Topwoman η Μαγδαληνή Πολυμενίδου: Η Ελληνίδα ερευνήτρια που χαρτογραφεί τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα

Το 1996, που καταγράφηκε στην Ευρώπη το πρώτο κρούσμα σε άνθρωπο της λεγόμενης «νόσου των τρελών αγελάδων», δηλαδή της ασθένειας Κρόιτσφελντ-Γιάκομπ (Creutzfeldt-Jakob Disease) που συσχετίζεται με τα μολυσμένα βοοειδή, και κινητοποίησε όλες τις υγειονομικές αρχές, η κυρία Μαγδαληνή Πολυμενίδου ήταν φοιτήτρια στο τρίτο έτος της Φαρμακευτικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Το πρώτο εκείνο κρούσμα σήμανε έναν πολυετή συναγερμό για τη δημόσια υγεία, αλλά και το έναυσμα για την νεαρή φοιτήτρια ώστε να ξεκινήσει το ταξίδι της στο αχαρτογράφητο πεδίο των νευροεκφυλιστικών ασθενειών.

Έπειτα από σχεδόν τρεις δεκαετίες η καθηγήτρια πλέον Βιοϊατρικής του ελβετικού Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, κυρία Πολυμενίδου παραμένει στον δύσκολο κόσμο των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Από το 2008 έχει εστιάσει μέσω της έρευνάς της σε δύο συγκεκριμένα νοσήματα, στην αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS) και στη μετωποκροταφική άνοια (FTD).

Ως επιστήμονας διένυσε με ενθουσιασμό τη διαδρομή της, (ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στη Νευροπαθολογία στο Πανεπιστήμιο Ζυρίχης, τη μεταδιδακτορική μελέτη στην Καλιφόρνια, UCSD κι επέστρεψε στη Ζυρίχη), ωστόσο ως γυναίκα κλήθηκε να διαχειριστεί δύσκολες καταστάσεις, που σχετίζονταν αποκλειστικά με το φύλο της.

Η ανάληψη της θέσης της συντονίστριας στην Επιτροπή Ισότητας των Φύλων του Κέντρου Νευροεπιστημών της Ζυρίχης, από την ίδρυσή της το 2014 έως και το 2023 ήταν μια άλλη ξεχωριστή διαδρομή που ακολούθησε η καταξιωμένη επιστήμονας. Το ΘΕΜΑ συνομίλησε με την κυρία Πολυμενίδου, με αφορμή την Ημέρα της Γυναίκας και το δικό της προσωπικό αποτύπωμα τόσο στον αγώνα για ανάδειξη γυναικών σε θέσεις ευθύνης όσο και στην έρευνα αναφορικά με τις ασθένειες – στόχους της σταδιοδρομίας της, την αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS) και τη μετωποκροταφική άνοια (FTD).

«Όταν πρωτοξεκίνησα το εργαστήριο μου στην Ζυρίχη απογοητεύτηκα, καθώς διαπίστωσα ότι νέες φοιτήτριες με εξαιρετικές δυνατότητες στην έρευνα δίσταζαν να ακολουθήσουν ακαδημαϊκή σταδιοδρομία γιατί πίστευαν ότι ήταν ασυμβίβαστη με τη δημιουργία οικογένειας. Κανένας από τους άνδρες συναδέλφους τους όμως δεν είχε τέτοιες ανησυχίες. Δυστυχώς, αυτό είναι ένα διεθνές και επίμονο πρόβλημα που πρέπει να λύσουμε στο άμεσο μέλλον. Μέσα από τις δραστηριότητες της επιτροπής προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε μερικές από τις επιτυχημένες καθηγήτριες (και μητέρες) του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης και να δημιουργήσουμε ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης και καθοδήγησης για τις φοιτήτριες Νευροεπιστημών. Όταν ανέλαβα αυτό το ρόλο, τα ποσοστά των γυναικών σε ηγετικές θέσεις στα ελβετικά πανεπιστήμια ήταν πολύ χαμηλά. Και παραμένουν ακόμη» λέει η κυρία Πολυμενίδου.

Ως μητέρα δύο παιδιών γνωρίζει πολύ καλά τις δυσκολίες που συνεπάγεται το (απαιτητικό) ερευνητικό και ακαδημαϊκό έργο με τη φροντίδα της οικογένειας, ωστόσο, όπως ξεκαθαρίζει εμφατικά «δεν θα μπορούσα να φανταστώ τη ζωή μου ούτε χωρίς τα παιδιά μου ούτε χωρίς την έρευνά μου. Δεν είναι καθόλου εύκολο αλλά αξίζει τον κόπο! Κάθε ρόλος είναι μια δουλειά πλήρους απασχόλησης, οπότε μερικές φορές δεν μου φτάνουν 24 ώρες την ημέρα. Αλλά κάθε ρόλος με γεμίζει χαρά και ενέργεια. Δυστυχώς, η μετακίνηση που απαιτείται για μια ανταγωνιστική επιστημονική σταδιοδρομία καθιστά αδύνατο να έχουμε την υποστήριξη των οικογενειών μας. Στην δική μας οικογένεια ο άνδρας μου μοιράζεται εξίσου κάθε πτυχή της φροντίδας των παιδιών και μου δίνει τη δυνατότητα να ακολουθήσω την απαιτητική μου καριέρα».

Η πιο πρόσφατη ανακάλυψη της Ελληνίδας ερευνήτριας αφορά μία πρωτεϊνη που θα μπορούσε να έχει κομβικό θεραπευτικό ρόλο στην αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS) και τη μετωποκροταφική άνοια (FTD). Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν πριν από δύο εβδομάδες στο περιοδικό «Nature».

«Παρουσιάσουμε ουσιαστικά ένα καινούργιο κυτταρικό μοντέλο το οποίο είναι ειδικό για τη μελέτη νευροεκφυλιστικών ασθενειών. Οι ασθένειες ALS και FTD είναι μοριακά ανάλογες και γι’ αυτό τις μελετούμε σε συνδυασμό» λέει και εξηγεί την καινοτομία της ομάδας της. «Ένα από τα προβλήματα στην μελέτη αυτών των ασθενειών στο εργαστήριο είναι ότι επειδή δεν έχουμε πρόσβαση σε ανθρώπινα νευρικά κύτταρα, τα δημιουργούμε με τροποποίηση άλλων κυττάρων, όπως για παράδειγμα με κύτταρα του δέρματος. Αυτή η μέθοδος έχει χρησιμοποιηθεί πολύ στον τομέα μας, αλλά ένα μειονέκτημα της είναι ότι αυτά τα νευρικά κύτταρα συνήθως δεν γερνούν ούτε ωριμάζουν αρκετά ώστε να μιμηθούν το περιβάλλον του νευροεκφυλιστικού εγκεφάλου. Για να ξεπεράσουμε αυτό το εμπόδιο, αναπτύξαμε μια νέα μέθοδο κατά την οποία οι ανθρώπινοι νευρώνες ωριμάζουν και συνδέονται μεταξύ τους (νευρικά δίκτυα) με την πάροδο του χρόνου και κυρίως ζουν αρκετά ώστε να μιμούνται, σε κάποιο βαθμό, τη γήρανση. Σε αυτό το μοντέλο, δημιουργήσαμε πειραματικά τις συνθήκες που χαρακτηρίζουν τον νευροεκφυλισμό σε ασθενείς με ALS και μετωποκροταφική άνοια. Η ανάλυσή μας ανέδειξε μια νέα παθολογία σε αυτούς τους ασθενείς και την πιθανότητα ενός νέου θεραπευτικού στόχου. Τα επόμενα βήματά μας θα είναι να πραγματοποιήσουμε τις προκλινικές δοκιμές για αυτόν τον θεραπευτικό στόχο και, εάν εξελιχθούν θετικά, σε λίγα χρόνια θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε να συζητάμε για κλινικές δοκιμές. Προς το παρόν, η ανακάλυψή μας δεν μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς, αλλά ίσως μπορεί να φέρει κάποια ελπίδα για το μέλλον» αναφέρει η κυρία Πολυμενίδου.

Η ίδια πάντως κοιτάζει με αισιοδοξία εμπρός γιατί «γίνεται μια τεράστια προσπάθεια σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο να κατανοήσουμε πλήρως τους μοριακούς μηχανισμούς αυτών των ασθενειών. Πιστεύω ακράδαντα ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να αναπτύξουμε θεραπευτικές προσεγγίσεις που θα αλλάξουν πραγματικά τη ζωή αυτών των ασθενών και των οικογενειών τους». Ενώ αισθάνεται γεμάτη και τυχερή και όταν κοιτάζει πίσω γιατί ο τομέας των νευροεκφυλιστικών παθήσεων αποδείχθηκε «μια επιλογή επιστημονικά συναρπαστική αλλά και σημαντική λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, που αυξάνει τα περιστατικά».

Εξίσου σημαντικό με τον ερευνητικό και τον γονεϊκό της ρόλο η κυρία Πολυμενίδου θεωρεί και τον εκπαιδευτικό. «Μια από τις μεγαλύτερες χαρές της δουλειάς μου είναι η επιστημονική εξέλιξη και επιτυχία των διδακτορικών και των μεταδιδακτορικών φοιτητών και φοιτητριών μου» τονίζει. Την ίδια χαρά θα ήθελε να βιώσει και σε ό,τι αφορά την ανάδειξη της γυναικείας δύναμης: «Το όνειρό μου είναι ότι στο μέλλον καμία νέα γυναίκα δεν θα νιώθει ότι πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε μια ικανοποιητική καριέρα και τη δημιουργία οικογένειας».

Πηγή: ygeiamou.gr