Κώστας Δαρδανός: Διάλογος κράτους με εκδότη για το e-book – Το πλεονέκτημα του συγγράμματος σε έντυπη μορφή

Ακολουθεί φανταστικός διάλογος μεταξύ του Κράτους και ενός εκδότη βιβλίων για την προοπτική εισαγωγής του e-book στην εκπαίδευση.

Κράτος: Καληµέρα, κ. Εκδότη. Είμαστε η μόνη χώρα στον πολιτισμένο κόσμο που δεν έχουμε ηλεκτρονικό βιβλίο στην εκπαίδευση (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια). Πρέπει να το υιοθετήσουμε πάραυτα. Γιατί να υπολείπονται οι Έλληνες μαθητές και φοιτητές της τεχνολογικής προόδου;

Εκδότης: Καληµέρα σας. Πώς θα σας φαινόταν αν το Κράτος ωθούσε τον πληθυσμό να λάβει ένα φάρμακο για το οποίο έχουν καταγραφεί στο εξωτερικό περισσότερες παρενέργειες παρά οφέλη;

Κρ.: Καταστροφικό και εγκληματικό. Τι σχέση έχει όμως αυτό με την εισαγωγή του e-book στην εκπαίδευση;

Εκδ.: Όλες οι έρευνες (γλωσσολογικές, νευροεπιστημονικές, αλλά και έρευνες στους ίδιους τους φοιτητές) δείχνουν ότι η άκριτη υιοθέτηση του e-book στην εκπαίδευση βλάπτει την εκπαιδευτική διαδικασία και πιθανότατα δημιουργεί προβλήματα και στην εγκεφαλική λειτουργία των μαθητών και των φοιτητών. Αν τα συμπεράσματα αυτών των ερευνών ισχύουν, τότε δεν θα ήταν εγκληματικό να «επιβάλουμε» το e-book στους μαθητές και στους φοιτητές;

Κρ.: Αν ισχύουν, ναι, αλλά τότε πώς το έχουν υιοθετήσει οι άλλες χώρες;

Εκδ.: Το εισήγαγαν, αλλά τα αποτελέσματα είναι αποθαρρυντικά. Οι προπτυχιακοί φοιτητές από 33 χώρες προτίμησαν το έντυπο βιβλίο σε ποσοστό 80% παρά το e-book. Στη διάρκεια της καραντίνας, που δεν υπήρχε καμία πρόσβαση σε έντυπο βιβλίο, συνέχισε να το προτιμά το 70%.

Κρ.: Ναι, αλλά δεν τους βοηθά το ηλεκτρονικό;

Εκδ.: Η συντριπτική πλειονότητά τους παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να συγκεντρωθούν διαβάζοντας σε ηλεκτρονική μορφή, δεν θυμούνται τι διάβασαν, πονούν τα μάτια τους, δεν μπορούν να διαβάσουν περισσότερες από επτά (7) σελίδες στην οθόνη· αντιθέτως, το έντυπο το προτιμούν γι’ αυτά ακριβώς τα πλεονεκτήματα. Σημειωτέον, δε, ότι μιλάμε για προπτυχιακούς φοιτητές των τελευταίων 2-3 ετών, οι οποίοι «γαλουχήθηκαν» με την οθόνη· θα περίμενε κανείς να προτιμούν το ηλεκτρονικό βιβλίο από το έντυπο.

Κρ.: Ποιες είναι αυτές οι έρευνες;

Εκδ.: Μεταξύ άλλων υπάρχουν οι έρευνες του ARFIS (Academic Reading Format International Study), με επικεφαλής την Diane Mizrachi, βιβλιοθηκονόμο στο UCLA· κατά την τελευταία τους έρευνα (12.2021) ερωτήθηκαν 21.265 φοιτητές από 33 χώρες. Επίσης υπάρχουν οι έρευνες της κορυφαίας γλωσσολόγου Naomi Baron (Washington University) για την υπεροχή του έντυπου έναντι του ηλεκτρονικού βιβλίου στην εκπαίδευση. Επιπλέον αναφέρω και τις μελέτες τής επίσης παγκοσμίως κορυφαίας νευροεπιστήμονος Susan Greenfield, η οποία τονίζει ότι η υπερβολική χρήση της οθόνης καθυστερεί την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Να αναφέρουμε επίσης το πρόσφατο ρεπορτάζ του Απόστολου Λακασά («Η Καθημερινή», 17.1.2023), με τίτλο «Πώς ο εθισμός στην οθόνη αλλοιώνει τη σκέψη των παιδιών», με στοιχεία από τα νοσοκομεία «Παίδων» και «Αιγινήτειο».

Κρ.: Μήπως όμως σε λίγα χρόνια αλλάξουν τα δεδομένα και οι μαθητές και οι φοιτητές θα προτιμούν το ηλεκτρονικό; Όλοι μας παρατηρούμε ότι τα νέα παιδιά είναι όλη την ημέρα με το κινητό τους.

Εκδ.: Αυτό ακριβώς δημιουργεί το πρόβλημα. Η οθόνη τα αποσπά από το έντυπο βιβλίο, άρα από την ανάγνωση και τη συγκέντρωση που βοηθά στην απομνημόνευση και στην αφομοίωση της γνώσης. Αν αλλάξουν τα τεχνολογικά δεδομένα και καταστεί το ηλεκτρονικό βιβλίο φιλικότερο προς τον χρήστη, τότε το ξανασυζητάμε. Μέχρι τότε καλό είναι να μην πειραματιζόμαστε με ένα μέσο (την οθόνη) που ήδη προκαλεί μεγάλα προβλήματα.

«Αν ωθήσουμε τους μαθητές και τους φοιτητές στο ηλεκτρονικό βιβλίο, θα περνούν περισσότερες ώρες μπροστά στην οθόνη, τη στιγμή που η οθόνη τούς δημιουργεί ήδη πολλά προβλήματα».

Κρ.: Τι εννοείτε;

Εκδ.: Αν ωθήσουμε τους μαθητές και τους φοιτητές στο ηλεκτρονικό βιβλίο, θα περνούν περισσότερες ώρες μπροστά στην οθόνη, τη στιγμή που η οθόνη τούς δημιουργεί ήδη πολλά προβλήματα.

Κρ.: Ναι, αλλά θα τους γλιτώσει χρόνο και κόπο. Θα αναζητούν πολύ πιο γρήγορα βιβλία στη συσκευή τους, δεν θα κουβαλούν τεράστιους τόμους συγγραμμάτων (ειδικά οι φοιτητές) και η αναζήτηση της πληροφορίας θα γίνεται ευκολότερη και γρηγορότερη.

Εκδ.: Σωστά αυτά, σκοπός όμως της εκπαίδευσης δεν είναι η γρήγορη αναζήτηση πληροφοριών αλλά η γνώση. Η ευκολία του ηλεκτρονικού βιβλίου οδηγεί στην αποσπασματική και ρηχή γνώση (γρήγορη αναζήτηση των «SOS» θεμάτων αντί της αφομοίωσης μέσω της σωστής ανάγνωσης), αποθαρρύνει την κριτική σκέψη (που βασίζεται στην εμβριθή μελέτη) και ωθεί στην αντιγραφή, στον «παπαγαλισμό» και στην επιφανειακή γνώση. Επιπλέον, οι πειρασμοί της οθόνης είναι πολλοί και δυσχεραίνουν τη διαδικασία της μάθησης.

Κρ.: Έχετε στοιχεία γι’ αυτό;

Εκδ.: Εχουν γίνει έρευνες, οι οποίες έχουν δημοσιευτεί σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά (Elsevier), όπου φαίνεται ότι προσεγγίζουμε τα ψηφιακά κείμενα με τη νοοτροπία που παραπέμπει στην προχειρότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και αφιερώνουμε λιγότερη νοητική προσπάθεια απ’ όση όταν διαβάζουμε στο χαρτί.

Κρ.: Ωστόσο, γνωρίζω ότι οι επιστήμονες και οι φοιτητές μεταπτυχιακών και διδακτορικών προγραμμάτων χρησιμοποιούν συστηματικά ηλεκτρονικό υλικό. Συγκεκριμένα, τα άρθρα από επιστημονικά περιοδικά διατίθενται αποκλειστικά ηλεκτρονικά.

Εκδ.: Ισχύει, όμως μιλάμε για άτομα που κατέχουν επαρκώς την επιστήμη τους, δηλαδή έχουν λάβει το πτυχίο τους διαβάζοντας μόνο ή κυρίως έντυπο βιβλίο. Επομένως, η χρήση του ηλεκτρονικού υλικού στους ερευνητές είναι λελογισμένη και ελεγχόμενη, διότι δεν προορίζεται τόσο για τη μάθηση όσο για τη χρήση στην έρευνα, στη συγγραφή άρθρων κ.ο.κ. Ο επιστήμονας ξέρει τι να ψάξει και πώς να διαβάσει ένα άρθρο για να το χρησιμοποιήσει στην έρευνά του. Ο φοιτητής μαθαίνει την επιστήμη από το βασικό στάδιο. Άρα ο ερευνητής κάνει διαφορετική χρήση του βιβλίου από τον προπτυχιακό φοιτητή και τον μαθητή.

Κρ.: ∆ηλαδή να μην απολαμβάνουν τα ελληνόπουλα τα οφέλη της νέας τεχνολογίας;

Εκδ.: Θεωρώ ότι τα ελληνόπουλα κινδυνεύουν μάλλον από την υπερέκθεση στη νέα τεχνολογία, όπως καταδεικνύουν διεθνείς αλλά και ελληνικές έρευνες, και καλό είναι να γνωρίζουμε τις παρενέργειες κάθε καινοτομίας και να μην την εισαγάγουμε άκριτα, όπως δεν θα χορηγούσαμε κανένα φάρμακο για το οποίο οι καταγεγραμμένες παρενέργειες υπερισχύουν του οφέλους. Καλύτερο το προλαμβάνειν του θεραπεύειν. Επιπλέον, όπως φάνηκε από τα στοιχεία, δεν είμαστε «πίσω» σε σχέση με τα άλλα κράτη, αλλά «μπροστά», αφού οι άλλοι διαπιστώνουν τώρα τα προβλήματα της αρχικής απόφασής τους. Γιατί πρέπει εμείς, από φοβική μίμηση, να τους ακολουθήσουμε;

Αυτός ο φανταστικός διάλογος γράφτηκε λόγω του διαρκούς αιτήματος της πολιτείας να εισαχθεί το ηλεκτρονικό βιβλίο στην εκπαίδευση. Πέρα από τις –φανερές σε όλους πλέον– παρενέργειες από τον εθισμό των παιδιών μας στην οθόνη, διαθέτουμε πλέον και τη μαρτυρία χιλιάδων φοιτητών από 33 χώρες, οι οποίοι προτιμούν το έντυπο σύγγραμμα αντί του ηλεκτρονικού, καθώς το ηλεκτρονικό δεν τους βοηθά στην απομνημόνευση, στην κατανόηση πληροφοριών και στη συγκέντρωση την ώρα της ανάγνωσης. Δηλαδή οι μαθησιακοί στόχοι δεν επιτυγχάνονται με το ηλεκτρονικό αλλά με το έντυπο βιβλίο.

Είναι πασιφανής ο εθισμός των παιδιών στην οθόνη, ορατές πλέον οι καταστρεπτικές συνέπειες· θα τα επιβαρύνουμε περαιτέρω;

* O κ. Κώστας Δαρδανός είναι εκδότης (Gutenberg).