Ζαγοροχώρια: Ανακαλύψτε ξανά την καρδιά των χειμωνιάτικων αποδράσεων της Ελλάδας

Σαράντα και πλέον πανέμορφα πετρόχτιστα χωριά στην ορεινή και δυσπρόσιτη Ηπειρο, με λίγους, επίμονους και αυθεντικά φιλόξενους οικοδεσπότες. Στο οδοιπορικό που ακολουθεί σας ξανασυστήνουμε το Κεντρικό και το Δυτικό Ζαγόρι.

Αετός σε χαμηλή πτήση διασχίζει ξαφνικά κάθετα μπροστά μας το δρόμο. Φτάνοντας στο Μονοδένδρι, παίρνουμε αμέσως το μονοπάτι για τη Μονή Αγίας Παρασκευής και για το μπαλκονάκι της με θέα στο επιβλητικό φαράγγι του Βίκου. Συνεχίζοντας, σύρριζα στους κάθετους απόκρημνους βράχους με τις σπηλιές, έρχεται η πρώτη γερή τζούρα καθαρού ζαγορίσιου αέρα. Κάπου εδώ πιο πάνω ίσως έχει τη φωλιά του ο αετός που μας υποδέχτηκε στο Κεντρικό Ζαγόρι.

Στη Ριζάρειο Σχολή Χειροτεχνίας του χωριού, οι γυναίκες δουλεύουν με απίστευτη λεπτομέρεια τα έργα τους στον αργαλειό. Οι λίγοι, τέτοια εποχή, τουρίστες κάνουν μια στάση για τη φημισμένη ζαγορίσια πίτα στις ταβέρνες της πλατείας, κάτω από πελώρια πλατανόκλαδα. Εμείς συνεχίζουμε απτόητοι την αναζήτηση σημείων με ωραία θέα στον Βίκο παίρνοντας το δρόμο για Οξυά, άλλο ένα απόκρημνο μπαλκόνι του φαραγγιού, που σίγουρα δεν συνιστάται  σε όσους έχουν υψοφοβία. Ο γαϊδαράκος της Οξυάς μόλις συναντήθηκε με την ολοκαίνουργια «μπέμπα» του Αυστροϊρανού Martin Tayyab, που κάνει το πρώτο της road trip από Βιέννη προς Συρία. Η χαρά του φωτογράφου! Οπως και όλη η περιοχή, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Παρωραία. Ζαγόρι λέγεται από τον 6ο αιώνα, οπότε κατέβηκαν οι Σλάβοι, και σημαίνει «ο τόπος πίσω από το βουνό». Ο τόπος πίσω από το όρος Μιτσικέλι της Πίνδου για την ακρίβεια, ένα σύμπλεγα απίθανου τοπίου και πετρόχτιστων χωριών με πολύ γερές αντιστάσεις αισθητικά στο πέρασμα αιώνων.

Πέτρα πάνω στην πέτρα

Τα χωριά του στέκουν άψογα μέσα στο τοπίο, ενώ οι σκεπές των σπιτιών αντιγράφουν αριστοτεχνικά το φυσικό πέτρινο δάσος. Τα Κεντρικά Ζαγοροχώρια έχουν διατηρήσει μια σπάνια ομοιομορφία, που τους δίνει χαρακτήρα. Αποκορύφωση το μικρό Δίλοφο. Μπορεί να γυρίστηκαν στο Μονοδένδρι σκηνές από την «Αναπαράσταση» του Αγγελόπουλου, σήμερα όμως είναι το Δίλοφο που μοιάζει να ακροβατεί ανάμεσα σε ένα γοητευτικό κινηματογραφικό σκηνικό και σε έντονα σημάδια εγκατάλειψης. Μόλις 10 οι κάτοικοί του το χειμώνα, ανάμεσά τους και ένα μόνο παιδάκι, που μαθαίνει να σκαλίζει τον κήπο δίπλα στη μητέρα του. Τα περισσότερα από τα χωριά του Κεντρικού Ζαγορίου ζουν με μόλις 10 μόνιμους κατοίκους.

Δύσκολο να τιθασεύσεις έναν τόσο δυνατό, συχνά βραχώδη και απόκρημνο, τόπο. Από τον 17ο αιώνα, οι Ζαγορίσιοι ταξίδεψαν πολύ ως μετανάστες σε Αίγυπτο, Ρωσία και χώρες της Ανατολής για να επιδοθούν στο εμπόριο. «Μπορεί εξωτερικά τα σπίτια να έχουν αυστηρή αισθητική και ομοιομορφία, αλλά το εσωτερικό τους έχει πολλά ξενόφερτα στοιχεία, έντονα χρώματα, έπιπλα κ.λπ.», όπως μας εξηγεί ο Διονύσης Στεφάνου στην Ελάτη. «Εδώ έμεναν κυρίως τα γυναικόπαιδα». Μέσα στη δυσκολία του τόπου, αντιλήφθηκαν προφανώς νωρίς πόση ανάγκη έχουν ο ένας τον άλλο και έχτισαν τα χωριά τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να έχουν οπτική επαφή μεταξύ τους. Από Ανω Πεδινά βλέπεις λίγο Ελάτη, ενώ το Καπέσοβο, που είναι ψηλά, βλέπει Δίλοφο, Δίκορφο, Μάνεση, Ελάτη, Μονοδένδρι, Βίτσα!

Πλατείες με αιωνόβια πλατάνια, πέτρινα σοκάκια, άναρχη βλάστηση γύρω τους, κοπάδια πρόβατα και αγελάδες να διακόπτουν την πορεία σου από τα Ανω Πεδινά στη Βίτσα και από το Καπέσοβο στους Κήπους. Αλογα που έχουν βγει για ελεύθερη βοσκή, υπενθυμίζοντας πως εδώ είναι Ζαγόρι και τους ρυθμούς επιβάλλουν η φύση και τα πλάσματά της.

Ευεργέτες, τσίπουρο και rafting

Συνεχίζουμε προς Αρίστη και Δυτικό Ζαγόρι. Στενοί φιδίσιοι δρόμοι, απόκρημνες κορυφές από πέτρα, οι περίφημοι «πύργοι» της Αστράκας, ρίζες αιωνόβιων πλατάνων απλωμένες στις όχθες του Βοϊδομάτη. Και όλα αυτά τέτοια εποχή παίζουν κρυφτό, σκεπασμένα συχνά με μια πυκνή ομίχλη, που κάνει το τοπίο ακόμη πιο μαγικό.

Κάθε Ζαγοροχώρι είχε έναν τουλάχιστον ευεργέτη. Ανάμεσά τους οι αδελφοί Ριζάρη, ο Γεώργιος Γεννάδιος, ο Νεόφυτος Δούκας και άλλοι πολλοί, που πάντα επέστρεφαν για να χτίσουν σχολεία, γέφυρες, βρύσες. Καθένα από τα φημισμένα γεφύρια έχει πίσω του θαυμάσιους τεχνίτες και πάντα κάποιον γενναιόδωρο χορηγό.

Σήμερα το Ζαγόρι έχει καθαρά τουριστική ταυτότητα. Οσοι από τους κατοίκους του ασχολούνται συγχρόνως με τη γη και τα ζώα προσθέτουν εξαιρετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Πηγαία φιλόξενη ατμόσφαιρα, αγνά τοπικά προϊόντα, μπουκάλια λικέρ που ωριμάζουν δεμένα πάνω σε κολόνες της αυλής, αγριολούλουδα στα βάζα και αγριομανίταρα από τα δάση για να βγει ο χειμώνας. Και τσίπουρο, φυσικά, από τις τοπικές ποικιλίες Ντεμπίνα και Ροδίτη, που ρέει άφθονο και παράγεται σε κάθε σπίτι του χωριού. «Και μια γιαγιά που ζει μόνη της θα φτιάξει το τσίπουρό της», λέει ο Σπύρος Τσουμάνης στο Πάπιγκο. «Μπορεί, βέβαια, να μαζευτεί η γειτονιά και να “εξατμιστεί” όλο την πρώτη μέρα, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα».

Δεν θα ξεχάσω σε κάποια άλλη γειτονιά του Ζαγορίου τη γλυκύτατη 80χρονη κυρία Τρωάδα να προσπαθεί να διακόψει τους δημοσιογραφικούς, φρενήρεις κάποιες φορές, ρυθμούς μας για ένα γλυκό του κουταλιού. Το δοκίμασα τελικά στο πόδι. Και είχε όλη τη φροντίδα των παραδοσιακών κερασμάτων. Ιουλία, Κλεονίκη, Γαλάτεια είναι επίσης αρχαιοελληνικά ονόματα που έχουν μείνει ζωντανά σε αυτόν τον τόπο.

Και εδώ, στο Δυτικό Ζαγόρι, τα χωριά διατηρούν πάλι οπτική επικοινωνία το ένα με το άλλο. Η Αρίστη βλέπει το Μικρό και το Μεγάλο Πάπιγκο. Μήλον της έριδος ανάμεσά τους η πέτρινη γέφυρα που τα συνδέει. Η γέφυρα της Αρίστης για τους μεν, καθώς είναι πιο κοντά στο δικό τους χωριό, η γέφυρα του Πάπιγκου για τους δε, εφόσον χτίστηκε με δωρεά Παπιγκιώτη. Εκεί, στη γέφυρα Αρίστης - Πάπιγκου (όπως αποφασίσαμε να τη λέμε για να τα έχουμε καλά με όλους), συναντάμε τον Γιώργο Πουλόπουλο για rafting στον ονειρικό Βοϊδομάτη. Με το παραμικρό αεράκι τα φύλλα πλατάνων πετούν γύρω μας, πριν καταλήξουν στη φθινοπωρινή όχθη προς αποσύνθεση. Τριγύρω πετούν επίσης νεροκότσυφες και τσαχπίνες σουσουράδες. Η περιγραφή μιας άλλης διαδρομής μέχρι τις πηγές του ποταμού μάς κάνει να ζηλεύουμε. Μονοπάτια μέσα σε πεύκα, έλατα, βελανιδιές, οξιές περιμένουν όποιον ξεκινήσει για river trekking ή απλή πεζοπορία. Σπάνια κάποιοι μπορεί να επιδίδονται σε νυχτερινό rafting, προφανώς μόνο οι πραγματικά τολμηροί!

«Χωρίς σήμα»

Το Ζαγόρι σηκώνει πολύ περπάτημα. Είτε για μανιταροβόλτες είτε για ολοήμερη σχεδόν εξαφάνιση στο φαράγγι του Βίκου, εκεί όπου ούτε το κινητό δεν πιάνει. Σε μια πιο σύντομη, «χωρίς σήμα» πεζοπορία, στις Κολυμπήθρες, συναντάμε 120 δασκάλους από τη Σουηδία που έχουν έρθει με... τις ευλογίες του σουηδικού Δημοσίου να γεμίσουν τις μπαταρίες τους. «To fill up our energy», λέει ο Claude Pauchard, διακόπτοντας για λίγο τη φόρμα tai chi που εξασκεί, για να συμπληρώσει: «Αυτό το είδος τουρισμού θα πρέπει να αναπτυχθεί!». Εχει αισθητική το Ζαγόρι και αναπτύσσεται με ήπιο τρόπο, ο οποίος σέβεται το περιβάλλον, το χώρο και την πολιτισμική κληρονομιά.

Μια αστείρευτη κληρονομιά, με τον Θουκυδίδη και άλλους αρχαίους ημών προγόνους να απεικονίζονται δίπλα σε αγίους, όπως σε εκκλησία του Τσεπέλοβου, με αξεπέραστα τριήμερα πανηγύρια, αρχιτεκτονική άξια που χρήζει μελέτης και τόσα σημαντικά πολιτισμικά στοιχεία, που είναι αδύνατον να στριμωχθούν σε ένα ταξιδιωτικό κείμενο.

Λίγες μέρες στα Ζαγοροχώρια αρκούν για να πάρεις μια καθαρή τζούρα αέρα, να δραπετεύσεις για λίγο από τον πολιτισμό του τσιμέντου και να επιτρέψεις στις αισθήσεις σου να απογειωθούν. Σίγουρα δεν αρκούν για να γνωρίσεις το αστείρευτο Ζαγόρι, το οποίο απαιτεί τουλάχιστον ένα μήνα ή, ακόμη καλύτερα, πολλές επιστροφές κάθε εποχή του χρόνου. Στους δικούς μας καλούς λόγους για επιστροφή ανήκουν η πεζοπορία στο φαράγγι του Βίκου και εκείνη που οδηγεί στη μοναδική Δρακόλιμνη, βόλτα στο Βραδέτο, όπως και όλο το Ανατολικό, αξεπέραστο από φυσική ομορφιά, Ζαγόρι!