«Γάμος» πολιτισμού και περιβάλλοντος από το πρόγραμμα δράσης του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς

Πρόσφατα ασκήθηκε δίωξη σε βαθμό κακουργήματος στον δήμαρχο της Αρχαίας Ολυμπίας με την κατηγορία ότι κάλυπτε απορριμματοφόρα του δήμου, που άδειαζαν σκουπίδια δίπλα στον ποταμό Αλφειό. Μοναδικό φυσικό περιβάλλον που «τραυματίστηκε» και από την πυρκαγιά του 2007, η οποία κατέκαψε ακόμη και τον ιστορικό Κρόνιο λόφο.



Βραδινή άποψη του Μουσείου Περιβάλλοντος Στυμφαλίας από την απέναντι πλευρά της λίμνης.


Ολο και συχνότερα διεθνείς οργανισμοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τη διάσωση και ανάδειξη πολιτιστικών τοπίων, στην προσπάθεια να προστατέψουν περιοχές και όχι μόνον συγκεκριμένα μνημεία, γράφει η Γιώτα Συκκά στην Καθημερινή. Η έννοια του πολιτιστικού τοπίου που ορίζεται από την Unesco ως «η σύζευξη φύσης και ανθρώπου», απέκτησε ιδιαίτερη βαρύτητα από το 2000, μετά τα περιστατικά συστηματικής καταστροφής σε παγκόσμια κλίμακα. Τόσο εκτός συνόρων, όσο και εντός (Δίον, Πήλιο, Χίος, Στυμφαλία, Μαραθώνας, Βραυρώνα), έχουν παρατηρηθεί αλλοιώσεις ιστορικών περιοχών. Το αποτέλεσμα είναι αφενός να μην μπορούμε εύκολα να «αναγνώσουμε» τον ρόλο που διαδραμάτισαν τα τοπία στην ιστορία των τοπικών κοινωνιών, αφετέρου να μην μπορούμε να τα συνδέσουμε και να τα αναδείξουμε –προάγοντας βιώσιμα περιβάλλοντα– με όρους μέλλοντος.

Η σπουδαιότητα των πολιτιστικών τοπίων και η ανάγκη για την ενιαία διαχείριση φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς ήταν δύο από τα συμπεράσματα του πρόσφατου Διεθνούς Συνεδρίου του υπουργείου Πολιτισμού «Η Πολιτιστική Κληρονομιά στο προσκήνιο. Προς μία κοινή προσέγγιση για μια βιώσιμη Ευρώπη», που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, στο πλαίσιο της ελληνικής προεδρίας, στο Συμβούλιο της Ε.Ε.

Ουσιαστικά προτείνεται η χάραξη νέας ευρωπαϊκής πολιτικής που να συνδέει τον πολιτισμό με το περιβάλλον, αξιοποιώντας παράλληλα την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το τοπίο και το πρόγραμμα-πλαίσιο της Ε.Ε. για την προστασία των οικοσυστημάτων.

Αντίστοιχη πολιτική ήδη δρομολογείται από την UNESCO, ενώ και στη χώρα μας καταγράφεται κινητικότητα προς αυτήν την κατεύθυνση. Οπως προέκυψε από τις ανακοινώσεις του εν λόγω συνεδρίου, το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) έχει αναπτύξει πρόγραμμα δράσης για τα «Πολιτιστικά Τοπία». Στην προσπάθεια αυτή, θέτει ως βασική προϋπόθεση ότι το φυσικό τοπίο εντάσσεται στο ευρωπαϊκό δίκτυο φυσικών οικοτόπων NATURA 2000, το οποίο διασχίζει όλη την Ευρώπη. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα, το 30% περίπου της έκτασης της χώρας ανήκει στο NATURA 2000.

Τοπίο-πιλότος για το πρόγραμμα του ΠΙΟΠ είναι η λίμνη της Στυμφαλίας, που καλύπτει τα κριτήρια του πολιτιστικού τοπίου και στην οποία λειτουργεί ένα από τα επτά θεματικά μουσεία του δικτύου του, το Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας. Ηδη το ίδρυμα συμμετέχει σε πρόγραμμα με τη συγχρηματοδότηση της Ε.Ε., για τη Στυμφαλία που έχει στόχο την κατάρτιση βιώσιμου διαχειριστικού σχεδίου για την προστασία του μοναδικού φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.

Στο πλαίσιο αυτό προγραμματίζει και τη διεξαγωγή Διεθνούς Συνάντησης Εργασίας τον προσεχή Οκτώβριο (σε Αθήνα και Στυμφαλία) σε συνεργασία με την Ε.Ε., τα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, αλλά και φορείς όπως η UNESCO, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τόπων κ.ά. «Η αξιολόγηση της δεκαετίας που πέρασε για το ΠΙΟΠ, μας έφερε μπροστά σε μια νέα πρόκληση» λέει στην «Κ» η πρόεδρος του πολιτιστικού ιδρύματος, Σοφία Στάικου. «Να συνδέσουμε τον πολιτισμό με το περιβάλλον μέσα από στοχευμένες δράσεις. Στην προσπάθειά μας αυτή δεν είμαστε μόνοι».

Αλλάζει σελίδα το υπουργείο

«Συνεργαζόμαστε ήδη με την πανεπιστημιακή κοινότητα», συνεχίζει η κ. Στάικου, «και με τα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, ενώ σταδιακά διαμορφώνουμε ένα δίκτυο ειδικών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στόχος μας παραμένει πάντα η κατάρτιση ενός πρώτου κατάλογου ελληνικών πολιτιστικών τοπίων». Ο σχεδιασμός του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την επόμενη προγραμματική περίοδο 2014-2020 περιλαμβάνει, όπως τόνισε κατά τη διάρκεια του συνεδρίου η γ.γ. του ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη, κι αυτόν τον προσανατολισμό. Πρωτοβουλίες για την αξιοποίηση των μνημειακών τόπων και των μουσείων της επικράτειας με την περαιτέρω ένταξή τους σε σχεδιασμένες (βάσει οικονομοτεχνικής) πολιτιστικές διαδρομές, αλλά και με το άνοιγμά τους στον σύγχρονο πολιτισμό. Δράσεις για την τόνωση της ζήτησης σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, καθώς και «δράσεις που απευθύνονται σε διαφοροποιημένα και εξειδικευμένα κοινά. Στις προτάσεις μας εμπεριέχεται η λεγόμενη edutainment, δηλαδή ο συνδυασμός της εκπαίδευσης με τον πολιτιστικό τουρισμό, καθώς και η εν γένει ενίσχυση της πολιτιστικής επιχειρηματικότητας».

Η αλήθεια είναι ότι τις προηγούμενες δύο δεκαετίες γεμίσαμε τη χώρα με μουσεία, χωρίς, σε κάποιες περιπτώσεις, να έχουμε σχεδιάσει την επιβίωσή τους. Ωστόσο την προγραμματική περίοδο 2014-2020, το νέο ΕΣΠΑ, δηλαδή το υπουργείο Πολιτισμού, αλλάζει σελίδα. Μετά τα έργα σε μουσεία, χώρους, μνημεία, επανεκθέσεις, δράσεις και 60 προγράμματα της ψηφιακής σύγκλισης, σειρά έχει η οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητα όσων δημιουργήθηκαν τα χρόνια που πέρασαν και βέβαια η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Οι κατευθύνσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το υπουργείο Ανάπτυξης οδηγούν σε επιλεγμένες υποδομές που θα συμβάλουν σε ένα αναπτυξιακό πρότυπο κάθε περιοχής και βέβαια: καινοτομία, έρευνα, επιχειρηματικότητα, πράσινη ανάπτυξη.

Ετσι κι αλλιώς ο επισκέπτης αναζητεί να βιώσει την πολιτιστική εμπειρία μέσα από μύθους σε μνημειακούς τόπους, ήθη και έθιμα, τοπικές παραδόσεις.