Άγιος Διονύσιος: Πως η υποβαθμισμένη συνοικία του Πειραιά μετατρέπεται σε νέα "Βαρκελώνη" (φώτο)

Πώς γίνεται να μεταμορφώσεις μια απόκεντρη κατεξοχήν βιομηχανική περιοχή, της οποίας η παραγωγική ορμή έχει σβήσει, σε ένα ολοζώντανο αστικό οικοσύστημα με νέες χρήσεις και λειτουργίες, μαγαζιά, υπηρεσίες κι επιχειρήσεις, συνεργασίες κι εγχειρήματα, που από κοινού, σαν μια μεγάλη κυψέλη, θα πολλαπλασιάζουν τη δυναμική και την αξία της περιοχής;

Η Βαρκελώνη το δοκίμασε με το Πομπλενού. Έξω από τα τείχη της Παλιάς Πόλης, στο νότιο παραθαλάσσιο μέτωπο, η συνοικία που για πολλά χρόνια ήταν το δυνατό παραγωγικό χαρτί της Ισπανίας, γνωστή και ως το «καταλανικό Μάντσεστερ», αφέθηκε παντελώς μετέωρη τη δεκαετία του ’70, όταν κατόπιν κυβερνητικής απόφασης όλες οι βιομηχανικές μονάδες μετακινήθηκαν αρκετά μακρύτερα από το κέντρο της Βαρκελώνης και, παραμένοντας στα χαρτιά μη κατοικήσιμη ζώνη, ερήμωσε.

.Η απάντηση ήρθε πάνω στην αλλαγή της χιλιετίας με το 22@Barcelona: ένα μακρόπνοο πρό­τζεκτ αστικής «ανακαίνισης» που ξεκίνησε από τις δημοτικές αρχές προκειμένου να μετατρέψει την πρώην βιομηχανική συνοικία σε δυναμικό πυρήνα γνώσης και καινοτομίας, αξιοποιώντας το μεγάλο κτιριακό απόθεμα που έμενε ανενεργό.

Έτσι η περιοχή στράφηκε προς τον τριτογενή τομέα, με παραγωγικές δραστηριότητες που βασίζονται στη γνώση και την έρευνα, άνοιξαν χιλιάδες νέες επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας, οικοδομήθηκαν άλλες τόσες κοινωνικές κατοικίες, βιομηχανικές εγκαταστάσεις στέγασαν εκπαιδευτικά ιδρύματα και πολυεθνικές, ύστερα ήρθαν οι τουρίστες και οι αγοραστές και –συνολικά– αποδείχτηκε πως η καινοτομία μπορεί να φέρει ανάπτυξη χωρίς να ισοπεδώσει ό,τι προϋπάρχει. Το μοντέλο Πομπλενού δουλεύει.

Ο Γιάννης Καϋμενάκης, που βρίσκεται πίσω από το πανέμορφο «Paleo» στην Πολυδεύκους.

Το τελευταίο διάστημα, μια συνοικία του Πειραιά παραλληλίζεται όλο και συχνότερα με την παράκτια περιοχή της Βαρκελώνης. Πρόκειται για τον Άγιο Διονύσιο ή το Παπαστράτειο, όπως μερικοί προτιμούν να το αναφέρουν λόγω του μεγάλου εργοστασίου καπνοβιομηχανίας, που για χρόνια δέσποζε στη Μαυρομιχάλη, σε ένα ψηλό, λευκό κτίριο, με το λογότυπο «Παπαστράτος» στην κορυφή να ξεχωρίζει από μακριά σε όσους φτάνουν στο λιμάνι.

«Ιδίως μετά τα σίδερα του τρένου κοχλάζει η “μαύρη πόλη” του Αγίου Διονύση», γράφει ο Διονύσης Χαριτόπουλος για την περίοδο μετά τον πόλεμο στο «Εκ Πειραιώς» (εκδ. Τόπος), «χωρίς σπίτια και νοικοκυριά, μόνο κάπνα, λάσπες, φασαρία και μουντζούρα από αμέτρητα εργοστάσια, επισκευές και διαλύσεις πλοίων, σιδηρουργεία, χυτήρια, λεβητοποιεία, σιδηραποθήκες, μεταλλουργεία, βιδοποιίες, καρφοβελονοποιία, συρματουργεία, βαρελάδικα το ένα κολλητά στο άλλο, που σχηματίζουν ένα πελώριο μαύρο φρύδι πάνω από το λιμάνι».

Η ταυτότητα της περιοχής δεν έχει αλλάξει πολύ από τότε. Ναι μεν η φάση της αποβιομηχανοποίησης αποδυνάμωσε την παραγωγική ορμή του τόπου (που άλλοτε ήταν το «ελληνικό Μάντσεστερ» για τους ξένους), όμως ακόμη ακούς στα στενά του Αγίου Διονυσίου καλέμια να βαράνε και τροχούς να στριγκλίζουν πάνω στις λαμαρίνες. «Πάνω από το 50% των εγκαταστάσεων παραμένει σε λειτουργία», μου λέει ο Γιάννης Καϋμενάκης, γέννημα θρέμμα Πειραιώτης, ο οποίος έχει ένα από τα ελάχιστα μαγαζιά εστίασης που λειτουργούν αυτήν τη στιγμή στην περιοχή.

Η Σύλβια Κούβαλη στέγασε την γκαλερί Rodeo σε μια προπολεμική αποθήκη, κρατώντας απείραχτη τη βιομηχανική γοητεία του κτιρίου.

Το 2016 άνοιξε το «Paleo», ένα πολύ όμορφο wine bar σε μια παλιά αποθήκη στην Πολυδεύκους 39 (2104125804) –μάλλον από σύμπτωση– προκάλεσε ένα ντόμινο αφίξεων στο δρόμο: η Σύλβια Κούβαλη με την γκαλερί Rodeo, ο Κρίτωνας Πουλής με ένα εργαστήριο ζαχαροπλαστικής υψηλών προδια­γραφών, η Άρτεμη Μπαλτογιάννη με το Intermission, ένα χώρο-δίαυλο για την εικαστική αφρόκρεμα του εξωτερικού...

Έτσι, ανάμεσα σε μηχανουργεία, ελασματουργεία και κάθε είδους συνεργεία, τα προπολεμικά ψηλοτάβανα κτίρια της Πολυδεύκους –που η ιστορία τους κρατά από το 1900 και κάποτε αποτελούσαν ενιαία αποθήκη– αποκαλύφθηκαν τις τελευταίες ημέρες ως η πρώτη μικρή πιάτσα της περιοχής.

Όπως διαφαίνεται από τις εξελίξεις, στο μέλλον δεν θα είναι η μόνη. Μια θηριώδης επένδυση από ισχυρή εταιρεία real estate, οι προγραμματισμένες παρεμβάσεις αστικής ανάπλασης από τον δήμο, η γραμμή του μετρό και το τραμ, νέα επιχειρηματικά πρότζεκτ που σηκώνουν ξανά τα ρολά άδειων αποθηκών κι εγκαταλελειμμένων χώρων, όπως και κέντρα επιχειρηματικής καινοτομίας που ανεγείρονται δηλώνουν ξεκάθαρα πως ο Άγιος Διο­νύσιος είναι μια περιοχή under construction, γράφει η Αγγέλα Κλάδη στο άρθρο της στο athinorama

© Νίκος Δανιηλίδης

Μια επενδυτική ένεση δέκα χιλιάδων ατόμων

Πριν από περίπου μία τετραετία οι επικεφαλής της εταιρείας ακινήτων Dimand, ψάχνοντας όλη την Αττική για το επόμενο μεγάλο development plan που θα έβαζαν σε λειτουργία, έπεσαν πάνω στην περίπτωση του Αγίου Διονυσίου.

Η χαμηλή αξία γης και το μεγάλο κτιριακό απόθεμα προς πώληση, σε συνδυασμό με τη θέση της στο χάρτη και την καθαρή της ρυμοτομία, έκαναν την περιοχή ιδανική για επένδυση, με την προοπτική ανάπτυξης «ενός αναγεννημένου κέντρου που θα συγκεντρώνει υπηρεσίες», όπως μου περιγράφει ο γενικός διευθυντής Πάνος Παναγιωτίδης.

«Κάτι που δεν έχει γίνει αντιληπτό είναι πως στον Άγιο Διο­νύσιο βρίσκεται ο μεγαλύτερος κόμβος σταθερής τροχιάς στην Αττική: πέρα από τα λεωφορεία, υπάρχει ο προαστιακός, ο ηλεκτρικός και τους επόμενους μήνες έρχεται η γραμμή 3 του μετρό και το τραμ. Και μην ξεχνάμε, φυσικά, το λιμάνι», συνεχίζει.

Έτσι, ήρθαν σε επικοινωνία με τον Δήμο Πειραιά υπογράφοντας μνημόνιο συναντίληψης με τον δήμαρχο Γιάννη Μώραλη, προκειμένου να επικυρώσουν την κοινή τους πρόθεση για επένδυση χρημάτων στην περιοχή (συμφωνία που δεσμεύει τον δήμο για παρεμβάσεις ανάπλασης και αρωγή σε γραφειοκρατικά ζητήματα) και οδηγήθηκαν στον εμβληματικό Παπαστράτο. Τ

α τρία κτίρια της πρώην καπνοβιομηχανίας –το κεντρικό κτίριο της παραγωγής, το κτίριο «Βόμβα» και το διπλανό λιθογραφείο– πέρασαν στην κατοχή της Dimand και αναμορφώθηκαν με το τρανταχτό ποσό των εκατό εκατομμυρίων. Το νέο τους όνομα είναι «Piraeus Port Plaza».

Το κτίριο «Βόμβα» μεταμορφώθηκε σε ένα χαρούμενο, ανοιχτό και σύγχρονο working space © Νίκος Δανιηλίδης

Στο κτίριο «Βόμβα» έχουν εγκατασταθεί οι 1.700 εργαζόμενοι της γαλλικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών Teleperformance © Νίκος Δανιηλίδης

Αυτήν τη στιγμή το πρότζεκτ βρίσκεται στην τελική ευθεία. Ήδη το κτίριο «Βόμβα» (πρώην αποθήκες της καπνοβιομηχανίας) έχει μεταμορφωθεί σε ένα πολύ εντυπωσιακό φουτουριστικό αρχιτεκτόνημα με μια μεγάλη πέργκολα για στέγαστρο κι έμφαση στο χαρούμενο, ανοιχτό και σύγχρονο working space, όπου έχουν εγκατασταθεί οι 1.700 εργαζόμενοι της γαλλικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών Teleperformance.

Το ίδιο μέλλον προδιαγράφεται και για το παρακείμενο πρώην λιθογραφείο της Παπαστράτος (εκεί τύπωναν τα πακέτα των τσιγάρων) καθώς και για ένα μεγάλο κομμάτι της τρίτης (πρώην κεντρικής) εγκατάστασης. Στην άλλη πτέρυγα του ίδιου κτιρίου έχουν μετεγκατασταθεί ήδη τα κεντρικά της Alpha Bank και στο ισόγειο προβλέπεται να δημιουργηθεί επίσης χώρος εστίασης κι εξυπηρέτησης ανοιχτός στο κοινό.

Κάτοψη του πρώην λιθογραφείου της εταιρείας Παπαστράτος © Νίκος Δανιηλίδης

Ως αποτέλεσμα, τον Απρίλιο του 2020 που δρομολογείται η ολοκλήρωση του πλάνου ανάπτυξης, «πάνω από 10.000 νέοι εργαζόμενοι θα βρίσκονται καθημερινά στον Άγιο Διονύσιο και σίγουρα πολλοί από αυτούς θα αναζητήσουν στέγη στη γύρω περιοχή», σημειώνει ο Πάνος Παναγιωτίδης, αναφέροντας πως η πολυδύναμη ελληνική εταιρεία αναζητά κι άλλα ακίνητα στην περιοχή ώστε να δημιουργήσει κατοικίες και ξενοδοχειακές μονάδες. Σίγουρα ο νέος αυτός πληθυσμός που προστίθεται ξαφνικά αλλάζει τα δεδομένα της περιοχής, δεν αρκεί όμως αυτό για την πολυπόθητη αναζωογόνηση.

Εδώ έρχεται το κομμάτι του δήμου και της αστικής ανάπλασης. Προκειμένου η πρώην βιομηχανική ζώνη να αστικοποιηθεί, να μεταλλαχτεί δηλαδή σε κατοικήσιμη –και γενικότερα πιο ελκυστική– περιοχή χρειάζονται οι απαραίτητες υποδομές (στην περίπτωση του Πομπλενού αυτό είχε γίνει το 1992, όταν η προετοιμασία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες μεταμόρφωσε άρδην την πόλη, συμπεριλαμβανομένης της παράκτιας περιοχής).

Φωτορεαλιστικό της νέας εικόνας του λιθογραφείου της Παπαστράτος © Νίκος Δανιηλίδης

«Η περιοχή του Αγίου Διονυσίου, η οποία για πολλές δεκαετίες και μέχρι πρόσφατα ήταν υποβαθμισμένη κι εγκαταλελειμμένη, αλλάζει, αναβαθμίζεται και αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς, προσελκύοντας νέες οικονομικές δραστηριότητες, γεγονός στο οποίο έχει συμβάλει και η επικείμενη αστική ανάπλαση του Δήμου Πειραιά», δηλώνει στο «α» ο δήμαρχος Γιάννης Μώραλης.

Με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Αττικής που υπογράφτηκε επί Ρένας Δούρου (προϋπολογισμός 15 εκατ. ευρώ), μια πολύ μεγάλη έκταση περίπου 470 στρεμμάτων αναμορφώνεται περιλαμβάνοντας διάφορες αλλαγές, όπως ανάπλαση και διαπλάτυνση πεζοδρομίων, περισσότερος φωτισμός στους δρόμους, ενίσχυση του πρασίνου και οργάνωση ελεύθερων χώρων, δημιουργία ποδηλατόδρομου, ανακατασκευή του δικτύου ομβρίων υδάτων και οργάνωση στάθμευσης. Αυτήν τη στιγμή η διαδικασία βρίσκεται στο στάδιο του διαγωνισμού για τον ανάδοχο που θα εκτελέσει το έργο.

Η νέα εικόνα του κεντρικού κτιρίου Παπαστράτος © Νίκος Δανιηλίδης

Νέοι ντιζάιν χώροι, lofts και καταστήματα με έμβλημα το «Π»

Ο Κοσμάς Καραβάς του αρχιτεκτονικού γραφείου Lab 71 ήταν ο πρώτος που άνοιξε all day μαγαζί στην περιοχή. Το πολυσυλλεκτικό «Pirée», ένας δημιουργικός πολυχώρος μέσα στο παλιό βιομηχανικό κέλυφος του 1890 επί της Κάστορος (2104082700-02), όταν εγκαινιάστηκε το 2014 φαινόταν σαν να είχε διακτινιστεί από άλλο σύμπαν.

Πίσω από την ψηλή τζαμαρία και τη βαριά κόκκινη κουρτίνα, ο Κ. Καραβάς σχεδίασε ένα μαξιμαλιστικό, θεατράλε σκηνικό, ντύνοντας τη βιομηχανική αισθητική του παλιού λαμαρινάδικου με έπιπλα-αντίκες, φυτά, χρώματα και αγαλματίδια.

Κάτι ανάμεσα σε εστιατόριο και σκηνή για παραστάσεις-περφόρμανς, σε γκαλερί και μπαρ, όπου μπορείς να απολαύσεις μια έκθεση ή να πιεις το κρασί σου ενώ ακροβάτες χορεύουν πάνω από το τραπέζι σου, το ιδιαίτερο εγχείρημα, που βαδίζει σε πρότυπα αντίστοιχων χώρων του εξωτερικού, ρίζωσε για τα καλά. Πρόσφατα, μάλιστα, μετέφερε την αισθητική του στο «Σημείον Pirée», σε μια αντίστοιχη αποθήκη δύο στενά πιο πάνω (Γραβιάς 37, 2104082700), για να φιλοξενεί ιδιωτικά parties.

Το πολυσυλλεκτικό «Pire» είναι ο πρώτος χώρος που άνοιξε στη νέα φάση του Αγίου Διονυσίου

Τελικά αποκαλύπτεται πως αυτοί οι δύο χώροι δεν είναι οι μόνοι που έχουν περάσει στα χέρια του ακούραστου Πειραιώτη interior designer στα εδάφη του Αγίου Διονυσίου. «Από νωρίς στόχευα στην περιοχή, έχω αγοράσει και νοικιάσει συνολικά επτά αποθήκες και το επόμενο διάστημα θα λειτουργούν πέντε ξεχωριστά πρότζεκτ μέσα στην οικογένεια/όμιλο του Pirée», λέει αποκλειστικά στο «α» ο ίδιος.

Συγκεκριμένα δύο αποθήκες σε παρακείμενο δρόμο (Δραγατσανίου & Αιτωλικού) που ενώνονται εσωτερικά σχηματίζοντας ένα μεγάλο «Π» με ακάλυπτο/κήπο στη μέση έχουν ανακαινιστεί ώστε να στεγάσουν (τον επόμενο μήνα) το Lab Pirée, το αρχιτεκτονικό γραφείο δηλαδή του Κοσμά, καθώς και την Π gallery, έναν εκθεσιακό χώρο αφιερωμένο στο ντιζάιν, όπου σχεδιαστές από όλο τον κόσμο θα παρουσιάζουν αντικείμενα εμπνευσμένα από το «Π».

Ανάμεσα σε μηχανουργεία, ελασματουργεία και κάθε είδους συνεργεία, τα προπολεμικά ψηλοτάβανα κτίρια της Πολυδεύκους –που η ιστορία τους κρατά από το 1900– αποκαλύφθηκαν τις τελευταίες ημέρες ως η πρώτη, μικρή πιάτσα της περιοχής.

Στο ενδιάμεσο αυτών των δύο θα δημιουργηθεί ένα καλαίσθητο καφέ, ενώ στην κορυφή του οικοδομικού μπλοκ το επόμενο εξάμηνο θα κάνουν την εμφάνισή τους έξι Pirée Lofts, με κάθετους κήπους κι εξαιρετική αισθητική, που θα λειτουργούν με βραχυχρόνια μίσθωση. Την ίδια στιγμή, δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου, στα παλιά σπίτια μικρής κλίμακας της περιοχής, ο Κοσμάς Καραβάς έχει στην κατοχή του ακόμη μερικούς χώρους, 15 έως 25 τετραγωνικών, τους οποίους πρόκειται να ενεργοποιήσει σε δεύτερο χρόνο.

Η εμπειρία του «Pire» περιλαμβάνει επαφή με τέχνη, καλά κρασιά και ακροβατικά πάνω από το τραπέζι σου

«Τη δεκαετία του ’90 είχε γίνει μια προσπάθεια να δημιουργηθεί πιάτσα στην περιοχή, αλλά όχι στο ύφος που προσπαθούμε τώρα», σχολιάζει ο ίδιος μιλώντας για τα μαγαζιά νυχτερινής διασκέδασης –ξεπεσμένα ελληνάδικα και ύποπτα μπαράκια–, που είχαν άλλοτε διασκορπιστεί στην περιοχή, εκμεταλλευόμενα τα χαμηλά ενοίκια και το «ελεύθερο» της φασαρίας.

«Εμείς θέλουμε, χωρίς να αλλοιώσουμε τον βιομηχανικό χαρακτήρα της περιοχής, να δημιουργήσουμε έναν πόλο καλλιτεχνικού ενδια­φέροντος, εστίασης και ψυχαγωγίας, στα πρότυπα αντίστοιχων παραθαλάσσιων περιοχών του εξωτερικού», συνεχίζει.

Το hype της περιοχής θα ανεβάσει επίσης μια πρόταση-εικαστική παρέμβαση για το στενό της Κάστορος που βρίσκεται στα σκαριά. Ο Κοσμάς Καραβάς έχει έρθει σε επικοινωνία με τον Δήμο Πειραιά και, παρότι δεν έχει προχωρήσει ακόμη η απαραίτητη γραφειοκρατική διαδικασία, ο ίδιος είναι πολύ αισιόδοξος: «Μέσα στους επόμενους τρεις μήνες θα έχει ολοκληρωθεί ως concept δρόμου, θα τοποθετήσουμε μια σειρά από αγάλματα σε λαμαρίνα που θα φτάνουν μέχρι την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου και θα φωτίζονται το βράδυ». Πρόκειται για νέα έργα της Άννας Δημητρίου (η οποία εκθέτει τώρα στο «Pire»), τα οποία μέσω της χαρακτηριστικής σύμμεικτης τεχνικής της θα αναπαριστούν πόρνες της περιοχής, μνημονεύοντας την εποχή της πιάτσας στα λαμαρινάδικα, όταν γυναίκες περίμεναν τον στόλο από το λιμάνι για λίγο επιπλέον μεροκάματο.

Κοινή ανησυχία όλων είναι να μη γίνει ο Άγιος Διονύσιος ακόμη μία διασκεδαστούπολη βίαιου gentrification © Νίκος Δανιηλίδης

«Να μη γίνουμε ακόμη ένα Ψυρρή…»

Κοινή ανησυχία όλων των ανθρώπων με τους οποίους μίλησα, των στελεχών της Dimand και του Δήμου Πειραιά, των ιδιοκτητών των γκαλερί, των νέων και παλιότερων επιχειρηματιών, είναι να μη γίνει ο Άγιος Διονύσιος ακόμη μία διασκεδαστούπολη βίαιου gentrification που θα ξεφουσκώσει γρήγορα, αμέσως μόλις περάσουν η μπογιά και το hype της, αφήνοντας πίσω μια ισοπεδωμένη περιοχή με αλλοιωμένη ιστορία.

«Είναι κομβικής σημασίας τα μηχανουργεία να μείνουν εδώ», επιμένει ο Γιάννης Καϋμενάκης, «χωρίς να τα χρησιμοποιώ ως μοχλό γοητείας. Θα ευνουχιστεί η συνοικία αν αφαιρέσουμε τον βιομηχανικό της χαρακτήρα». Δικλίδα ασφαλείας απέναντι στην ορμή της εστίασης είναι οι άδειες καταστημάτων, οι οποίες σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του δήμου θα δίνονται σε μαγαζιά χαμηλής όχλησης.

«Θέλουμε στο πλαίσιο της ανάπλασης να αναδείξουμε τη βιομηχανική φυσιογνωμία του Αγίου Διο­νυσίου, η οποία πέρα από την οικονομική δραστηριότητα προσδίδει στην περιοχή μια ιστορική, πολιτιστική διά­σταση», σχολιάζει ο δήμαρχος Γιάννης Μώραλης, παραθέτοντας το όραμά του για «μια “διαφορετική” συνοικία, ένα κύτταρο επιχειρηματικότητας και πολιτισμού, μια νέα μικροοικονομία με νέες θέσεις εργασίας».

Σε αυτόν το στόχο συμβάλλει το Κέντρο Επιχειρηματικής Καινοτομίας Blue Lab, που εγκαινιάστηκε πρόσφατα από τον δήμο και δίνει έμφαση στη γαλάζια ανάπτυξη, στην αξιοποίηση δηλαδή όλων των οικονομικών δυνατοτήτων της παράκτιας περιοχής.

Ωστόσο, το πώς θα συμβιώσουν παλιές και νέες χρήσεις μένει να το δούμε στην πράξη. Θα μπορούσαν «οι νέες creative industries που θα εγκατασταθούν εδώ να είναι τέτοιου ύφους, ώστε να συνεργάζονται σταθερά με τις βιομηχανικές μονάδες της περιοχής», όπως μου λέει η Άρτεμη Μπαλτογιάννη από το Intermission, ή «κάθε νέος χώρος να κρατά χαμηλό προφίλ και να ορίζει από μόνος του το ρυθμό, ώστε να μη διαταράσσει τις ισορροπίες της συνοικίας», όπως κάνει η Σύλβια Κούβαλη με την γκαλερί Rodeo. Το όραμα του Πομπλενού πέτυχε επειδή έγινε ήπια και με μεθοδικότητα, γεγονός που είναι προτεραιότητα για κάθε αστική αλλαγή.