Πέθανε η γλύπτρια Ναταλία Μελά- Εγγονή του μακεδονομάχου Παύλου Μελά - Η συναρπαστική - αντισυμβατική ζωή της (φώτο-βίντεο)

Πέθανε σε ηλικία 96 ετών η γλύπτρια Ναταλία Μελά, εγγονή του Παύλου Μελά. Η κηδεία της θα γίνει την Τετάρτη στο Α’ Νεκροταφείο στις 2 το μεσημέρι.

Ποια ήταν η Ναταλία Μελά

Η Νάτα Μελά μεγάλωσε σε μεγαλοαστικό περιβάλλον με ιστορικές ρίζες. Είναι εγγονή του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά και της Ναταλίας Δραγούμη. Ο πατέρας της ήταν ο Μιχαήλ Μελάς και η μητέρα της ήταν κόρη του Ιωάννη Πεσμαζόγλου, ιδρυτή της Εθνικής Τράπεζας μαζί με το Γεώργιο Σταύρου.

Στη φωτογραφία, με τον μαθητή της, γνωστό ζωγράφο Κώστα Σπυριούνη, σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Νέα” με την υπογραφή του Θανάση Νιάρχου 

Η γιαγιά της, από την πλευρά του πατέρα της, προερχόταν από το γένος Δραγούμη και ήταν αδελφή του Ίωνα Δραγούμη και κόρη του Στέφανου Δραγούμη.

Το 1942 εγγράφεται στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.) της Αθήνας, με καθηγητές τον Κώστα Δημητριάδη και τον Μιχάλη Τόμπρο. Εργάστηκε και στο εργαστήριο του Θανάση Απάρτη. Προσχώρησε στην ΕΠΟΝ, καθώς και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Όμως, μετά τη δολοφονια του Κίτσου Μαλτέζου αποχωρησε.

Αποφοιτώντας, το 1948, δούλεψε για ένα διάστημα με τον καθηγητή Δημήτρη Πικιώνη για τη στήλη στον τάφο του Μητροπολίτη Χρύσανθου και αργότερα για το Μνημείο Πεσόντων στο Λεόντιο της Νεμέας στην Πελοπόννησο. Κατασκευάζει και τις προτομές, του Στέφανου Δραγούμη στο Ζάππειο και του Γεωργίου Πεσμαζόγλου στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας. Η επιρροή του Πικιώνη είναι εμφανής.

Μετά την αποφοίτησή της άνοιξε δικό της εργαστήριο στον τελευταίο όροφο ενός σπιτιού στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας και λίγο αργότερα, το 1945, στον στάβλο ενός σπιτιού στην οδό Μουρούζη. Εκεί μαζευόταν, μεταξύ πολλών άλλων, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος και ο Γιάννης Μόραλης. Πήρε μέρος στην ίδρυση της καλλιτεχνικής ομάδας «Αρμός».

Το 1951 παντρεύεται τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη (1913 - 1993) με τον οποίο αποκτά δύο παιδιά, τον Δημήτρη και την Αλεξάνδρα και για δέκα χρόνια παύει να δουλεύει, ασχολούμενη με την κατασκευή σκηνικών στο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν.

Φωτογραφία από το Βήμα

Καλλιτεχνική δημιουργία

Η Ναταλία Μελά δούλεψε αρχικά με μάρμαρο και πέτρα, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν επιστρέφει από το Παρίσι, όπου είχε μάθει να δουλεύει με το οξυγόνο, στρέφεται στη χρήση του μετάλλου, υιοθετώντας τα διδάγματα της αφηρημένης τέχνης, που κυριαρχούσε στην καλλιτεχνική σκηνή της Δύσης.

Είναι αυτή η φάση που εγκαταλείπει τον ελληνοκεντρισμό της Αθήνας και στρέφεται στον μοντερνισμό που έρχεται από το Παρίσι, αλλά και στα διδάγματα της αφαίρεσης που είχαν αρχίσει να κυριαρχούν στις ΗΠΑ, φιλτραρισμένα και διαπερασμένα πάντοτε από την εικαστική και καλλιτεχνική σκηνή της γαλλικής πρωτεύουσας. Χρησιμοποιεί "ready-made" σιδηρικά και εργαλεία, τα οποία προμηθεύεται από την οδό Αθηνάς. Αντλεί τα θέματά της από το φυσικό κόσμο, πτηνά και ζώα - κοκόρια, κριάρια, ταύρους, κατσίκες, περιστέρια – και από την ελληνική μυθολογία.

Ανάμεσα σ’ ένα πλήθος δημιουργιών, περιλαμβάνονται:

Προτομή Στέφανου Δραγούμη (1950. μάρμαρο, Αθήνα – Ζάππειο)

Προτομή Παύλου Μελά (1952, Θεσσαλονίκη).

Προτομή Γεωργίου Πεσματζόγλου (1955, Αθήνα – Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας).

Έλληνας πολεμιστής (1960, μάρμαρο).

Νέα Μυθολογία (1961, σίδερα)

Σάτυρος (1962, ορείχαλκος).

Ταύροι (1975, πολυεστέρας).

Οικογένεια (τρεις κατσίκες), Κήπος Προεδρικού Μεγάρου.

Ανδρεία, Σοφία, Δόξα (υπαίθρια γλυπτική, Παιανία Αττικής).

Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (Σπέτσες, Λιμάνι της Ντάπιας).

Κυβέλη (ολόσωμος μαρμάρινος ανδριάντας, ύψους 2.35 μ. Περίβολος Πνευματικού Κέντρου Δήμου Αθηναίων, οδός Ακαδημίας. Φιλοτεχνήθηκε το 1992 και τοποθετήθηκε το 1994).

Μνημείο πεσόντων στα Ίμια (1996, Αθήνα - Πλατεία Παύλου Μελά, Σαρόγλειο. Ανεγέρθηκε επί Δημαρχίας Δημήτρη Αβραμόπουλου).

Η Ναταλία Μελά παρουσίασε τις δημιουργίες της σε ατομικές εκθέσεις (Αθήνα 1963 και 1964, Βιέννη 1965, Νέα Υόρκη 1970), καθώς και σε διεθνείς εκθέσεις στη Μπιενάλε Σάο Πάολο της Βραζιλίας 1965, στο Παρίσι – Salon de la jeune sculpture 1976, 1967. Τα έργα της βρίσκονται σε δημόσιους χώρους και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Το 1986 η Ναταλία Μελά δημιούργησε τα γλυπτά στην ταινία "Αλληγορία" του Κώστα Σφήκα

Τρεις γενιές δημιουργών - Η Ναταλία Μελά "μετέδωσε" το ταλέντο της σε κόρη και εγγονή

Πάνω ακόμη και από το ίδιο αίμα τις συνδέει το πάθος τους για την καλλιτεχνική έκφραση. Από τις σημαντικότερες γλύπτριες η Ναταλία Μελά,, είναι μητέρα της γνωστής ντιζάινερ Αλεξάνδρας Τσουκαλά και γιαγιά της συνονόματής της φωτογράφου Ναταλίας Τσουκαλά. 

Οι τρεις γυναίκες διατηρούσαν μεταξύ τους εκτός από συγγενικές και φιλικές σχέσεις. Τις ενώνει το χιούμορ και το κέφι για ζωή. Κάτι που τις κινητοποιεί ώστε μαζί να διοργανώνουν ακόμη και πολυπληθή πάρτι, από όπου παρελαύνουν όλες οι ηλικίες, από 18 ως 88 και βάλε.

Αν και διαφορετικές σε χαρακτήρα («Εγώ είμαι πολύ σοβαρή για τη γιαγιά μου» λέει η μικρή Ναταλία), συμβιώνουν αρμονικά. Εχοντας βασίσει την επαφή τους στην ελεύθερη θέληση και επιθυμία και όχι σε προσωπικές δεσμεύσεις και καταναγκασμούς.

Ετσι, αν και η Ναταλία  Μελά με την Αλεξάνδρα κατοικούσαν σε διπλανά διαμερίσματα του οικογενειακού νεοκλασικού επί της Βασιλίσσης Σοφίας, άλλοτε θα φάνε μαζί και άλλοτε όχι. Αλλοτε θα πάνε όλες μαζί στο κοινό εξοχικό στις Σπέτσες και άλλοτε η καθεμία με τη δική της παρέα.

Είναι δηλαδή μαζί μόνο όταν πραγματικά αυτό θέλουν. Δεν παραλείπουν όμως ποτέ να δείξουν η μία στην άλλη τις νέες τους δημιουργίες. Ε, δεν είναι και λίγο να κατοικεί στη διπλανή πόρτα μια καλλιτέχνις που τυγχάνει συγγενής!

Η  Τόνια Μάκρα, είχε πάρει συνέντευξη για το "Βήμα" από την Ναταλία Μελά, την κόρη της και την εγγονή της.

Βρεθήκαμε όλες μαζί για να μιλήσουμε περί οικογενειακών δεσμών και τέχνης στο εργαστήριο της Ναταλίας Μελά. Καθήσαμε να τα πούμε στον «ίσκιο» ενός νέου μεγάλου ανδριάντα του Παύλου Μελά, που σε λίγο θα εγκατασταθεί στο αίθριο του Πολεμικού Μουσείου,γράφει η Τόνια Μάκρα στο "Βήμα"

Αναπόφευκτα η κουβέντα πήγε στον «παππού», την προτομή του οποίου η καλλιτέχνις φιλοτέχνησε για πέμπτη φορά.

«Κάθε φορά είναι εξίσου δύσκολο να τον απεικονίσω, κυρίως γιατί ξεπηδούν από μέσα μου φαντασιώσεις. Αισθάνομαι, ας πούμε, ότι φτιάχνω τα χέρια του πατέρα μου ή βλέπω εικόνες της γιαγιάς μου» εξομολογείται η ακούραστη γλύπτρια, που καθημερινά δουλεύει ως αργά στο εργαστήριο, το ίδιο από το 1948.

Είναι λοιπόν η τέχνη μια γέφυρα με τα έγκατα της ψυχής; Το ερώτημά μου προκαλεί ένα μπαράζ απαντήσεων με τη φράση της μιας να ολοκληρώνει της άλλης:

«Σίγουρα μέσα από την τέχνη έχεις τη δυνατότητα να εκφράσεις και να αποτυπώσεις προσωπικές σκέψεις και συναισθήματα.

Ετσι φτιάχνεις τον εαυτό του. Αλλά και το έργο αποτελεί φυσική προέκταση της προσωπικότητας του καλλιτέχνη, στον οποίο υπάρχει όμως και μια ενδόμυχη δύναμη που του έχει προσφερθεί. Είναι το ταλέντο, αυτό οδηγεί τα χέρια του. Ισως να είναι μια δύναμη ψυχής». Κληρονομείται άραγε το ταλέντο; Απάντηση σαφής δεν υπάρχει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν μεγαλώσεις σε σπίτι καλλιτεχνών η ευαισθησία μεγαλώνει και η τέχνη μοιάζει με ένα ατέρμονο παιχνίδι και διασκέδαση. Ολα τα άλλα είναι προσωπική υπόθεση,

Μια ζωή κόντρα στο ρεύμα

Ετσι η Ναταλία Μελά, φύση επαναστατική, αν και κόρη μεγαλοαστικής οικογένειας, ακολούθησε την κλίση της. «Εκανα δηλαδή το αντίθετο από ό,τι περιμένανε. Αντί να παντρευτώ αξιοπρεπώς, να γίνω μια κυρία του καλού κόσμου και να ησυχάσω, γράφτηκα στη Νομική και το 1942 στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

Οι γονείς μου (γιος του μακεδονομάχου ήρωα ο πατέρας μου, κόρη του τραπεζίτη Ιωάννη Πεσμαζόγλου της Εθνικής Τράπεζας, η μητέρα μου) το πήραν άσχημα. Αλλά όχι και η γιαγιά μου, που ήταν ταλαντούχος άνθρωπος, ζωγράφιζε ωραίες ακουαρέλες και κεραμικά.

Η Ναταλία Μελά με ένα έργο της -Αρχείο Φωτογραφίας του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ. 

Αυτή πρώτη είχε διακρίνει το ταλέντο που είχα στη γλυπτική και με ενθάρρυνε να κάνω σπουδές. Βεβαίως, μια γυναίκα γλύπτρια ήταν κάτι πολύ σπάνιο για την εποχή. Παρ’ όλα αυτά ήμασταν τρεις ή τέσσερις κοπέλες στη σχολή, ανάμεσά τους οι φίλες μου Νέλλη Ανδρικοπούλου, που αργότερα παντρεύτηκε τον Νίκο Εγγονόπουλο, και η γλύπτρια Μπούμπα Λυμπεράκη, πρώτη γυναίκα του Γιάννη Μόραλη».

Αρχές του ’50 και ενώ είχε ξεκινήσει να δουλεύει αγάλματα και προτομές, μετατρέποντας σε εργαστήρια το πλυσταριό της ταράτσας και τον πρώην στάβλο στην αυλή, η ζωή της άλλαξε ριζικά. Γνώρισε και παντρεύτηκε τον Αρη Κωνσταντινίδη, μυθική προσωπικότητα της ελληνικής αρχιτεκτονικής. . «Τον θαύμαζα πολύ τον Αρη, με βοήθησε πολύ στη δουλειά μου.

Η αρχιτεκτονική και η γλυπτική είναι συγγενείς εικαστικές τέχνες, έτσι δεν θα μπορούσα παρά να συμφωνήσω μαζί του όταν μου εξήγησε πως άσχημο είναι ό,τι δεν έχει σχήμα. Είναι ατέλειωτες οι εμπειρίες που απέκτησα δίπλα του, μου έμαθε τι θα πει σεβασμός για τα υλικά» λέει η γλύπτρια.

Δύο φίλες, 1946, λάδι σε μουσαμά, Η Ναταλία Μελά και η Μπούμπα Λυμπεράκη σε έργο του Γιάννη Μόραλη 

Πώς κατάφερε να συνδυάσει την τέχνη με τη φροντίδα των παιδιών, ειδικά σε εποχές που οι γυναίκες δεν ξεμυτούσαν από το σπίτι; «Δεν αντιμετώπισα ποτέ κανένα δίλημμα ανάμεσα στην οικογένειά μου και στην τέχνη. Το καθετί στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.

Αλλωστε όταν έκανα την Αλεξάνδρα και τον Δημήτρη είχα τελειώσει τις σπουδές μου και διέθετα ελεύθερα τον χρόνο μου. Με τα παιδιά να προηγούνται, φυσικά. Κάθησα κοντά τους ως την πρώτη δημοτικού και πιστεύω ότι αυτό οφείλει να κάνει κάθε μητέρα ανεξαρτήτως επαγγέλματος.

Μακάρι να το λάμβανε υπόψη της και η πολιτεία. Αλλωστε, τότε είναι οι μεγάλες χαρές της ζωής, να τα βλέπεις να μεγαλώνουν, να περπατούν, να μιλούν. Τα πήγαινα στον Εθνικό Κήπο ή στο Ζάππειο με το καροτσάκι. Οταν κοιμούνταν έφτιαχνα με πέτρες του γιαλού κολιέ και άλλα μπιχλιμπίδια και τα πουλούσα σε μια μπουτίκ. Τα καλοκαίρια πηγαίναμε στις Σπέτσες με τον σκύλο μας, την Κύνα, ένα μεγάλο κανελί μπόξερ. Αναμνήσεις που δεν σβήνουν ποτέ. ?σπου να πεις κύμινο μεγάλωσαν και άρχισαν το σχολείο».

Παύλος Μελάς - Έργο της Ναταλίας Μελά

Ναταλία Τσουκαλά: Μικρή την γιαγιά μου την έτρεμα

Η φωτογράφος Ναταλία Τσουκαλά  μεγάλωσε σε ένα μεγαλοαστικό περιβάλλον με έντονες καλλιτεχνικές επιρροές. Η μητέρα της και η γιαγιά της ζούσαν σε ένα σπίτι πλημμυρισμένο από καλλιτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους: Γιάννης Τσαρούχης,Γιάννης Μόραλης,Βάσος και Ισμήνη Καπάνταη, Μάνος Χατζιδάκις,Γιώργος Σεφέρης,Δημήτρης Χορν.

Η μικρή Ναταλία δεν είχε άμεσες επιρροές, αλλά μπορεί να λέει ότι ζούσε σε ένα σπίτι με μεγάλη φαντασία, έντονη ενέργεια και μπόλικη… τρέλα, αναφέρει η φωτογράφος σε συνέντευξη που έδωσε στην Κατερίνα Λυμπεροπούλου, για το "Βήμα"

Σε μια συνέντευξή της είχε πει ότι εκείνη είναι πιο σοβαρή από τη γιαγιά της. «Εννοούσα ότι θα περίμενε κανείς σε ηλικία 88 χρόνων να έχει σοβαρέψει. Εκείνη όμως λειτουργεί σαν 20 χρονών κοριτσάκι. Από το 1948 μέχρι σήμερα η γιαγιά μου δεν έχει πάψει να δουλεύει καθημερινά στο εργαστήρι της.

Στέφανος Δραγούμης - Έργο της Ναταλίας Μελά

Αυτό νομίζω είναι που την κάνει να είναι τόσο κεφάτη» εξηγεί. Τον εαυτό της , η Ναταλία Τσουκαλά τον θυμάται εκτός νόρμας ήδη από τη Στ΄ Δημοτικού. Τότε που στην αποκριάτικη γιορτή του σχολείου η μητέρα της αποφάσισε να την ντύσει αμπαζούρ με κρόσσια στο κεφάλι.

«Φορούσα ένα μαύρο κορμάκι χορού και στο κεφάλι μου η μητέρα μου είχε προσαρμόσει μια λάμπα με καλώδιο και μπαταρία,η οποία άναβε.Βρέθηκα λοιπόν με αυτή τη “στολή”, περιτριγυρισμένη από νεράιδες και βασίλισσες της νύχτας,ως το μαύρο πρόβατο του χορού. Ημουν αλλιώτικη από όλους και αυτό δεν μου άρεσε καθόλου σε αυτή την ηλικία.».

Εχει συνεργαστεί ποτέ με τη διάσημη γιαγιά της;

«Μία φορά μόνο με βοήθησε, όταν έφτιαξα μια αγελάδα για την έκθεση “Cow parade”,και με συμβούλευσε πώς να χρησιμοποιήσω τον πολυεστέρα.Η επαγγελματική μας συνεργασία είναι ότι φωτογραφίζω τα έργα της.

Επίσης της δείχνω ό,τι καινούργιο κάνω και εκείνη μου δείχνει τη δουλειά της.Πιο πολύ όμωςσυζητώ καλλιτεχνικά με τη μητέρα μου,που είμαστε πιο κοντά στην ηλικία».

Ποιος είναι ο πιο αυστηρός κριτής, η μητέρα ή η γιαγιά της;

«Κάποτε η γιαγιά μου ήταν πάρα πολύ αυστηρή.Την έτρεμα. Πιο αυστηρή κριτική στη δουλειά μου ωστόσο σήμερα κάνει η μητέρα μου», είχε πει η Ναταλια Τσουκαλά για την γιαγιά της, Ναταλία Μελά