Επιτέλους ! Το Τρίτο Πρόγραμμα επέστρεψε και εκπέμπει ξανά για να ευφραίνει ώτα και καρδίαν !

Ο Ζακυνθινός Διονύσιος Ρώμας δεν ήταν μια απλή περίπτωση συγγραφέα που γεννήθηκε στις αρχές του αιώνα (1906-1981) και διέπρεψε στα γράμματα και τις τέχνες. Ευρυμαθής και πνευματώδης, ασχολήθηκε και με το ραδιόφωνο από το 1938 ώς το 1958. Και το 1954 είχε μια πρωτότυπη και ρηξικέλευθη ιδέα: εμπνεύστηκε και ίδρυσε το περίφημο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας με αποκλειστικό σκοπό τη μετάδοση αυστηρά κλασικής μουσικής.



Αν σήμερα φαντάζει ως κάτι απλό το παραπάνω, ας σκεφτούμε πως το εν λόγω εγχείρημα έλαβε χώρα στο φόντο μιας τραυματισμένης χώρας, μόλις πέντε χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου, όπου ο λαός είτε δεν είχε ως έγνοια του καθόλου τη μουσική είτε γαντζωνόταν παρηγορητικά από το ηγεμονικό τότε λαϊκό τραγούδι των Τσιτσάνη, Καλδάρα, Μητσάκη και άλλων.



Ετσι έρχεται ως τομή στο τραυματισμένο σώμα της τότε ελληνικής κοινωνίας ένα ραδιόφωνο που μεταδίδει από την πρώτη του ημέρα (19 Σεπτεμβρίου του 1954) μόνο κλασικό ρεπερτόριο. Ο Ρώμας θα γράψει για το νέο πρόγραμμα: «Οι ακροαταί μας είμεθα βέβαιοι θα χαιρετίσουν με ικανοποίησι και χαρά την έναρξι του Τρίτου Προγράμματος. Είναι η απαρχή της γενικωτέρας λύσεως των ραδιοφωνικών πραγμάτων που θα πραγματοποιηθή κι αυτή, κάποτε, μάλλον σύντομα θα πρέπει να πιστεύουμε».

Ενας αφημένος πομπός από την εποχή της γερμανικής κατοχής στο υπόγειο του Ζαππείου (από όπου μετέδιδε η ΕΙΡ) ήταν επίσης μια από τις αιτίες που έδωσαν την ώθηση στον Ρώμα να ιδρύσει τον σταθμό - σε αντιστοιχία με παρόμοιο σταθμό του BBC -, ενώ τα αμέσως επόμενα χρόνια το Τρίτο, και όχι τυχαία, δημιούργησε τον μύθο του και επέδρασε στην καθημερινότητα και τον πολιτισμό.
«Ξέρουμε πως οι περισσότεροι ακροαταί προτιμούν τις ελαφρές μουσικές εκπομπές και βαριούνται με την κλασική μουσική και τις ομιλίες. Θα είναι λοιπόν ικανοποιημένοι όταν με το Τρίτο Πρόγραμμα θα αποσυμφορηθούν τα άλλα δύο προγράμματα από τις αρκετά βαριές εκπομπές και θα δώσουν περισσότερο χρόνο στις ελαφρές και διασκεδαστικές εκτελέσεις...» έγραφε επίσης ο Ρώμας σκιαγραφώντας τη νέα δομή.



Τα επόμενα χρόνια δεκάδες σπουδαία πρόσωπα πέρασαν πίσω από τα μικρόφωνα του Τρίτου Προγράμματος, από τον Αντίοχο Ευαγγελάτο μέχρι τον Χορν και τον Γκάτσο και από τον Χατζιδάκι μέχρι τον Χριστόδουλο Χάλαρη. Θέατρα (εδώ είχαμε τη ραδιοφωνική μεταφορά του μυθιστορήματος «Το τρίτο στεφάνι» του Ταχτσή σε 78 συνέχειες όπου στον ρόλο της Νίνας ήταν η Ρένα Βλαχοπούλου και της Εκάβης η Σμάρω Στεφανίδου). Οπερες, οπερέτες, σπάνιες ηχογραφήσεις (από σύμπραξη του Ζαμπέτα με τον Χατζιδάκι μέχρι τη Λαμπέτη να απαγγέλλει Καβάφη) και εκπομπές λόγου που υπήρξαν οι ψηφίδες του. Και βέβαια η χρυσή και πρωτοποριακή εποχή του Χατζιδάκι με το αναγκαίο και ταυτόχρονα ευφυές άνοιγμα που πέτυχε.

ΕΠΟΧΗ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ. «Είναι το Τρίτο θα ’λεγα: Σαν αγορά υποδημάτων για παιδιά, που ακόμη δεν έχουν ενηλικιωθεί. Είναι σαν σμήνος πελαργών ή μελαγχολικών περιστεριών. Σαν ακροβάτες που κινούνται σε φανταστικά σχοινιά. Σαν κέντημα γριάς από την Κρήτη. Είναι φωταγωγός. Φωτός αγωγός. Προαγωγός. Αρχων, Εξάρχων, Ιδαλγός. Και όπως θάλεγεν ο Σουρής επιτυχώς: Το Τρίτο τούς ελέφαντες διώκει και τιμήν επιδιώκει…» γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις στις 30 Απριλίου 1978 στην πρόζα του για το Τρίτο (το σύνολο αυτών των μεστών αριστουργηματικών του κειμένων που διάβαζε στο Τρίτο είναι τα περίφημα «Σχόλια», που έχουν εκδοθεί από τον Εξάντα). Υπήρξε διευθυντής του Τρίτου από το 1975 μέχρι το 1982 και η εποχή του ήταν η πιο ακμαία και χρυσή, αφού το Τρίτο μετατράπηκε σε πολυφωνικό εργαστήρι ιδεών και τάσεων αλλά και μπόλικης «αναρχίας» και εκπλήξεων. Εδώ ας πούμε ο ίδιος ο Μάνος πήρε συνέντευξη από τον Γιάννη Φλωρινιώτη το 1979 δημιουργώντας ταραχή στον Τύπο και ονομάζοντας τον ιδιόρρυθμο καλλιτέχνη «Αστροναύτη χωρίς επιστροφή». Και από εδώ επίσης διέταξε να παιχτούν το σύνολο των συμφωνιών του Χάιντν ως ένα είδος λευκής απεργίας. Η μεταβολή του προγράμματος που συντελέστηκε επί Χατζιδάκι υπήρξε αναγκαία, μέχρι τότε το Τρίτο ήταν αρκετά στάσιμο, ενώ φαίνεται πως ανταποκρίθηκε και σε ευρύτερες μεταβολές της κοινωνίας εκείνης της εποχής δίνοντας βήμα και σε νέους παραγωγούς και μουσικούς.

ΝΕΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ. Γενιές και γενιές διαμόρφωσαν την αισθητική τους αγωγή ακούγοντας Τρίτο μέχρι και την 11η Ιουνίου, που η ΕΡΤ έκλεισε. Και από σήμερα, το Τρίτο θα εκπέμψει ξανά με νέο πρόγραμμα και με μουσικό σήμα μια ελεύθερη διασκευή του «Τσοπανάκου» από τον Μίμη Πλέσσα. «Στόχος μας είναι να διορθώσουμε τις αδυναμίες τις ραδιοφωνικές, κρατώντας κάποιες σταθερές. Αξονάς μας είναι τα σταθερά ραντεβού με τους ακροατές και ένα κάποιο άνοιγμα με τζαζ, εθνικ ρεπερτόριο. Εδώ απασχολείται σχεδόν το σύνολο των παραγωγών που υπήρχαν και πριν από τη διακοπή της 11ης Ιουνίου με κάποιες μικρές αλλαγές όπως ο ερχομός του Γιάννη Σβώλου και του Διονύση Καψάλη ενώ μέλημά μας είναι να διατηρηθεί η φυσιογνωμία του Τρίτου με αστικό, θεατρικό τραγούδι, οπερέτα αλλά και η αξιοποίηση του τεράστιου αρχείου μας όπως οι ειδικές εκπομπές του Σιδερή Πρίντεζη», δηλώνει στα «ΝΕΑ» ο υπεύθυνος Ραδιοφωνίας Θανάσης Γεωργακόπουλος, που μέχρι σήμερα πυρετικά προετοίμαζε μαζί με τους συνεργάτες του την επανεκκίνηση του σταθμού. Προαναγγέλλει πως το νέο Τρίτο θα έχει την κουλτούρα συμπράξεων και συνεργασιών με φορείς όπως το Μέγαρο Μουσικής ή η Λυρική ή η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Και όλα αυτά σε ένα δύσκολο φόντο οικονομικής κρίσης που όμως αποκρυσταλλώνεται η τάση επιστροφής ή ανακάλυψης του κλασικού ρεπερτορίου από ένα πιο ευρύ κοινό, θα συμπληρώναμε.