Στρατής Τσίρκας: Ας τον θυμηθούμε σήμερα 33 χρόνια μετά τον θάνατό του- «Η Χαμένη Άνοιξη» και οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» από τα πιο πολυδιαβασμένα μυθιστορήματά του

Ο Στρατής Τσίρκας (1911-1980)

Φωτογραφία: Ο Στρατής Τσίρκας  το 1970. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιάννης Χατζηαντρέας. Γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1911.

Φωτογραφία: Ο Στρατής Τσίρκας σε νεανική ηλικία. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Ο Στρατής Τσίρκας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιάννη Χατζηαντρέα από παρατσούκλι του πατέρα του), γιος του Κώστα και της Περσεφόνης Χατζηαντρέα, γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στο Κάιρο. Είχε τρία μικρότερα αδέρφια.

Φωτογραφία: Ο Στρατής Τσίρκας σε νεανική ηλικία. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Γύρω στο 1917 γράφτηκε στην Αμπέτειο Σχολή, στο εμπορικό τμήμα, από όπου αποφοίτησε το 1928.

Φωτογραφία:  Αμπουτίγκ, Άνω Αίγυπτος, 1929. Στο εργοστάσιο εκκοκισμού βάμβακος. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου για ένα χρόνο και από το 1929 ως το 1939 σε μια εταιρεία βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο, αρχικά ως λογιστής και στη συνέχεια ως διευθυντής των εκκοκιστηρίων.

Το 1933 πέθανε ο πατέρας του από φυματίωση.

Το 1935 εντάχτηκε στην αντιφασιστική οργάνωση "Ligue Pacifiste" και ίδρυσε μαζί με τον Θεοδόση Πιερίδη την "Αντιφασιστική Πρωτοπορία".

Φωτογραφία: Αλεξάνδρεια, 1/1/1953. Κοντά στη Μοντάζα. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Το 1937 παντρεύτηκε την Αντιγόνη Κερασσώτη, με την οποία ταξίδεψε στην Αυστρία, την Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία, τη Γαλλία και την Ελλάδα και απέκτησε το 1957 ένα γιο τον Κώστα.

Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου πήρε μέρος (ανάμεσα στους Μπέρτολντ Μπρεχτ, Λουί Αραγκόν, Πάμπλο Νερούντα και άλλους) στο Β’ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Πολέμου και του Φασισμού, στο Παρίσι, και έγραψε μαζί με τον Χιούς τον όρκο στον Λόρκα, που προωθήθηκε από τον Λουί Αραγκόν και υπογράφτηκε από σαράντα συγγραφείς.

Φωτογραφία: Ο Στρατής Τσίρκας (δεξιά) με τον Κώστα Βάρναλη και τον κριτικό Μ. Παπαϊωάννου

Από το 1939 ως το 1963 έζησε στην Αλεξάνδρεια και εργάστηκε ως διευθυντής βυρσοδεψείου (έφυγε για λίγους μήνες το 1942 όταν ο Ρόμμελ απείλησε την πόλη).

Το 1943 έγινε καθοδηγητικό στέλεχος του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου. Στην περίοδο αυτή τοποθετείται η γνωριμία του με το Γιώργο Σεφέρη.

Το 1961 διαγράφτηκε από το Κ.Κ.Ε., καθώς αρνήθηκε να αποκηρύξει το έργο του "Η Λέσχη", που είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα.

Φωτογραφία: Αλεξάνδρεια, 1961, με τον Νίκο Καββαδία. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Το 1963 έφυγε για την Αθήνα, όπου έζησε ως το θάνατό του.

Μετά την κήρυξη της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έγινε μέλος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου.

Το 1969 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. εσωτερικού και ένα χρόνο αργότερα πήρε μέρος στη σύνταξη του αντιδικτατορικού τόμου "18 Κείμενα" με το διήγημα "Αλλαξοκαιριά". Συμμετείχε επίσης στον τόμο "Νέα Κείμενα" (1970) και στα "Νέα Κείμενα 2".

Συνεργάστηκε με τα περιοδικά "Έλλην" - αργότερα όργανο του ΕΑΣ -, "Κυπριακά Γράμματα", "Ελεύθερα Γράμματα", "Αλεξανδρινή Λογοτεχνία", "Πάροικος", "Φωνή", "Επιθεώρηση Τέχνης", "Αυγή", "Ταχυδρόμος", "Συνέχεια".

Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Βιογραφίας για το έργο του "Ο Καβάφης και η εποχή του" (1959) και με το Βραβείο Κριτικών και Εκδοτών της Γαλλίας για τις "Ακυβέρνητες Πολιτείες" (1972).

Φωτογραφία: Αθήνα, 1974 (;). Με τον Μανώλη Γλέζο και τον Στάθη Δρομάζο. Φωτογραφία: Μάριο Ποντέρο. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Ο Στρατής Τσίρκας τοποθετείται ανάμεσα στη μεσοπολεμική και μεταπολεμική γενιά της νεοελληνικής πεζογραφίας και το έργο του συνδέεται άμεσα με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και τη γενέτειρά του, στις οποίες πήρε ενεργό μέρος.

Φωτογραφία: Αθήνα, 1979. Με την Έλλη Αλεξίου στον Κέδρο. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Η πρώτη του εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας σημειώθηκε το 1927 με μεταφράσεις των Μυσσέ, Χάινε και Σίλλερ στα περιοδικά "Μπουκέτο" και "Οικογένεια" και τη δημοσίευση του πρώτου του πεζογραφήματος με τίτλο "Το φεγγάρι" στο περιοδικό "Παναιγυπτία".

Το 1930 δημοσίευσε το πεζογράφημα "Μεσημεριάτικο" στο περιοδικό "Πρωτοπορία" και το πρώτο του ποίημα, με τίτλο "Pot pouri", στο περιοδικό "Αλεξανδρινή Τέχνη". Την ίδια χρονιά γνωρίστηκε με τον Κ.Π. Καβάφη.

Το 1937 κυκλοφόρησε την ποιητική συλλογή "Φελλάχοι", όπου υπέγραψε για πρώτη φορά με το όνομα Στρατής Τσίρκας.

Συζήτηση του Άρη Μαραγκόπουλου με το Βασίλη Βασιλικό, στα 30 χρόνια από το θάνατο του Στρατή Τσίρκα 

Ως το ξέσπασμα του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου ασχολήθηκε με την ποίηση και το διήγημα. Γνωστός έγινε κυρίως μετά την έκδοση της βιογραφίας "Ο Καβάφης και η εποχή του" και της μυθιστορηματικής τριλογίας "Ακυβέρνητες Πολιτείες", που δίχασαν τους κριτικούς και λογοτεχνικούς κύκλους και προκάλεσαν ζυμώσεις στο χώρο της αριστερής διανόησης.

Τα έργα του, μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες.

Φωτογραφία του Μάριο Ποντέρο: Αθήνα, 1979. Αρχείο Αντιγόνης Χατζηανδρέα

Ο Στρατής Τσίρκας, πέθανε στις 27 Ιανουαρίου του 1980 από ανεύρυσμα, στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, σε ηλικία 69 χρόνων.

Σύνταξη αφιερώματος με πληροφορίες και από το Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών