Δημοσθένης: O βραδύγλωσσος ορφανός που έγινε ο μεγαλύτερος ρήτορας όλων των εποχών - αυτοκτόνησε με κώνειο - ποιοι καταχράστηκαν την περιουσία του

Ο Δημοσθένης (384 π.Χ. - 12 Οκτωβρίου 322 π.Χ.) ήταν Έλληνας πολιτικός και ρήτορας της αρχαίας Αθήνας. Οι λόγοι του αποτελούν σημαντική έκφραση της αθηναϊκής πνευματικής ικανότητας και παρέχουν μία εικόνα για την πολιτική και τον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.

Θεωρείται ο σημαντικότερος ρήτορας της αρχαιότητας και όλων των εποχών, μαθητής του Ισοκράτη και του Ισαίου. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 384 και πέθανε αυτοκτονώντας το 322 π.Χ.. Τον πατέρα του, που είχε το επάγγελμα του μαχαιροποιού, τον έλεγαν Δημοσθένη και τη μητέρα του Κλεόβουλη. Το όνομά του ήταν «Δημοσθένης Δημοσθένους Παιανιεύς». Από μικρός δοκίμασε την πίκρα της ζωής, γιατί, χάνοντας τον πατέρα του, οι κηδεμόνες του καταχράστηκαν την πατρική του περιουσία (ένας από αυτούς ήταν ο Δημοφών).

britannica

Έτσι, αποφάσισε να ασχοληθεί με τη ρητορική για να μπορέσει ο ίδιος να πολεμήσει για το κλεμμένο του δίκιο. Αν και κατάφερε να κερδίσει τη δίκη, δεν μπόρεσε να πάρει την περιουσία του και αναγκάστηκε, για να ζήσει, να γράφει λόγους και να πληρώνεται. Έπασχε από τραύλισμα, διαταραχή του λόγου που ανάλογα με την ένταση της, χαρακτηρίζεται από έλλειψη ευφράδειας και ακούσιες διακοπές στην φυσιολογική ροή της ομιλίας. Αυτός είναι ο λόγος που συχνά απεικονίζεται στα αρχαία γλυπτά με χείλη "αδύναμα και τρεμάμενα".

Στην εκκλησία του δήμου που προσπάθησε δυο φορές να μιλήσει δεν τα κατάφερε, γιατί τον εμπόδιζαν το τραύλισμα του και η δυσκολία να προφέρει το λ και το ρ. Τον πλήγωσε αυτή η ταπείνωση, τόσο, που αποφάσισε να λυτρωθεί από τα ελαττώματά του, σύμφωνα με την Βικιπαίδεια.

Ο βάταλος (τσεβδός) όπως τον έλεγε η παραμάνα του, με την πίστη και την επιμονή του, πότε ανεβαίνοντας στον Λυκαβηττό και πότε κατεβαίνοντας στο Φάληρο, με την απαγγελία που έκανε σε διάφορους λόγους, μπόρεσε να νικήσει τις δυσκολίες στην ομιλία και άρθρωση, την κάποια του δειλία και να πετύχει την κυριαρχία στις κινήσεις του. Ήταν πια σε θέση να παρουσιαστεί στην εκκλησία του δήμου και να μιλήσει.

Στην τρυφερή ηλικία των επτά ετών δυστυχώς ο Δημοσθένης μένει ορφανός και την ανατροφή και διαχείριση της περιουσίας του αναλαμβάνουν τρεις κηδεμόνες, οι οποίοι καταχρώνται το μεγαλύτερο μέρος της.

Όταν ενηλικιώνεται, με τη βοήθεια του ρήτορα Ισαίου, οδηγεί σε δικαστικούς αγώνες τους καταχραστές, χωρίς να τα καταφέρει ν’ ανακτήσει την περιουσία του.

Το κέρδος του ήταν ν’ ασκηθεί στη ρητορική και το δικανικό λόγο. Κατάφερε να ξεπεράσει τις φυσικές του δυσκολίες, δηλαδή την αδυναμία της φωνής και τη βραδυγλωσσία του, γιατί είχε μεγάλη θέληση.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, έβαζε στο στόμα του μικρά χαλίκια την ώρα που απήγγειλε λόγους, στην ακροθαλασσιά, προκειμένου να βελτιώσει την άρθρωσή του. Οι προσπάθειες αυτές του Δημοσθένη απέδωσαν καρπούς και εξελίχθηκε σε σπουδαίο ρήτορα και πολιτικό.

Ήταν ένας από τους δέκα ρήτορες του αλεξανδρινού κανόνα. Σε πολιτικό επείπεδο εναντιώθηκε στην επεκτατική πολιτική του Φιλίππου προς τη νότια Ελλάδα και με τους λόγους του, γνωστοί ως Φιλιππικοί, προσπάθησε να πείσει τους Αθηναίους να αναλάβουν δράση για τη διατήρηση της ανεξαρτησίας τους.

britannica

Η πολιτική όμως αυτή απέτυχε και η Αθήνα ηττήθηκε από το Φίλιππο στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ.

Το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα του Δημοσθένη, πέραν της εγνωσμένης ρητορικής δεινότητας, ήταν η σφοδρότητα των αντιμακεδονικών του αισθημάτων, η οποία και αποτέλεσε και το πολιτικό του στίγμα.

Η νοσταλγία του μεγαλείου των Αθηνών, που βασάνιζε το ρήτορα φλογερό πατριώτη σε μια εποχή ύφεσης, χαλαρότητας και αδιαφορίας για τα κοινά και η προσκόλλησή του στο ιδεώδες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, ανέδειξαν τον πολιτικό αυτόν άνδρα ως τον μεγαλύτερο εχθρό του Φιλίππου, στην πολιτική του οποίου διέβλεπε το οριστικό τέλος της Αθηναϊκής ηγεμονίας και την μεγαλύτερη απειλή για το δημοκρατικό πολίτευμα.

Αυτή η διορατικότητα διαγράφεται ανάγλυφα στους τρεις Ολυνθιακούς του και στους τέσσερις κατά Φιλίππου.

Στον τρίτο κατά Φιλίππου λόγο η έξαρση του πάθους του εναντίον του Μακεδόνα βασιλιά, οδηγεί το Δημοσθένη σε χαρακτηρισμούς, που χρησιμοποιήθηκαν ως βάση κατασκευής θεωριών περί μη ελληνικότητας της δυναστείας των Μακεδόνων..

Στον Φιλιππικό αυτό ο Δημοσθένης υπογραμμίζει τον κίνδυνο από την επιδρομή του Φιλίππου και επιδιώκει να ξεσηκώσει το λαό κατά του επικίνδυνου βασιλιά της Μακεδονίας..

Στον σφοδρό αυτόν αγώνα, που τον ενέπνεε μια τρικυμισμένη φιλοπατρία, ο Δημοσθένης περιέπεσε τόσο σε ακρότητες όσο και σε απρεπείς χαρακτηρισμούς, ώστε ν’αποκαλέσει τον Φίλιππο βάρβαρο και τους άλλους προδότες, αλλά αυτά δεν αμαυρώνουν τη δόξα του, διότι έκανε έναν αγώνα «υπέρ των όλων».

Αυτό είναι στην ουσία ξέσπασμα ρητορικού πάθους, μια υπερβολή, που δεν έχει σχέση με την ιστορική αλήθεια.

Σε καμμία άλλη ομιλία δεν υπάρχει οποιαδήποτε αντίστοιχη αναφορά, καθώς σε όλες είναι φανερό ότι ο ρήτορας βλέπει τον Φίλιππο όχι ως αλλόφυλο εχθρό, αλλά ως αντίπαλο των Αθηνών, με τον τρόπο που ήταν, παλαιότερα, αντίπαλος η Σπάρτη.

Εικόνα: Demosthenes Practising Oratory by Jean-Jules-Antoine Lecomte du Nouy (1842–1923). Ο Δημοσθένης εξασκεί τη φωνή του με χαλίκια στο στόμα και μιλώντας πάνω από τα άγρια κύματα.

Είναι αξιοσημείωτο, ότι οι χαρακτηρισμοί αποδόθηκαν από το Δημοσθένη όχι στο λαό της Μακεδονίας, αλλά μόνο στον Φίλιππο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το πάθος του Δημοσθένη ήταν τέτοιο, ώστε δεν δίστασε να καλέσει τους Αθηναίους σε σύμπραξη και με αυτούς ακόμη τους Πέρσες εναντίον του Φιλίππου, σε εποχή κατά την οποία ο Ισοκράτης, ο μεγάλος δάσκαλος της ρητορικής, προσέβλεπε προς τους βασιλείς της Μακεδονίας, καλώντας σε πανελλήνια συστράτευση, υπό την ηγεσία τους, εναντίον των Περσών, η οποία και πραγματοποιήθηκε, εν τέλει, υπό τον Αλέξανδρο.

Το 324 π.Χ. φεύγει εξόριστος από την Αθήνα, γιατί αποδείχτηκε ότι είχε δωροδοκηθεί, με "άρπαλα χρήματα" στην πρόθεσή του να βοηθήσει τον μεγαλύτερο καταχραστή της αρχαιότητας του στρατηγού Αλεξάνδρου, τον Άρπαλο, να δραπετεύσει.

Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι Αθηναίοι με ψήφισμά τους τον ανακάλεσαν πανηγυρικά από την εξορία, η ελευθερία του όμως αυτή δεν κράτησε για πολύ, γιατί αναγκάστηκε να φύγει ξανά ύστερα από την εμπλοκή του στην αποτυχημένη επανάσταση που έγινε τότε κατά των Μακεδόνων.

Οι στρατιώτες του Ατίπατρου τον κυνήγησαν και τον βρήκαν στο ναό του Ποσειδώνα στην Καλαβρία, το πίσω ορεινό τμήμα του Πόρου.

Για να μην τον πιάσουν, ήπιε δηλητήριο, το κώνειο, που είχε κρυμμένο μέσα στον κονδυλοφόρο του. στις 12 Οκτωβρίου του 322 π.Χ.

Ύστερα από 42 χρόνια καθώς λέει ο Πλούταρχος, ο δήμος των Αθηναίων, (η Αθηναϊκή Δημοκρατία), θυμήθηκε να τον τιμήσει, όπως του άξιζε, στήνοντας χάλκινο ανδριάντα και ψηφίζοντας να τρέφεται στο πρυτανείο κάθε φορά ο μεγαλύτερος εν ζωή των απογόνων του.

Στη βάση του ανδριάντα του χαράχτηκε το περίφημο επίγραμμα:

«Αν, Δημοσθένη, είχες δύναμη τόση, όσο νου, τότε δε θα σκύβανε ποτέ σε Μακεδόνων σπαθί οι Έλληνες».