε και διαπράττει σοβαρά λάθη γιατί δεν έχει πλέον μία ξεκάθαρη ιδέα τού τί η ίδια θέλει. Αδυνατεί σήμερα να ανιχνεύσει το μέλλον της στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον και, ως εκ τούτου, λαμβάνει σπασμωδικές αποφάσεις –προς την σωστή πάντα κατεύθυνση, αλλά όχι με την αποφασιστικότητα που απαιτούν οι περιστάσεις.

Είναι λοιπόν κρίσιμο πλέον να αποφασίσει η ΕΕ τί θέλει και πώς. Αν κάποιες χώρες προκρίνουν την ομοσπονδιοποίηση, ας το δηλώσουν ξεκάθαρα και οι ηγεσίες τους ας καθίσουν να βρουν με ποιον τρόπο μπορεί να προκύψει αυτή η οντότητα. Αυτοί που δεν θέλουν την ομοσπονδία, ας αποχωρήσουν κα ας πουν ή ας βρουν τί θέλουν και πώς. Όσο για τους νότιους της σημερινής ΕΕ, αφού έχουν πλέον καταλάβει ότι τα πάρτυ με δανεικά τελείωσαν, ας πουν οι «ηγεσίες» τους στους λαούς τους ότι τα αγαθά κόποις κτώνται. Τα μοιρολόγια και τα αναθέματα ούτε εισόδημα αποφέρουν, ούτε θέσεις εργασίας δημιουργούν. Οι γελωτοποιοί μπορεί να διασκεδάζουν τις γαλαρίες όταν όλα πάνε καλά, αλλά ούτε πλούτο δημιουργούν, ούτε προβλήματα λύνου, ούτε αξιοπρέπεια προσφέρουν.

Από την πλευρά τους, οι ευρωπαϊκές ελίτ είναι καιρός να καταλάβουν ότι οι αποφάσεις τους πρέπει να είναι εύληπτες και αρκετά διαφανείς, ώστε να αποφεύγεται η δημαγωγική αξιοποίησή τους από τους εχθρούς της Ευρώπης. Τέλος, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι, πέρα από το οικονομικό Μάαστριχτ, είναι επείγον να βρεθεί κα ένα αντίστοιχο πολιτικό. Εμείς οι Ευρωπαίοι έχουμε πλέον περισσότερα κοινά από αυτά που κάποιοι θέλουν να ακυρώσουν. Ας ξαναδιαβάσουμε λοιπόν το βιβλίο «Για την Ευρώπη» του Ρομπέρ Σουμάν.