H εθνική ευφυΐα αντιστέκεται στις συμφορές της πατρίδας, ακολουθεί η διχόνοια... Άρθρο - μελέτη χειμαρος ΜΟΝΑΔΙΚΟ του ιστορικού Βακαλόπουλου

Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος
για τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνση κ’ επιτυχία να σε αρνείται·
να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.

Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις,
(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις),
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πηαίνεις στον μονάρχην Aρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες και τέτοια.

Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.

Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει·
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε·
την Aγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.

Aυτά πού θα σ’ τα δώσει ο Aρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία·
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.

K.Π. Kαβάφη, Ποιήματα I (1896-1918) Διόνυσος

2. Οι πηγές της ελληνικής ανθρωπογνωσίας ή αυτογνωσίας και η αξιοπιστία τους
Απαραίτητο γι᾽ αυτή την έρευνα είναι να εξετάσουμε αν πράγματι τα εθνικά χαρακτηριστικά εντοπίζονται στο απώτερο ιστορικό παρελθόν και να εξακριβώσουμε, αν είναι δυνατόν, πώς γεννήθηκαν, αν εντάθηκαν ή μειώθηκαν κατά περιόδους. Είναι άραγε βιολογικές μόνο καταβολές ή παίρνουν μέρος στη γένεση και στις εκδηλώσεις τους και άλλα αίτια, φυσικά ή πολιτικοκοινωνικά;

Γράφει ο Απόστολος Βακαλόπουλος στο chilonas.com. 

Ποιές επιδράσεις λ.χ. ασκεί το φυσικό και ποιές το κοινωνικοπολιτικό και πολιτιστικό περιβάλλον, και αν αυτές δημιουργούν νέα χαρακτηριστικά ή αυξομειώνουν την ένταση των παλιών.

Επομένως οι έρευνες και οι παρατηρήσεις μας δεν πρέπει να περιοριστούν στην εξέταση μόνο των Νεοελλήνων, αλλά να επεκταθούν, και επομένως τα κοινά εθνικά χαρακτηριστικά ν’ απομονωθούν και να εξεταστούν και σε συνάρτηση με τα αντίστοιχα των Βυζαντινών και των Αρχαίων, εφόσον μάλιστα οι παρατηρητές, κυρίως ξένοι, από την τουρκοκρατία ως τη σύγχρονη εποχή, διαπιστώνουν ομοιότητες μεταξύ τους.

Έτσι μ’ ένα εντελώς διαφορετικό δρόμο φθάνουμε ακούσια, χωρίς δηλαδή να είναι αυτός ο σκοπός και ο στόχος μας, στο πολυθρύλητο πρόβλημα, που κούρασε τόσο πολύ τον επιστημονικό κόσμο, στο πρόβλημα της καταγωγής των Νεοελλήνων.

Τελευταία μάλιστα ο Churcill μιλώντας στ᾽ Απομνημονεύματά του για τους Εβραίους και τους Έλληνες —θεωρώντας αυτονόητη τη λύση του προβλή­ματος— γράφει ότι οι χιλιετίες δεν άλλαξαν σε τίποτε τον χαρακτήρα των δύο λαών και επέζησαν παρ᾽ όλες τις σκληρές δοκιμασίες που πέρασαν κατά τη διάρκεια των αιώνων και παρ’ όλα τα δεινά που προξένησαν οι ίδιοι στους εαυτούς των.

Η κρίση αυτή, επηρεασμένη και από το μεγάλο ρεύμα του ρομαντισμού και την πίστη του στη δύναμη των λαών και στο αναλλοίωτο του εθνικού χαρακτήρα, είναι σφαλερή στην απόλυτη γενίκευσή της, όπως θ’ αποδείξω, έστω και αν παραδέχομαι την ενότητα και τη συνέχεια στην πορεία του ελληνικού έθνους και της ιστορίας του, παρά τα παρατηρούμε­ να σε ορισμένες περιόδους κενά από έλλειψη επαρκών πηγών.

Αν εξαιρέσουμε τη συγκριτική μελέτη των ηθών, των εθίμων, των παραδόσεων, του τρόπου ζωής και της γλώσσας των αρχαίων, βυζαντινών και νέων Ελλήνων, τη μελέτη των στοιχείων που μαρτυρούν κοινές ομαδικές εκδηλώσεις, μελέτη που έχει κιόλας προχωρήσει αρκετά, μόνη λύση μας μένει να προσφύγουμε στην εξέταση των διαφόρων μαρτυριών και κρίσεων που βρίσκονται σποραδικά σε ελληνικά και σε ξένα κείμενα κατά τη διάρκεια των αιώνων. Στα κείμενα όμως αυτά δεν βρίσκει κανείς συνήθως πολλά στοιχεία αναπτυγμένα σε έκταση ή σε φιλοσοφικό δοκίμιο.

Μολαταύτα θαυμαστή μικρή απόπειρα δοκιμίου θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τις εύστοχες για τους Έλληνες παρατηρήσεις ενός Ρωμαίου συγκλητικού, του Μενενίου Απίου, που φαίνεται να είχε υπηρετήσει χρόνια στην Ελλάδα, στα χρόνια του Αυγούστου, και ο οποίος έπειτα το απόσταγμα της πείρας του το είχε ανακοινώσει με αλλεπάλληλες επιστολές του σ’ ένα αξιωματούχο και φίλο του, στον ανθύπατο Ατίλιο Νάβιο.

Τις επιστολές αυτές, γραμμένες στα λατινικά, που βρέθηκαν στην Οξύρρυγχο, στο σημερινό Μπενεζά, πλάι σε μια αναποδογυρι­σμένη σαρκοφάγο, μετέφρασε και τις δημοσίευσε με τον τίτλο «Οξυρρύγχειοι πάπυροι» στη «Νέα Εστία» τεύχ. 56 (1954) 1470- 1477, τεύχ. 656 (1954) 1542-1550) ο Κωνσταντίνος Τσάτσος.

Στις παρατηρήσεις αυτές του Απίου θα έχουμε συχνά την ευκαιρία να προστρέξουμε κατά τη διαπραγμάτευση του θέμα­τός μας, γιατί μας δίνουν αναλυτικές πληροφορίες γραμμένες με γαλήνια θεώρηση, sine ira et studio, θα έλεγε κανείς (αν όχι με κατανόηση και φιλελληνική διάθεση), για τον ελληνικό χαρακτήρα, τις οποίες δεν τις βρίσκουμε στις σύντομες συνήθως ή δογματικές παρατηρήσεις των Ρωμαίων συγγρα­φέων.

Ακόμη στους ταξιδιώτες, κυρίως στους ξένους, στους φιλοσόφους ή θεολόγους, ιδίως των τελευταίων αιώνων της βυζαντινής αυτοκρατορίας, καθώς και των αιώνων της τουρκο­κρατίας, στους άνδρες που ασκούν δριμεία κριτική της κοινω­νίας, που δοκιμάζεται από έκδηλα σημεία σήψης και παρακμής, συναντά κανείς ανάμεσα στις υπερβολές τους, και χαρακτηρι­σμούς, που είναι δυνατό ν᾽ απομονωθούν και απογυμνωμένοι από το θρησκευτικό πάθος να δώσουν μια ιδέα για την κατάσταση και τα εθνικά γνωρίσματα.

Τέτοιοι είναι π.χ. ο Ιωσήφ Βρυέννιος, ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων, ο Ηλίας Μηνιάτης, ο Φραγκίσκος Σκούφος, ο Νικ. Θεοτόκης και ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Πρέπει όμως να είμαστε επιφυλακτικοί και να μη στηριζόμαστε απόλυτα στις πληροφορίες και γενικές κρίσεις των πληροφοριοδοτών, ιδίως των ξένων περιηγητών.

Πολλοί βέβαια, ιδίως μετά την έναρξη του διαφωτισμού στην Ελλάδα, μελετώντας τη θέση των Ελλήνων διαπιστώνουν τη θλιβερή εικόνα ενός λαού που βρίσκεται σε κατάπτωση, ενός λαού, επάνω στον οποίο μένουν αποτυπωμένα δυνατά τα ίχνη των προγονικών ελαττωμάτων, αλλά πολύ αδύνατα τα σημάδια των αρετών του.

Υπάρχουν κι᾽ άλλοι, που είχαν δυσάρεστες περιπέτειες στην Ελλάδα ή έμειναν μικρό χρονικό διάστημα σ᾽ αυτήν, συχνά λίγες μόνο μέρες, αν έμειναν, και έφυγαν κατόπιν απογοητευμένοι, γεμάτοι εμπάθεια και μίσος εναντίον των κατοίκων της.

Διαβάστε όλη την  συνέχεια στο chilonas.com. 

*Βιογραφικό του ιστορικού Απόστολου Βακαλόπουλου