48 χρόνια από το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 - Η μαύρη επέτειος της Χούντας - Δύο Κρητικοί θυμούνται

Συμπληρώθηκαν φέτος 47 χρόνια από την έκρηξη του στρατιωτικού πραξικοπήματος στην Ελλάδα. Αποφράδα μέρα για την Ελλάδα η 21η Απριλίου 1967.

Η λέξη Χούντα έχει μεν ισπανική προέλευση (σημαίνει σύνδεσμος ή γενικότερα διοίκηση), αλλά ο όρος επικράτησε ιστορικά να σημαίνει ομάδες αξιωματικών που συνωμοτούσαν για να καταλάβουν την εξουσία με ένα στρατιωτικό πραξικόπημα.

Τέτοια πραξικοπήματα γίνονταν στη Λατινική Αμερική, αλλά στην Ελλάδα παρόλο που υπάρχει ιστορικό πολλών πραξικοπημάτων ο όρος αναφέρεται αποκλειστικά στην επταετή περίοδο δικτατορίας της Χούντας των Συνταγματαρχών 1967-1974. Σήμερα συμπληρώνονται 47 χρόνια από το πραξικόπημα που εξερράγη την 21η Απριλίου.

Η κυβέρνηση του Κανελλόπουλου (ΕΡΕ) πιάστηκε στον ύπνο. Έχοντας εξασφαλίσει περίπου 100 τεθωρακισμένα στην περιοχή της πρωτεύουσας, οι πραξικοπηματίες κινήθηκαν τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου και κατέλαβαν αρχικά το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.

Στη συνέχεια, έβαλαν σε εφαρμογή το σχέδιο εκτάκτου ανάγκης του ΝΑΤΟ με κωδικό Σχέδιο "Προμηθεύς", με αποτέλεσμα να κινητοποιηθούν όλες οι στρατιωτικές μονάδες της Αττικής. Το συγκεκριμένο σχέδιο προοριζόταν για την αναγκαστική ανάληψη εξουσίας από το στρατό με σκοπό την εξουδετέρωση κομμουνιστικής εξέγερσης, σε περίπτωση που εισέβαλαν στην Ελλάδα δυνάμεις του Σοβιετικού Στρατού. Μεγάλη, ήταν η συμβολή του διοικητή του Τάγματος της Σχολής Ευελπίδων Δημήτρη Ιωαννίδη, ο οποίος κινητοποίησε τους σπουδαστές της σχολής.

Ο έμπιστος του βασιλιά αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, στρατηγός Γ. Σπαντιδάκης, αντικαταστάθηκε από τον Οδυσσέα Αγγελή. Ο Αγγελής κάνοντας χρήση του νέου του αξιώματος έδωσε εντολή στο Γ' Σώμα Στρατού στη Θεσσαλονίκη να εφαρμόσει το Σχέδιο "Προμηθεύς" σε όλη τη χώρα.

Η μοναδική προσπάθεια για να αντιμετωπιστεί εγκαίρως το πραξικόπημα ήταν από την πλευρά, κυρίως του υπουργού Δημόσιας Τάξης Γεωργίου Ράλλη, ο οποίος προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον ταξίαρχο Ορέστη Βιδάλη για να κινητοποιήσει το Γ' Σώμα Στρατού (Θεσσαλονίκη).Δυστυχώς δεν πρόλαβε, αφού το σχέδιο "Προμηθεύς" είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή με αποτέλεσμα ο ταξίαρχος Βιδάλης να μην λάβει ποτέ το σήμα του Ράλλη.

  Τι είχαν σχεδιάσει  

Για το πραξικόπημα τότε γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά. Ότι οι Αμερικάνοι και οι Βρετανοί το υποκίνησαν. Αλλά ήταν έτσι; Ή στην πραγματικότητα κάτι άλλο είχαν ετοιμάσει;

ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ του Foreign Office που άνοιξαν για τις κρίσιμες χρονιές 1967-68 παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά όχι και μεγάλες εκπλήξεις. Οι Βρετανοί δεν είχαν την παραμικρή υπόνοια ότι οι Παπαδόπουλος και Σία ετοίμαζαν πραξικόπημα. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις στην αρχή, άλλοτε μίλαγαν για «πραξικόπημα» και άλλοτε για «επανάσταση». Οι Αμερικανοί κι αυτοί δεν είχαν ιδέα, αν και η CIA περίμενε ένα «άλλο» κίνημα, προφανώς των στρατηγών. Η πρώτη αντίδραση των Βρετανών ήταν να μάθουν ποιοι είναι οι πραξικοπηματίες και ποια η αντίδραση του Κωνσταντίνου. Ήταν σε δύσκολη θέση και με τα χέρια δεμένα. Ο ταγματάρχης Αρναούτης ήταν υπό κράτηση και ο πολιτικός του σύμβουλος κ. Μπίτσιος, ήταν άφαντος. Οι φήμες έδιναν και έπαιρναν. Ο Ιππόδρομος του Φαλήρου ήταν γεμάτος, αλλά σταδιακά άδειασε και οι πολιτικοί κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στην Γιάρο ή την Λέρο.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου απασχολούσε ξεχωριστά τους Βρετανούς, ιδιαίτερα μετά την αποφυλάκισή του, «τι θα κάνουμε αν τυχόν έρθει στην Βρετανία και ζητήσει πολιτικό άσυλο;». Μάλιστα έφθασαν μέχρι του σημείου να ρωτήσουν τον πρόεδρο Λίντον Τζόνσον αν τον ήθελε, αλλά εκείνος αρνήθηκε λέγοντας: «Ευχαριστώ, όχι. Έχω ήδη αρκετούς διανοούμενους». Ακολούθησαν αλλεπάλληλες συναντήσεις με τον Κωνσταντίνο και με στελέχη της Χούντας και Παπαδόπουλο και όλοι τούς διαβεβαίωσαν ότι σκοπός τους είναι η αποτροπή του «Κομμουνιστικού Κινδύνου» και πως μετά θα αποσύρονταν, αφού προηγουμένως θα απέκλειαν τα «επικίνδυνα στοιχεία».

Πιο ευθείς αποδείχθηκαν οι Αμερικανοί, που προειδοποίησαν το καθεστώς, ότι ο δρόμος που έχουν πάρει δεν οδηγεί σε εξομάλυνση. Λίγο αργότερα και το Foreign Office, ύστερα από αρκετές συναντήσεις με την ηγεσία και ιδίως με τον υπουργό Εξωτερικών Παναγιώτη Πιπινέλη, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «αυτοί έχουν εδραιωθεί και δεν έχουν την παραμικρή διάθεση να μετακινηθούν». Αλλά η κυβέρνηση του Χάρολντ Ουίλσον αντιμετώπιζε εσωτερική αντιπολίτευση από τους αριστερούς του Εργατικού Κόμματος και φίλους της Ελλάδας, όπως τον Μάικλ Φουτ και τον Τόνι Μπεν, καθώς και από τον κόσμο της τέχνης και κυρίως από τους γνωστούς αριστερούς ηθοποιούς που ήταν και φίλοι της Μελίνας Μερκούρη, την οποία λάτρευαν στην Βρετανία. Η Μελίνα Μερκούρη , στις 21 Απριλίου 1968 είχε μιλήσει στην μεγάλη συγκέντρωση στην Τραφάλγκαρ Σκουέρ και είχε γίνει στην Βρετανία το σύμβολο στην κίνηση για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Από την άλλη μεριά, οι Βρετανοί δεν ήθελαν να χάσουν την παραγγελία για τις φρεγάτες και οι βιομηχανίες πίεζαν. Τελικά, στο δίλημμα για την αναγνώριση ή μη αναγνώριση του καθεστώτος, η βρετανική κυβέρνηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν αναγκασμένη να κάνει την αναγνώριση, αφού de facto το νέος καθεστώς είχε τον απόλυτο έλεγχο στην χώρα, είτε αυτό άρεσε στην βρετανική κυβέρνηση είτε όχι. 

Το χρονικό της επιχείρησης Προμηθέας

00:01 Ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός, επικεφαλής του Κέντρου Εκπαίδευσης του Τεθωρακισμένου Ιππικού, καλεί τον Συνταγματάρχη (Τεθωρακισμένων) Κωνσταντίνο Μαυροειδή και τον Αξιωματικό Ασφαλείας (Τεθωρακισμένων) Ηλία Θεοδωρόπουλο στο γραφείο του και τους διατάζει να κινητοποιήσουν το στρατόπεδο σύμφωνα με το σχέδιο “Προμηθέας”.

01:19-01:35 Ο Παττακός ανακοινώνει στους κατωτέρους του πως :"Οι Ένοπλες Δυνάμεις της Πατρίδας μας αποφάσισαν να βάλουν τέλος στο χάος".

01:36 Ο Παττακός επιστρέφει στο γραφείο του, απ' όπου δίνει εντολές στους κατωτέρους αξιωματικούς.

01:45 Ο Συνταγματάρχης Παπαδόπουλος και ο Αντισυνταγματάρχης Ρουφογαλης επισκέπτονται τον Παττακό.

02:00 Τα τανκ εγκαταλείπουν το στρατόπεδο. Ο Συνταγματάρχης Μακαρεζος, εντός του πρώτου τανκ, κατευθύνεται προς το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Ο Συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδας διατάζει τη Στρατιωτική Αστυνομία να συλλάβει κάποιους πολιτικούς και στρατιωτικό προσωπικό. Όλες οι μονάδες στη μητροπολιτική Αθήνα κινητοποιούνται σύμφωνα με το σχέδιο “Προμηθέας”.

02:20 Ο Ταξίαρχος Παττακός, ο Συνταγματάρχης Παπαδόπουλος, ο Συνταγματάρχης Τσιλιοπουλος και ο Συνταγματάρχης Ρουφογαλης συναντώνται με τον Αρχηγό του Στρατού. Ο Στρατηγός Σπαντιδακης ανακοινώνει: "Από εδώ και πέρα αναλαμβάνω την ηγεσία της Επανάστασης". Το Παλάτι, τα κυβερνητικά κτίρια, η Βουλή, το κτίριο της δημόσιας τηλεόρασης και ραδιοφώνου είναι κάτω από τον έλεγχο της "Επανάστασης". Όλες οι τηλεφωνικές γραμμές κόβονται.

03:30 Το κέντρο της Αθήνας είναι κάτω από τον έλεγχο της στρατιωτικής χούντας.

Τι θυμούνται δύο Κρητικοί

Δύο κρητικοί που έζησαν στο πετσί τους εκείνες τις μέρες και έμειναν για πολύ καιρό στη φυλακή περιέγραψαν τις ώρες εκείνες που ξέσπασε η χούντα.

Στη μαύρη μέρα της 21ης Απριλίου, τα τραγικά και σφοδρά επεισόδια που  σημάδεψαν τη χώρα μας και τα προσωπικά βιώματα που από εκείνη για πάντα κουβαλά μέσα του, αναφέρεται ο Φοίβος Ιωαννίδης, από τις κορυφαίες αντιστασιακές προσωπικότητες.

«Την καταραμένη εκείνη ημέρα της 21ης Απριλίου, εγώ έτυχε να βρίσκομαι ως γραμματέας της περιφερειακής διοικήσεως της ΕΔΗΝ στην Αθήνα, όπου είχα μεταβεί για να συναντηθώ με το Γεώργιο Παπανδρέου», θυμάται ο κ. Ιωαννίδης, ωστόσο, «ήδη ένα μήνα πριν ακόμα ανέβω στην Αθήνα, και διαβλέποντας τον επερχόμενο κίνδυνο της δικτατορίας, είχα κάνει τις επαφές μου και είχα συμφωνήσει με τα υπόλοιπα στελέχη ότι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα έπρεπε όλοι, αφού οπλιστούμε όπως μπορούσε ο καθένας, να συγκεντρωθούμε στην πλατεία Ελευθερίας και να προβάλλουμε τη μεγαλύτερη δυνατή αντίσταση».

«Όντως όταν τα πράγματα εξελίχθηκαν όπως τα περιμέναμε», συνεχίζει ο κ Ιωαννίδης, «κάναμε αυτό που είχαμε συμφωνήσει, και αυτό είχε ως αποτέλεσμα η πρώτη ειδικά μέρα να είναι πολύ δύσκολη για τους ανθρώπους εδώ του καθεστώτος». Περιγράφοντας, δε, αυτή τη μέρα ο κ. Ιωαννίδης σημείωσε ότι «έγιναν φοβερά επεισόδια στο κέντρο της πόλης όπου η χωροφυλακή αρχικά και στη συνέχεια ο στρατός απώθησαν βίαια τους διαδηλωτές», με τους στρατιωτικούς μάλιστα «βλέποντας τις δυσκολίες αντιμετώπισης αυτής της αντίστασης να στρέφουν και τα όπλα τους εναντίον του πλήθους και να τραυματίζουν σοβαρά στο γόνατο του ποδιού του έναν από τους διαδηλωτές, τον Άγγελο Τσαγκαράκη που μέχρι και σήμερα αντιμετωπίζει προβλήματα με αυτόν τον τραυματισμό».

Στα επεισόδια αυτά, δε, όπως ανέφερε ο κ. Ιωαννίδης, «συνελήφθησαν αρκετοί διαδηλωτές και τους επιβλήθηκαν ποινές φυλάκισης από 3 έως 4 χρόνια τουλάχιστον, ενώ ανάμεσα στους συλληφθέντες βρισκόταν τόσο ο αδερφός μου, όσο και η αδερφή μου».

«Στο ίδιο διάστημα», προχωρά ο κ. Ιωαννίδης, «εγώ βρισκόμουν τελείως αποκλεισμένος στην Αθήνα χωρίς να έχω καμία ενημέρωση αφού τα τηλέφωνα είχαν κοπεί, και όταν διαπίστωσα ότι δε γινόταν στην Αθήνα με αυτές τις συνθήκες να οργανώσουμε κάποιας μορφής αντίδραση, αποφάσισα να κατέβω στο Ηράκλειο. Ωστόσο αν το έκανα αυτό κανονικά δεν υπήρχε καμία περίπτωση να γλιτώσω τη σύλληψη κι έτσι αποφάσισα να κατευθυνθώ μεταμφιεσμένος αρχικά στα Χανιά και έπειτα οδικώς με ταξί μέχρι λίγο έξω από το Ηράκλειο, απ’ όπου και με τα πόδια συνέχισα μέχρι την πόλη».

Από εκεί και πέρα, δε, όπως εξήγησε ο ίδιος «ειδικά για τις επόμενες 15 περίπου μέρες ζούσα στην παρανομία», κάτι, ωστόσο, που «δε με εμπόδισε να αρχίσω τις επαφές μου με τα υπόλοιπα στελέχη και μαζί να οργανώσουμε τις αντιστασιακές κινήσεις στις οποίες μέχρι τη σύλληψη και τη φυλάκιση μου το Νοέμβρη του 1967 προβήκαμε».

   
Ο Δημήτρης Ξυριτάκης

Ο  Ηρακλειώτης δικηγόρος Δημήτρης Ξυριτάκης ήταν από εκείνους που πλήρωσαν πολύ ακριβά το τίμημα. Θυμάται αρχικά ότι «την ημέρα εκείνη της 21ης Απριλίου εγώ βρισκόμουν σαν φοιτητής στην Αθήνα και πληροφορήθηκα τα δυσάρεστα νωρίς το πρωί από το συγκάτοικο μου, τον Αντώνη Γρηγοράκη», και σημειώνει στη συνέχεια ότι «αμέσως μόλις έμαθα τι ακριβώς είχε συμβεί, έσπευσα να φύγω από το σπίτι για να αποφύγω τη βέβαιη σύλληψη μου».

Στο Ηράκλειο, δε, αναφέρει ο κ. Ξυριτάκης, «εκείνη τη μέρα έγιναν σημεία και τέρατα, αφού η πόλη μας ήταν η μοναδική τέτοια στην Ελλάδα που αντέταξε αυθόρμητα μαζική αντίσταση στη δικτατορία», μιας και «συγκεντρώθηκαν εκατοντάδες Ηρακλειώτες στην πλατεία Ελευθερίας που διαλύθηκαν αργά το βράδυ μόνο μετά τη δυναμική επέμβαση του στρατού με δύο λόχους, ενώ κατά τη διάρκεια των σφοδρών επεισοδίων σημειώθηκαν συλλήψεις και πυροβολισμοί, ένας από τους οποίους προκάλεσε και το γνωστό σοβαρό τραυματισμό στο πόδι του Άγγελου Τσαγκαράκη».

Ο ίδιος, δε, πήρε, όπως ανέφερε, την αμέσως επόμενη μέρα -αφού τη μέρα της 21ης Απριλίου είχαν ματαιωθεί όλα τα ακτοπλοϊκά δρομολόγια- το πλοίο της γραμμής για να κατέβει στην Κρήτη, όπου «κατά τη διάρκεια ακόμα του πλου, συναντήθηκα με αρκετούς συμφοιτητές μου και από εκεί αρχίσαμε να σχεδιάζουμε τους τρόπους με τους οποίους θα αντιστεκόμασταν στο καθεστώς».

Εκεί, δε, και μετά από δύο μέρες, όπως εξηγεί ο κ. Ξυριτάκης, μαζευτήκαμε όλοι μαζί και με τους υπόλοιπους που εν τω μεταξύ είχαν συστρατευτεί μαζί μας και πήγαμε στο εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης λίγο έξω από το Ηράκλειο όπου ορκιστήκαμε με όλη τη δύναμη της ψυχής μας να οργανωθούμε και να αντισταθούμε με όποιο τρόπο μπορούμε στη δικτατορία που κάποιοι τόσο δυναμικά μάς επέβαλλαν».

(Πηγές: cretalive.gr, vima.gr, εφημερίδα "ΠΑΤΡΙΣ", "Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα 1960-1970", Γιάννης Κάτρης, Εκδόσεις Παπαζήση, 1974, "Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας", Αλέξης Παπαχελάς, Εκδόσεις Εστία, εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ", Γεμενάκης)