O ρόλος του διεθνούς φορολογικού σχεδιασμού κατά τη μεταφορά των δραστηριοτήτων στην αλλοδαπή

Οι δραστηριότητες των επιχειρησήσεων σήμερα διεξάγονται σε παγκόσμιο επίπεδο όσο ποτέ άλλοτε και επηρεάζονται άμεσα από τις οικονομικές συνθήκες όπως αυτές διαμορφώνονται διεθνώς. Αυτό φυσικά προσφέρει στις επιχειρήσεις σημαντικές ευκαιρίες τις οποίες καλούνται να εντοπίσουν και να εκμεταλευτούν, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί σημαντικές απειλές τις οποίες επίσης θα πρέπει να ανιχνεύσουν έγκαιρα και να τις διαχειριστούν χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία.

Στην προσπάθεια αυτή για κάθε επιχειρηματικό όμιλο, απαραίτητο είναι το εργαλείου του διεθνούς φορολογικού σχεδιασμού (International Tax Planning), μέσω του οποίου επιδιώκεται και επιχειρείται η μεταφορά είτε του συνόλου των δραστηριοτήτων είτε ενός βασικού πυρήνα αυτών σε ευνοϊκότερα φορολογικά καθεστώτα, διαδικασία η οποία όμως δεν είναι σχετικά εύκολη και απλή όπως διαπιστώνουμε στην συνέχεια

*Γράφει ο Δημήτρης Λεβεντάκης

Το θέμα δε έχει καταστεί αρκετά επίκαιρο κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα, ιδιαιτέρως μετά την επιβολή των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, απασχολώντας τον επιχειρηματικό κόσμο με το ερώτημα εάν η μεταφορά της έδρας ή της δραστηριότητας μιας ελληνικής επιχείρησης στο εξωτερικό (με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα αυτά της Κύπρου και της Βουλγαρίας) αποτελέι την λύση για τις ελληνικές επιχειρήσεις για την αντιμετώπιση της αστάθειας του ελληνικού φορολογικού συστήματος και της υπερφορολόγησης. Η μεταφορά δηλαδή της έδρας ή άλλων σημαντικών δραστηριοτήτων μίας ελληνικής επιχείρησης σε άλλες χώρες με ελκυστικότερο οικονομικό περιβάλλον και ευνοικότερο φορολογικό καθεστώς φαντάζει ίσως ως μαγική λύση για πληθώρα επιχειρήσεων ανεξαρτήτως μεγέθους. Φυσικά και δεν αναφερόμαστε εδώ σε περιπτώσεις όπου με σχετική αφέλεια κάποιος απλά ιδρύει μια εταιρεία γραμματοκιβωτίου στο εξωτερικό και ενώ διεξάγει την επιχειρηματική του δραστηριότητα στην Ελλάδα απλά τιμολογεί από την αλλοδαπή εταιρεία χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι με τον τρόπο αυτό αποτελεί ουσιαστικά την εύκολη λεία των φορολογικών ελέγχων της επόμενης δεκαετίας.

Ακόμη όμως και εάν όλες οι απαραίτητες διαδικασίες γίνουν με σχετικά ασφαλή τρόπο, η διαδικασία αυτή εγκυμονεί αρκετούς εμφανείς ή αφανείς κινδύνους. Θα αναφέρουμε συνοπτικά παρακάτω τους συμαντικότερους από αυτούς, οι οποίοι θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να σταθμίζονται πριν κάποια επιχείρηση ή κάποιος επιχειρηματικός όμιλος αποφασίσει είτε να εγκαταλείψει τον ελληνικό χώρο είτε να μεταφέρει ένα σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων του εκτός Ελλάδος.

Ο σημαντικότερος ίσως κίνδυνος που θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από τις επιχειρήσεις που θέλουν να «μεταναστεύσουν», δηλαδή να μεταφέρουν την έδρα τους εκτός Ελλάδος αλλά να συνεχίσουν κατ’ ουσία να λειτουργούν όπως και πριν, είναι να θεωρηθούν φορολογικοί κάτοικοι Ελλάδας. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να τεθεί θέμα φορολόγησης των παγκόσμιων εισοδημάτων τους στην Ελλάδα, σενάριο που σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να καταστεί καταστροφικό για το μέλλον μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας. Μια αλλοδαπή εταιρεία λόγου χάρη που έχει την καταστατική της έδρα στο εξωτερικό κινδυνεύει να θεωρηθεί κάτοικος Ελλάδος (δηλ. να έχει φορολογική υποχρέωση για το παγκόσμιο εισόδημά της στην Ελλάδα - όπως ακριβώς μια ελληνική εταιρεία- και να υπαχθεί στην ίδια φορολογία με τις εγχώριες εταιρείες), μεταξύ άλλων αν ο «τόπος άσκησης της πραγματικής διοίκησής» της βρίσκεται στην Ελλάδα. Η αμφισβήτηση της φορολογικής κατοικίας μιας αλλοδαπής εταιρείας που έχει συσταθεί ως ανωτέρω μπορεί να επέλθει εάν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο πραγματικός ιδιοκτήτης της εταιρείας, ο οποίος είναι κάτοικος Ελλάδας, συμμετέχει στη διοίκηση της αλλοδαπής εταιρείας και λαμβάνει τις κρίσιμες και στρατηγικές της αποφάσεις από την Ελλάδα.

Η παράμετρος αυτή θα πρέπει να λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπόψη από κάθε εταιρεία που μεταφέρει την έδρα της στο εξωτερικό. Οπως γίνεται αντιληπτό, αλλοδαπές εταιρείες ελληνικών συμφερόντων, θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι δεν συντρέχουν οι συνθήκες που επιτάσει η ελληνική φορολογική νομοθεσία (CFC Rules) για να τους αποδοθεί είτε μόνιμη εγκατάσταση είτε φορολογική έδρα στην Ελλάδα.

Στα πλάισια των δράσεων που αναλαμβάνουν τα κράτη για την καταπολέμηση του φαινομένου της διάβρωσης της φορολογικής βάσης μιας επιχείρησης και της ανακατεύθυνσης των φορολογητέων εισοδημάτων της σε άλλα ευνοικότερα φορολογικά καθεστώτα (BEPS Action Plan), παρατηρείται εγκατάλειψη του παραδοσιακού μοντέλου το οποίο ακολουθούσαν μέχρι πρόσφατα οι φορολογικές αρχές για τον τρόπο φορολόγησης των εισοδημάτων και προσπάθεια φορολόγησης των παγκόσμιων εισοδημάτων στην χώρα εγκατάστασης των εταιρείων.

Εντείνεται παγκόσμια η αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών και η υποχρεωτική πληροφόρηση είτε μέσω της υποχρεωτικής παροχής πληροφόρησης σχετικά με τις ενδοομιλικές συναλλαγές από τις εταιρείες, είτε μέσω διακρατικών συμφωνιών με σκοπό την αμοιβαία και αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών. Η ανταλλαγή αυτή αφορά πληροφορίες που συλλέγονται από τη χώρα προέλευσης κάποιου εισοδήματος, οι οποίες στην συνέχεια διαβιβάζονται στη χώρα της φορολογικής κατοικίας του φορολογουμένου, για διάφορες κατηγορίες εισοδήματος ή περιουσιακών στοιχείων.

Πολλές χώρες επιβάλλουν ιδιαίτερα δύσκολες και κοστοβόρες υποχρεώσεις σχετικα με την τήρηση της αρχής των ίσων αποστάσεων για τις συναλλαγές μεταξύ συνδεδεμένων μερών (Transfer Pricing Rules). Η μη συμμόρφωση με αυτές μπορεί να ογηγήσει στην επιβολή σοβαρών προστίμων και επιπρόσθετων φόρων. Η επίλυση φορολογικών και διοικητικών διαφορών σε ξένες δικαιοδοσίες πολλές φορές μπορεί να εξελιχθεί σε μια επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία με σημαντικά κόστη η οποία μπορεί να απορροφήσει σημαντικούς πόρους από μια επιχείρηση θέτοντας σε αμφιβολία την συνέχιση των δραστηριοτήτων της.

Η Ευρωπαική Ένωση στα πλαίσια των προτωβουλιών που αναπτύσει για την καταπολέμηση της φοροαποφυγής και της μη δίκαιης εκπλήρωσης των φορολογικών υποχρεώσεων των εταιρειών προωθεί σχέδιο από 34 δράσεις σύμφωνα με τις οποίες οι ευρωπαικές χώρες ενθαρύνονται να ενσωματώσουν στις συμβάσεις αποφυγής διπλής φορορλογίας που έχουν συνάψει μέ άλλες χώρες, όρους καταπολέμησης της αποφυγής της φορολογίας και της πρακτικής της διπλής μη φορολόγησης των εισοδημάτων. Επομένως είναι βέβαιο ότι η πρακτική της επιλογής ως τόπου εγκατάστασης μιας χώρας λόγω του ότι διαθέτει ένα πολύ ευνοϊκό και ελκυστικό πλέγμα συμβάσεων αποφυγής διπλής φορολογίας (treaty shopping), σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα θα πάψει να αποτελεί ασφαλή πρακτική.

Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθετούν ήδη στο εσωτερικό τους δίκαιο νέες ευρωπαϊκές οδηγίες σύμφωνα με τις οποίες για να εφαρμόζονται τα βασικά πλεονεκτήματα της μη φορολόγησης εισοδημάτων όπως π.χ. μερίσματα, τόκοι και δικαιώματα μεταξύ των χωρών μελών θα πρέπει οι εταιρείες και οι επιχειρηματικοί όμιλοι να αποδεικνύουν την οικονομική και επιχειρηματική τους υπόσταση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται σε διαδικασία επανεξέτασης των φορολογικών πλεονεκτημάτων που χορηγούσαν ή εξακολουθούν να χορηγούν κάποια κράτη μέλη για να προσελκύσουν επενδύσεις από το εξωτερικό. Εξετάζει κατά πόσο οι πρακτικές αυτές μπορούν να υποκρύπτουν κρατικές ενισχύσεις οι οποίες θα πρέπει να επιστραφούν από τις επιχειρήσεις που ωφελήθηκαν παράνομα και μάλιστα αναδρομικά με προσαυξήσεις, σε βάθος χρόνου που ίσως ξεπερνά την δεκαετία σε αρκετές περιπτώσεις. Δεν χρειάζεται βέβαια να πούμε οτι και αυτό το σενάριο θα μπορούσε να καταστεί μοιράιο και καταστροφικό για μια επιχείρηση.

Σε πολλές δικαιοδοσίες αναπτύσσεται πρόσφατα μια νέα πρακτική φορολόγησης των δραστηριοτήτων και των περιουσιακών στοιχείων τα οποία μεταφέρονται εκτός της χώρας εγκατάστασης τους (exit and restructuring taxes) π.χ Ιταλία, γεγονός που μπορεί να αποτελέσει ένα σοβαρό εμπόδιο στην επιστροφή των δραστηριοτήτων μιας επιχείρησης στην Ελλάδα ή στον περαιτέρω φορολογικό της σχεδιασμό.
 

Τέλος δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε το χαρακτηριστικό παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας η οποία πρόσφατα εισήγαγε ειδικό φόρο (profit diverted tax) ο οποίος επιβάλλεται στα κέρδη τα οποία οι επιχειρήσεις διοχεύτεσαν στο εξωτερικό χρησιμοποιόντας τεχνικές διευθετήσεις ή άλλες ενδιάμεσες νομικές οντότητες χωρίς οικονομική και επιχειρηματική υπόσταση.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στο οτι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται διεθνώς έχουν να αντιμετωπίσουν ένα συναρπαστικό και ιδιαίτερα προκλητικό διεθνές περιβάλλον το οποίο ανακαθορίζει και θέτει σε νέες βάσεις τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς φορολογικού σχεδιασμού όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί εδώ και περίπου έναν αιώνα. Αν θέλαμε δε να αποδώσουμε με μία λέξη τα βασικά χαρακτηριστικά των αλλαγών που συντελούνται και την επίδραση που αυτές επιφέρουν στο σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον αυτή θα ήταν η λέξη "πολυπλοκότητα". Οι άνθρωποι που καλούνται σήμερα να επιχειρήσουν και να λάβουν κρίσιμες επιχειρηματικές αποφάσεις ποτέ άλλοτε δεν βρέθηκαν μπροστά σε τόσο δύσκολο, πολύπλοκο και απαιτητικό περιβάλλον γεγονός που καθιστά πλέον επιτακτική την ανάγκη οι επιχειρήσεις που διευθύνουν να αναπτύξουν μακροχρόνια φορολογική στρατηγική και φορολογικό σχεδιασμό, έτσι ώστε να οδηγηθούν σε έναν αποτελεσματικότερο-χαμηλότερο παγκόσμιο πραγματικό φορολογικό συντελεστή (Effective Tax Rate) αποκτώντας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον τομέα τον οποίο δραστηριοποιούνται.

* O Δημήτριος Λεβεντάκης είναι εταίρος, επικεφαλής του Φορολογικού και Λογιστικού Τμήματος της εταιρείας Ecovis Hellas, η οποία είναι ανεξάρτητο μέλος του παγκόσμιου δικτύου φορολογικών συμβούλων, ελεγκτών και συμβούλων επιχειρήσεων Ecovis, το οποίο διαθέτει διεθνή παρουσία σε πάνω από εξήντα επτά χώρες παγκοσμίως.