Συναντώντας τους «αχελλαίους» προγόνους μας και τα «πολυεργαλεία» τους

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης Νένα Γαλανίδου είναι μπροστά σε ένα σωρό από «πέτρες». Διότι έτσι μόνο μπορείς εσύ να πεις, που δεν ξέρεις να ονομάσεις όλα αυτά που η πανεπιστημιακός ακουμπά με ευλάβεια. Σε συστήνει με ετούτες τις πέτρες, αλλά ταυτόχρονα και με τους δημιουργούς τους.

Με έναν ολόκληρο κόσμο που σε ταξιδεύει πίσω σε ετούτη τη γωνιά του πλανήτη, στη θέση Ροδαφνίδια στο Λισβόρι της νότιας Λέσβου, πριν 150.000 με 500.000 κατ' ελάχιστο χρόνια πριν. «Οι χόμο νεαντερταλένσις» λέει η κ. Γαλανίδου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ «είναι ένα πρόγονο είδος ανθρωπιδών.

Οι αχελλαίοι είναι πολλά είδη που χρησιμοποιούν την ίδια τεχνολογία. Τον χειροπέλεκυ, που εμπεριέχει όλη την τεχνολογική γνώση της περιόδου αυτής. Ένα εργαλείο που θυμίζει το πολυεργαλείο του 21ου αιώνα που εμπεριέχει την τεχνολογική γνώση του σήμερα και κάνει τα πάντα. Το smart phone που έχουμε όλοι μας. Ο χειροπέλεκυς συμπυκνώνει την τεχνολογική γνώση μιας περιόδου που κρατάει 1,5 εκατομμύριο χρόνια».

Κι όσο απίστευτο κι αν φαίνεται, χειροπελέκεις μαζί με άλλα λίθινα εργαλεία αυτών των μακρινών ανθρωπιδών προγόνων, μισό εκατομμύρια χρόνια πριν, βρίσκονται μπροστά σου, προϊόντα μιας σημαντικής ανασκαφής που αποδεικνύει πως η σημερινή Λέσβος στη μορφή εκείνων των μακρινών χρόνων αποτέλεσε μια από τις πύλες εισόδου της Ευρώπης. Σε μια εποχή με μια άλλη κλιματική αλλαγή, μακρινοί παππούδες και γιαγιάδες χρησιμοποιούσαν το νησί σαν γέφυρα κι αυτοί προς τη δύση. Σε αναζήτηση κι αυτοί τροφής.

«Οι πρόγονοί μας» λέει η κ. Γαλανίδου «εμφανίζονται να φτιάχνουν τα πρώτα τους λαξευμένα λίθινα εργαλεία πριν 3,2 εκατομμύρια χρόνια κάπου στην Αφρική. Για περίπου 1,5 εκατομμύριο χρόνια είναι μια χαρά με μια κοφτερή ακμή. Χτυπούν την μια πέτρα στην άλλη δημιουργούν μια κοφτερή ακμή και κάνουν τη δουλειά τους. Αυτό τους αρκεί. Έρχεται όμως το πλήρωμα του χρόνου και κάποια στιγμή αυτό δεν τους φτάνει. Σημαίνει αυτό μια διεύρυνση του εγκεφάλου; Μια διεύρυνση της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκουν; Μια ανάγκη να διαφοροποιηθούν ο ένας από τον άλλο; Μια ανάγκη να έχουν ένα στοιχείο στην ταυτότητά τους αν είναι γυναίκα κυνηγός να φέρνει φαί ή αν είναι άντρας αυτός που το κατασκευάζει να τον θαυμάζουν οι άλλοι; Δεν ξέρουμε την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα ή σε άλλα που πιθανά να τίθενται. Ξέρουμε όμως ότι 1,7 εκατομμύρια χρόνια πριν, αρχίζουν να φτιάχνουν κάτι διαφορετικό, κάτι που εμπεριέχει το στοιχείο της συμμετρίας. Είναι η συμμετρία που κάνει τη διαφορά.

Αυτός ο χειροπέλεκυς, λέει δείχνοντας ένα τέτοιο λίθινο εργαλείο, είναι απολύτως συμμετρικός και είναι δουλεμένος στο χέρι. Παρότι είναι δουλεμένο στο χέρι, αν τραβήξουμε έναν άξονα μια γραμμή και τον διπλώσουμε θα δούμε ότι διπλώνει και εφάπτεται πλήρως. Αυτό το στοιχείο της συμμετρίας καθώς και το γεγονός ότι το δουλεύουν αμφιπρόσωπα και στην μια όψη και στην άλλη, απαιτεί μια προσπάθεια, έναν προγραμματισμό εκ των προτέρων, για να φτιαχτεί αυτό το εργαλείο και βλέπετε ότι έχει και μια ομορφιά. Κρύβει κανόνες αυστηρού σχεδιασμού. Το ίδιο εργαλείο παραλλάσσεται σε πολλές διαφορετικές μορφές και μεγέθη. Φτιαγμένοι με διαφορετική πρώτη ύλη».

Στα Ροδαφνίδια, έναν ομαλό λόφο ένα χιλιόμετρο έξω από το χωριό Λισβόρι της νότιας Λέσβου, οι αχελλαίοι ανθρωπίδες έρχονται γιατί βρίσκουν κάτι συγκλονιστικό. Βρίσκουν πυριτόλιθο, που συνδέεται με τις σημερινές θερμές πηγές στην περιοχή και που περιέχουν μέσα τους απολιθωμένα βούρλα. Ένας μικρός χειροπέλεκυς με απολιθωμένα βούρλα μέσα του μπλέκει τους αχελλαίους ανθρωπίδες με την ηφαιστειακή ιστορία του νησιού, με όλα εκείνα τα γεωγραφικά στοιχεία που τους ασκούν έλξη.

Πώς ξεκίνησε η ανασκαφή

Το 2009, στην πρώτη σελίδα της «Ελευθεροτυπίας» δημοσιεύεται ένα άρθρο για την παλιότερη ανθρώπινη παρουσία στο Αιγαίο, κάπου στη Λήμνο του 13.000 π.Χ. Ο γιατρός και ερευνητής πεδίου Μάκης Αξιώτης διαμαρτύρεται, λέγοντας πως έχει εντοπίσει ευρήματα παλιότερα. Αυτό προκαλεί το ενδιαφέρον της κ. Γαλανίδου, που επικοινωνεί με τον Αξιώτη, ο οποίος και της υποδεικνύει τον χώρο στα Ροδαφνίδια. Κάπως έτσι αρχίζει η διαδικασία της αδειοδότησης της έρευνας, που ξεκινά το 2012. Το καλοκαίρι του 2012 είναι η πρώτη χρονιά συστηματικής έρευνας. Ενός ερευνητικού πολύπτυχου που απαιτεί το είδος αυτής της θέσης. Δεν είναι μια κλασική ανασκαφή που δουλεύει ο αρχαιολόγος με τον αρχιτέκτονα. Εδώ απαιτείται γεωαρχαιολογική, γεωφυσική, παλαιοντολογική, μικροπαλαιοντολογική, πολύ εξειδικευμένες αναλύσεις και μελέτες, αρχαιομετρική, χρονομετρήσεις. «Έχουμε λοιπόν» λέει η κ. Γαλανίδου «στήσει μια διεπιστημονική και πολυεπιστημονική έρευνα με επίκεντρο το Λισβόρι. Η θέση που ανασκάπτεται λέγεται Ροδαφνίδια από τις ροδοδάφνες που κάποτε φύονταν εκεί. Σήμερα είναι ένας μεγάλος ελαιώνας. Ένα χιλιόμετρο από το χωριό, δίπλα στις θερμοπηγές του Αη Γιάννη.

Τα Ροδαφνίδια, σκάβονται φέτος για έβδομη χρονιά και αυτό γίνεται κατορθωτό γιατί έχουμε τις άδειες των ιδιοκτητών που μας επιτρέπουν να σκαφτούν οι ιδιοκτησίες τους». Σύμφωνα με την αρχαιολόγο «δεν είναι τίποτα απαλλοτριωμένο. Στηρίζεται όμως σε μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού. Εμείς από την πλευρά μας προσεγγίσαμε τους ανθρώπους και τους εξηγήσαμε τις θέσεις μας και τους ζητήσαμε να μας επιτρέψουν να δουλέψουμε στις ιδιοκτησίες τους με τη δέσμευση και υπόσχεση ότι θα τις παραδώσουμε έτσι όπως τις βρίσκουμε. Για το λόγο αυτό κάθε χρόνο ανοίγουμε τα σκάμματα μας, κάνουμε την έρευνά μας, παίρνουμε τα δείγματά μας κάνουμε ότι μπορεί να φανταστεί κάποιος σε αρχαιολογικό χώρο και στο τέλος καλύπτουμε με φελιζόλ καταχώνουμε τα σκάμματα και παραδίδουμε τον χώρο όπως τον παραλάβαμε. Οι ιδιοκτήτες των χώρων επανέρχονται και κάνουν τις δουλειές τους. Ο κύκλος ζωής δεν έχει διακοπεί, εμείς απλώς μπολιάσαμε τον κύκλο ζωής στα Ροδαφνίδια με μια επιπλέον δραστηριότητα. Δραστηριότητα των αρχαιολόγων αλλά και των επισκεπτών. Γιατί ήδη υπάρχουν επισκέπτες. Από τη Λέσβο, την άλλη Ελλάδα, από την Ευρώπη, από παντού...».

Η θέση της ανασκαφής

Η ανασκαφή γίνεται σε μια θέση που βρισκόταν στις όχθες μικρών ποταμών, σε σχετικά μικρή απόσταση από αυτό που σήμερα είναι ο κόλπος της Καλλονής της Λέσβου, τον οποίο ο σημερινός άνθρωπος πρέπει να φανταστεί να αλλάζει σε βάθος χρόνου. Ο χώρος, στο μεγάλο διάνυσμα χρόνου με το οποίο δουλεύει η ανασκαφή αλλάζει, από κόλπος με θαλασσινό νερό σε κόλπο που αδειάζει σιγά σιγά, έχει υφάλμυρο νερό, στην πορεία τροφοδοτείται και γίνεται μια λίμνη με γλυκό νερό. «Έχουμε λοιπόν ένα ποταμοχειμάριο περιβάλλον στις παρυφές μιας μεγάλης λεκάνης με νερό, μας ξεναγεί η κ. Γαλανίδου. Νερό γλυκό, άλλοτε γλυφό και άλλοτε θαλασσινό, μια μικρή πεδιάδα την οποία χαράζουν αυτοί οι μικροί αύλακες, αυτά τα ποταμάκια στις όχθες των οποίων δραστηριοποιούνται οι προϊστορικοί άνθρωποι. Αυτοί φτάνουν σε αυτό το σημείο γιατί ξέρουν ότι θα βρουν αυτά που χρειάζονται. Καταρχάς χρειάζονται θηράματα για να φάνε. Κοντά στο νερό όλο και κάτι βρίσκεται είτε ζώο, είτε πουλιά είτε υδρόβια φυτά. Γνωρίζουν επίσης ότι υπάρχουν πρώτες ύλες για να κατασκευάσουν τα εργαλεία τους. Και τα εργαλεία τους, τα εργαλεία της προϊστορικής περιόδου είναι κάτι σαν το πλαστικό μπουκάλι ή το πλαστικό ποτήρι. Δηλαδή το κατασκευάζεις, το χρησιμοποιείς και το πετάς. Δεν είναι κάτι που το κουβαλάς μαζί σου από όπου ξεκινήσεις όπου φτάσεις. Είναι κάτι που έχει πολύ μικρό κύκλο ζωής. Γιατί είναι βαρύ και γιατί δεν μπορεί να κουβαλάς πρώτες ύλες όπου πας».

Οι πρόγονοι άνθρωποι είναι νομαδικοί πληθυσμοί, κυνηγοί τροφοσυλλέκτες. Γνωρίζουν για το νερό, γνωρίζουν για τα θηράματα, γνωρίζουν για τις πρώτες ύλες και φυσικά υπάρχει και ένα άλλο σημείο που κάνει ιδιαίτερα αυτό το σημείο ελκυστικό. Το νησί έχει πολλές θερμές πηγές σε διάφορα σημεία. Οι θερμές πηγές του Αη Γιάννη βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τη σημερινή ακτή του κόλπου Καλλονής και σε περιόδους που ήταν λίμνη ο κόλπος ήταν οι μοναδικές θερμές πηγές. «Μπορούμε να φανταστούμε τις θερμές πηγές χωρίς κτίσματα, τους υδρατμούς να βγαίνουν. Είναι ένα σημείο ξεχωριστό, διακριτό και έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι ήταν εγγεγραμμένες στους διανοητικούς χάρτες των προγόνων ανθρώπων» σημειώνει η κ. Γαλανίδου.

Αυτοί έρχονται, οι πρωτόγονοι άνθρωποι έρχονται και ξανάρχονται εδώ. Αυτό το δίνουν και οι απόλυτες ηλικίες, όχι των λίθινων εργαλείων μια και αυτά δεν μπορούν να χρονολογηθούν αλλά των αποθέσεων πάνω στις οποίες βρίσκονται τα εργαλεία. «Στην ουσία χρονολογούμε πότε ήταν η τελευταία φορά που αυτές οι αποθέσεις, τα στρώματα της γης εκτέθηκαν στην ηλιακή ακτινοβολία πριν να καλυφθούν» λέει η υπεύθυνη της ανασκαφής αρχαιολόγος. Και συνεχίζει: «Εγώ θα έλεγα ότι αυτό είναι εμπεδωμένο. Έχουμε μια θέση της μέσης πλειστόκαινου εποχής. Η μέση πλειστόκαινος εποχή είναι μια γεωλογική υποδιαίρεση του χρόνου. Με αρχαιολογικούς όρους έχουμε μια θέση της πρώιμης παλαιολιθικής εποχής. Με γεωλογικούς όρους γιατί ο γεωλογικός χρόνος είναι βαθύς, έχουμε μια θέση της περιόδου που ξεκινάει γύρω στο 750.000 και φτάνει μέχρι τις 120.000 χρόνια πριν».

Οι Αχελλαίοι ανθρωπίδες

Η ανασκαφή στα Ροδαφνίδια έχει μια ιδιαίτερη αξία για την ανθρώπινη ιστορία αλλά και για την ιστορία της Ευρώπης. Από το μεσοπόλεμο μέχρι το 2012, ογδόντα χρόνια, συστηματικές προσπάθειες να εντοπισθεί η πρώιμη παλαιολιθική στην Ελλάδα δεν είχαν φέρει καρπούς. Υπήρχε το κρανίο των Πετραλώνων που είχε ηλικία 500 χιλιάδες χρόνια, υπήρχαν λιγοστοί χειροπελέκεις σε διάφορα σημεία (Σιάτιστα, Αστακό Αιτωλοακαρνανίας, Εύβοια) αλλά απουσίαζε από την ελληνική προϊστορία μια σημαντική εμβληματική θέση. Μια τέτοια θέση δεν απουσίαζε μόνο από την Ελλάδα που είναι το νότιο μέρος της Βαλκανικής χερσονήσου, απουσίαζε από ολόκληρη τη βαλκανική χερσόνησο και τη δυτική Ανατολία. Η πλησιέστερη συγκρίσιμη με τα Ροδαφνίδια θέση είναι στην Καππαδοκία.

Υπήρχε λοιπόν ένα μεγάλο ερωτηματικό. Τι συνέβη στη νοτιοανατολική χερσόνησο της Ευρώπης, από πού μπαίνουν οι πληθυσμοί των ανθρωπιδών που ξέρουμε ότι μπαίνουν γιατί τους βρίσκουμε στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην ιβηρική χερσόνησο. Από πού μπαίνουν αυτοί, ποιες είναι οι πύλες εισόδου του ευρωπαϊκού χώρου κατά τις πρώιμες αυτές διεισδύσεις; Λέει η κ. Γαλανίδου: «Δεν είναι ανάγκη να είναι μια η πύλη εισόδου. Αλλά υπήρχε ένα μεγάλο κενό για το Αιγαίο. Αυτό που φέρνει αυτή η θέση είναι αυτό που βλέπετε εδώ, ένα σύνολο ευρημάτων που προσφέρει αδιάσειστα στοιχεία για το ότι το Αιγαίο δεν ήταν ουδέτερη ζώνη δεν ήταν νεκρή ζώνη. Απεναντίας το Αιγαίο ολόκληρο ήταν μια ζώνη πολύ σημαντική για τις πρώιμες αυτές μετακινήσεις και την πρώιμη ευρωπαϊκή προϊστορία. Το κλειδί στην μέχρι σήμερα απουσία δεν ήταν η έλλειψη ερευνών ήταν το πού βρίσκονταν αυτές οι θέσεις. Το Αιγαίο αυτό καθαυτό έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο ιδιαίτερα σε περιόδους πτώσης της θαλάσσιας στάθμης σε περιόδους παγετώδεις όταν σε παγκόσμια κλίμακα το νερό των ωκεανών κλειδωνόταν σε παγετώνες του βορείου ημισφαιρίου και έπεφτε η στάθμη της θάλασσας. Όταν πέφτει η στάθμη της θάλασσας η Αιγαιακή λεκάνη τουλάχιστον τα τελευταία 400 χιλιάδες χρόνια μετατρέπεται σε μια ζώνη που έχει λίμνες, υδρότοπους, βαλτότοπους, ζώνες γέφυρες στεριανές, τοπία ιδιαίτερα παραγωγικά όταν είσαι κυνηγός τροφοσυλλέκτης. Αν είσαι γεωργός θέλεις μεγάλη πεδιάδα να καλλιεργήσεις. Αν είσαι κυνηγός τροφοσυλλέκτης θέλεις αυτό το ψηφιδωτό από διαφορετικά οικοσυστήματα που θα σου επιτρέψει αλλού να κυνηγήσεις, αλλού να πιάσεις τα πουλιά, αλλού να ψαρέψεις και αυτό είναι μια προνομιακή ζώνη για να επιβιώσεις. Όμως αυτή η ζώνη σήμερα εδώ και 6.000 χρόνια είναι το Αιγαίο πέλαγος, το απέραντο γαλάζιο. Δεν έχει καμία σχέση με αυτό που γινόταν σε κάθε παγετώδη περίοδο. Η Παλαιά Διαθήκη με τη διάβαση των Εβραίων από την Ερυθρά Θάλασσα αποτυπώνει αυτό που συνέβαινε πολύ συχνά στην πρώιμη προϊστορία. Το ότι άνοιγε και έκλεινε η θάλασσα. Και συνδέεται με αυτό το καυτό σημερινό θέμα της κλιματικής αλλαγής. Πολλοί από τους σημερινούς πρόσφυγες της Μόριας είναι πρόσφυγες κλιματικής αλλαγής ειδικά αυτοί που έρχονται από την Αφρική. Είναι μετανάστες που οδηγούνται εδώ από τις μεγάλες απερημώσεις μεγάλων περιοχών της υποσαχάριας Αφρικής που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή. Η κλιματική αλλαγή όμως αποδεικνύεται στα Ροδαφνίδια πως είναι μια πολύ παλιά υπόθεση. Πληθυσμοί ζώων που απολιθώματά τους βρέθηκαν στα Βατερά, παλιότερα αυτά, ηλικίας έως και δυο εκατομμυρίων ετών, άρα και ανθρωπιδή θηλαστικά από την ανατολία με ασιατικά χαρακτηριστικά που είναι καλά γνωστά σ' αυτό το κομμάτι της Ευρασίας, μετακινούνταν. Πήγαιναν και ερχόντουσαν όχι προς μια κατεύθυνση. Δεν πάνε όλοι στην Ευρώπη, πάνε κι έρχονται. Και το Αιγαίο ήταν το πέρασμα σε αυτό το πήγαινε κι έλα».

Κι η τοπική κοινωνία

Η ανασκαφή στο Λισβόρι γίνεται σε ένα χωριό «μια νεολιθική κοινότητα» μας λέει η κ. Γαλανίδου. Οι κάτοικοι του είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι, παράγουν γλυκάνισο, ρεβύθια. Μια κοινότητα με τη δική της ταυτότητα, που οι αρχαιολόγοι προσθέτουμε ένα σημείο ταυτότητας ακόμη που δένεται με την πρώιμη αρχαιολογική κληρονομιά και του νησιού και του Αιγαίου και της Ελλάδας και της βαλκανικής χερσονήσου και της δυτικής Ανατολίας».

Το στρατηγείο της ανασκαφής αυτής είναι το παλιό κλειστό σχολείο του Λισβορίου. Ένα τμήμα του είναι το εργαστήριο και ένα άλλο ο κοιτώνας των φοιτητών που δουλεύουν στην ανασκαφή. «Σε αυτό το χωριό, μπορεί να μελετάμε την πρώιμη προϊστορία του Αιγαίου και της βαλκανικής και της ανατολικής πύλης της Ευρώπης στην ουσία όμως ανατρέπουμε τον τρόπο με τον οποίο ο μέσος Έλληνας προσεγγίζει την αρχαιολογία. Με το να σεβόμαστε την ιδιοκτησία, με το να προσεγγίζουμε ευθύς εξαρχής τους ιδιοκτήτες με όρους ισότητας. Δεν πήγαμε να τους πούμε το απαλλοτριώνουμε, δεν θες να με αφήσεις να σκάψω, δεν σκάβω. Πάω στου διπλανού το κτήμα, πάω στου παραδιπλανού.

Εδώ κάνουμε λοιπόν ένα πείραμα. Να ανατρέψουμε τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει ο μέσος Έλληνας μια αρχαιολογική ομάδα. Εμείς ήρθαμε θέλοντας να δείξουμε ότι μπορούμε να μπολιάσουμε μια τοπική κοινότητα που έχει τα δικά της στοιχεία ταυτότητας τα οποία σεβόμαστε απόλυτα πέρα από την αγροτική ζωή έχει έναν ετήσιο κύκλο ζωής, τις σφαίρες, τις ζώνες, αλλού οι άνδρες αλλού οι γυναίκες, είναι μια αγροτική κοινότητα, η οποία όμως έχει αρχίσει να συζητά θέματα καταγωγής και εξέλιξης του ανθρώπου. Ξέρει ότι ο εφημέριος λέει ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον Θεό, αλλά εδώ υπάρχει το στοιχείο της αμφισβήτησης και της αμφιβολίας και όλο αυτό με έναν τρόπο χωρίς συγκρούσεις, χωρίς εντάσεις, χωρίς την αλαζονεία του επιστήμονα που τα ξέρει όλα με μια πολύ καλή διάθεση διάδρασης και επικοινωνίας και με ένα κοινό όραμα μαζί. Υπάρχουν διαφορετικές ατζέντες και συμφέροντα αλλά τα Ροδαφνίδια μπορεί να αποτελέσουν ένα σημείο αναφοράς που θα αναδείξει την τοπική ταυτότητα».

Ο πρόεδρος της τοπικής δημοτικής Κοινότητας Θόδωρος Χατζηπαναγιώτης έχει όνειρα για το μικρό του χωριό. Θέλει να έρχονται επισκέπτες σε μια διαδρομή αναψυχής πολιτισμού, που θα συνδέει και άλλα σημεία το νερόμυλο, τα βυζαντινά, την πρώιμη ζώσα αρχιτεκτονική, τα καλντερίμια, την ορνιθοπανίδα, τις αλυκές, την απίστευτη φυσική ιστορία. «Οραματιζόμαστε μαζί τους, προσθέτει η κ. Γαλανίδου, και το βλέπουν οι ντόπιοι και εύχονται να δουλέψει και προσπαθούν να μας βοηθήσουν να δουλέψει. Πρώτα αφήνοντάς μας να σκάβουμε στα χωράφια τους, δεύτερο φιλοξενώντας μας με θέρμη και ενθουσιασμό και τρίτον προσπαθώντας να βοηθήσουν με κάθε τρόπο το έργο μας».

Δεν παραλείπει η κ. Γαλανίδου να προσθέσει τη μεγάλη συμβολή στην υλοποίηση της ανασκαφής των ακτοπλοϊκών εταιρειών Hellenic Sea Ways και ANEK και της Aegean Airlines. Αλλά και τους χρηματοδότες. Το πανεπιστήμιο Κρήτης, τη γενική γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, την Περιφέρεια βορείου Αιγαίου, το Δήμο Λέσβου, και το κοινωφελές ίδρυμα Ι. Φ Κωστοπούλου.

Η αισθητική των «αχελλαίων» προγόνων

Πριν λίγο καιρό ολοκληρώθηκε στο Ντάλας των ΗΠΑ μια έκθεση με προϊστορικούς χειροπελέκεις, που θέτει σε άλλη βάση τη γενεαλογία της αισθητικής και της τέχνης. Μέχρι τώρα θεωρούσαμε ότι οι πρώτες αισθητικές αναζητήσεις συνδέονται με το είδος μας, το χόμο σάπιενς, και τις βλέπουμε στις βραχογραφίες και στη μικρογλυπτική της ανώτερης παλαιολιθικής εποχής. «Η έκθεση αυτή, λέει ότι οι δημιουργοί της αχελλαίας λιθοτεχνίας είχαν και οι ίδιοι αισθητικές αναζητήσεις. Έβλεπαν πού είναι τα νερά της πρώτης ύλης και δούλευαν γύρω από αυτά το εργαλείο τους. Έβλεπαν τα απολιθώματα και φρόντιζαν είτε είναι σαλιγκαράκι είτε είναι κλαράκι να μην το πειράξουνε και να κεντράρουν τη δημιουργία γύρω από το απολίθωμα. Υπάρχει μια κίνηση αρχαιολόγων, παγκόσμια κίνηση, να δείξουν ότι οι δημιουργοί της αχελλαίας λιθοτεχνίας είχαν αισθητική αναζήτηση. Αλλάζει αυτό το ασήμαντο και φαινομενικά άσχημο υλικό τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τις αισθητικές και κοινωνικές αναζητήσεις προγονικών ειδών που ούτε καν φανταζόμαστε, καθώς και τη μουσειακή ανάδειξη τους» λέει η κ. Γαλανίδου αποχαιρετώντας μας. Με ένα μικρό τόσο δα χειροπέλεκυ στο χέρι, το smart phone εκείνου του μακρινού παππούλη στα Ροδαφνίδια, στο Λισβόρι της νότιας Λέσβου. Εκεί όπου άνοιξε μια πόρτα που φώτισε την παρουσία του ανθρώπου, του πολιτισμού τελικά, σε ετούτη τη γωνιά του πλανήτη.