Κοκό Σανέλ: ορφανή, ανύπαντρη, χωρίς παιδιά ­με τραγικούς έρωτες: «Για να είναι κανείς αναντικατάστατος πρέπει να είναι διαφορετικός» έλεγε- «Αλλεργική» στα στολίδια, συμβολίζει την απόλυτη κομψότητα!

Η γοητεία του λιτού
Η σχεδιάστρια που δημιούργησε τα πιο κλασικά κομμάτια στην ιστορία της μόδας ήταν στην πραγματικότητα περιθωριακή για την εποχή της

«Απλότητα δεν σημαίνει φτώχεια» δήλωνε η Σανέλ, στο όνομα της οποίας πολλές κομψές γυναίκες ορκίζονται σήμερα αλλά δυστυχώς λιγότερες συμμερίζονται την άποψή της για την αξία της αφτιασίδωτης λιτότητας. «Η μόδα δεν αξίζει αν δεν βγει στους δρόμους» έλεγε επίσης η Σανέλ, φράση ανατρεπτική για την εποχή που ειπώθηκε, όσο ανατρεπτική ήταν και η ίδια η σχεδιάστρια.



Από την Τάνια Μποζανίτου στο tovima.gr

Η Κοκό Σανέλ ήρθε στον κόσμο ως Γκαμπριέλ Σανέλ στις 19 Αυγούστου 1883, στο Σομύρ της Γαλλίας, από πατέρα γυρολόγο και μητέρα χωρική, οι οποίοι πέθαναν νέοι. Η γιαγιά της την έστειλε σε ένα μοναστήρι όπου η μικρή διδάχθηκε ραπτική και καλούς, αν και αυστηρούς, τρόπους.



Οταν ενηλικιώθηκε, εγκαταστάθηκε στη Μουλέν, όπου έπιασε δουλειά ως τραγουδίστρια σε μπαρ και πήρε το όνομα Κοκό από το τραγούδι «Qui qu' a vu Coco». Η ψηλόλιγνη σιλουέτα της και τα λαμπερά μαύρα μάτια της την έκαναν να ξεχωρίσει από τις υπόλοιπες τραγουδίστριες και να αποκτήσει πολλούς θαυμαστές. Ορισμένοι από αυτούς ήταν πλούσιοι, άλλοι είχαν τίτλους, αλλά όλοι ζητούσαν την παρέα της 25χρονης πια Κοκό η οποία ήθελε πάση θυσία να ξεφύγει από την κατάστασή της. Γι' αυτό ακολούθησε τον Ετιέν Μπαλσάν στα περίχωρα του Παρισιού.



Δίπλα στον κοσμικό Μπαλσάν, ο οποίος τη θαύμαζε και τη σεβόταν, η Σανέλ λείανε τους τρόπους της και έμαθε, μεταξύ άλλων, να ιππεύει τα καθαρόαιμα άλογά του. Σύντομα απέκτησε έναν κύκλο εύπορων αντρών και ερωτεύτηκε τον πιο ωραίο και ευφυή από αυτούς, τον Μπόι Κέιπελ, ο οποίος έγινε, εκτός από εραστής της, και ο καλύτερος φίλος της.



Η Σανέλ σύντομα συνειδητοποίησε ότι αγαπούσε τη δουλειά αλλά όχι αυτή που έκανε ως τότε. Επιθυμούσε να χρησιμοποιήσει τα χέρια της, το μυαλό της και το πολύ συγκεκριμένο γούστο της, γι' αυτό αποφάσισε να γίνει καπελού. «Εφηύρα τη ζωή μου παίρνοντας ως δεδομένο πως οτιδήποτε δεν μου αρέσει έχει το αντίθετό του, το οποίο οπωσδήποτε μου αρέσει» έλεγε. Ο ευγενέστατος Μπαλσάν τής παραχώρησε ένα ισόγειο διαμέρισμα και η Κοκό το μετέτρεψε σε στούντιο. Οι φίλες της, οι οποίες ζούσαν ζωή χαρισάμενη χάρη στους πλούσιους κυρίους που τις συνόδευαν, φόρεσαν τα πρώτα καπέλα της Σανέλ νιώθοντας ότι της έκαναν χάρη. Πολλές φορές μάλιστα τα κορόιδευαν προτιμώντας τα καπέλα - τούρτες της εποχής τους χωρίς καν να υποπτεύονται ότι ο κόσμος γύρω τους άλλαζε, όπως η Σανέλ είχε θαυμάσια αντιληφθεί.



Η μόδα του μέλλοντος

Στις γυναίκες της μπελ επόκ, οι οποίες φορτώνονταν με φτερά, δαντέλες και πέρλες, οι δημιουργίες της Σανέλ φάνταζαν υπερβολικά απλές. Δεν είχαν καταλάβει ότι αυτή έμελλε να είναι η μόδα του μέλλοντος. Ετσι, όταν το 1910 η Σανέλ μετακόμισε στο νούμερο 21 της οδού Καμπόν, αποδείχθηκε ο σωστός άνθρωπος τη σωστή στιγμή. Το Παρίσι την υποδέχθηκε με ενθουσιασμό και οι πελάτες συνωστίζονταν στο κατάστημά της. Σε λίγα χρόνια μετακόμισε το ατελιέ της στα νούμερα 27, 29 και 31 του ίδιου δρόμου όπου ο οίκος Σανέλ στεγάζεται ως σήμερα. Η ίδια έμενε σε ένα διαμέρισμα στον τελευταίο όροφο του κτιρίου. «Η μόδα είναι σαν την αρχιτεκτονική. Είναι θέμα αναλογιών» έλεγε.



Το 1913 η Σανέλ άνοιξε ένα κατάστημα στην Ντοβίλ, το αστικό θέρετρο στη βόρεια ακτή της Γαλλίας. Εκτός από τα λιτά καπέλα της, η σχεδιάστρια προσέθεσε στις δημιουργίες και αξεσουάρ που απευθύνονταν στη «νέα γυναίκα», της οποίας εκφραστής ήταν η ίδια. Αντί να κρύβεται κάτω από ομπρέλες και να στριμώχνεται μέσα σε άβολα επίσημα ρούχα, η Κοκό προτιμούσε να απολαμβάνει τον ήλιο και τη θάλασσα και να κάνει παρέα με άντρες σαν ίση προς ίσους.

Η μαυρισμένη από τον ήλιο και σχεδόν ανδρόγυνη για την εποχή της Σανέλ κυκλοφορούσε με γκαμπαρντίνες, ψαράδικα παντελόνια και κοντές φούστες. Κανένας δεν είχε καταλάβει ότι μπροστά στα μάτια τους γεννιόταν το τόσο καθοριστικό για τη μόδα «στυλ Σανέλ». Ολοι εκείνοι που χαμογελούσαν συγκαταβατικά με τα καμώματα της παράξενης αυτής γυναίκας δεν μπορούσαν να προβλέψουν ότι η «φτωχική» στα μάτια τους γραμμή της θα επιζούσε θριαμβευτικά ως τον επόμενο αιώνα.



Στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου οι γυναίκες ανέλαβαν τις δουλειές των αντρών στα εργοστάσια και για να μην πιάνονται τα μακριά μαλλιά τους στις μηχανές τα έκοψαν κοντά ­ η χειραφέτησή τους είχε μόλις αρχίσει. Μαζί τους άλλαζε και η κοινωνία γύρω τους και γινόταν όλο και πιο βιομηχανική. Αεροπλάνα διέσχιζαν τους ουρανούς, πλοία τις θάλασσες και αυτοκίνητα τους δρόμους· στο τιμόνι ενός από αυτά σκοτώθηκε ο Μπόι Κέιπελ, ο οποίος, λόγω του πρόωρου χαμού του, θα συμβόλιζε έκτοτε το ανεκπλήρωτο πάθος της Σανέλ.


Η Κοκό παραδέχθηκε ότι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος συνέβαλε στην επιτυχία της. Παρά τη φράση «όπλα ή βούτυρο», οι γυναίκες συνέχισαν να αγοράζουν ρούχα· απλώς δεν τις βόλευε πια το βαρυφορτωμένο ντύσιμο. Η Σανέλ τούς προσέφερε το διάσημο «μικρό μαύρο φόρεμα» το οποίο, συνδυασμένο με τα χαρακτηριστικά παπούτσια σε δύο τόνους, θα γινόταν το σήμα κατατεθέν της κομψότητας. Το 1921 λάνσαρε το άρωμα «Σανέλ Νο 5», το αγαπημένο της Μέριλιν Μονρόε τρεις δεκαετίες αργότερα, και έγινε η πρώτη σχεδιάστρια μόδας που επεκτάθηκε στα αρώματα ­ πρακτική που έχει γλιτώσει έκτοτε πολλούς οίκους μόδας από τη χρεοκοπία. «Το άρωμα είναι το απόλυτο αξεσουάρ: αόρατο αλλά αξέχαστο» έλεγε η Κοκό.

Στο Παρίσι η Σανέλ έκανε παρέα με εκείνους που ενσάρκωναν τον μοντέρνο κόσμο ­ τον Κοκτό, τον Νταλί ­ και μαζί με την Κολέτ, με την οποία τη συνέδεε αλληλοσεβασμός και αλληλεκτίμηση, βάλθηκε να δείξει στις γυναίκες ότι μπορούσαν να στρέψουν την πλάτη τους στις συμβατικότητες παραμένοντας θηλυκές. Χιλιάδες γυναίκες αντιλήφθηκαν ότι το «φτωχικό σικ» που τους πρότεινε η Σανέλ ήταν η απάντηση στον ως τότε κοινωνικό σνομπισμό. «Το μαύρο είναι μόνο για πολύ ειδικές περιπτώσεις και για πολύ ειδικές γυναίκες» τις συμβούλευε. «Αλλά το άσπρο είναι πάντα σωστό, πάντα κομψό».



Το σπορ ντύσιμο

Το στυλ της Σανέλ απέδειξε ότι ο τρόπος με τον οποίο φοριέται ένα ρούχο είναι σημαντικότερος από το ίδιο το ρούχο ­ λεπτομέρεια που πολλές γυναίκες αδυνατούν να εμπεδώσουν ακόμη και σήμερα. Στη δεκαετία του '30 το όνομα της Σανέλ έγινε συνώνυμο με τη μόδα. «Δημιούργησα το σπορ ντύσιμο για τον εαυτό μου» είπε η σχεδιάστρια. «Η μόδα μου καθιερώθηκε γιατί ήμουν η πρώτη γυναίκα του 20ού αιώνα». Πριν από τη Σανέλ ο σχεδιαστής μόδας ήταν ένας απλός προμηθευτής ρούχων. Η Σανέλ όμως κατάφερε να ανέλθει στο ίδιο επίπεδο με τους πελάτες της, τους οποίους αρνιόταν πάντα επίμονα να συναντήσει. «Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν χρήματα και άνθρωποι πλούσιοι» έλεγε.

Η κόρη του γυρολόγου έκανε παρέα με τον δούκα του Γουεστμίνστερ ο οποίος μοιράστηκε τη ζωή του μαζί της για 10 χρόνια και της έμαθε τη δύναμη αλλά και την απομόνωση που συνεπάγονται τα πλούτη και οι τίτλοι. «Το να είσαι υπερβολικά πλούσιος μοιάζει με το να είσαι υπερβολικά ψηλός. Στην πρώτη περίπτωση δεν μπορείς να βρεις την ευτυχία και στη δεύτερη δεν μπορείς να βρεις κρεβάτι» έλεγε η Σανέλ. Τα αποφθέγματα ήταν το χαρακτηριστικό της: «Η πολυτέλεια είναι μια ανάγκη που ξεκινά εκεί όπου τελειώνουν οι ανάγκες».

Κάποια στιγμή έγινε εμφανές ότι η Σανέλ δεν θα μπορούσε να χαρίσει στον δούκα του Γουεστμίνστερ τον πολυπόθητο διάδοχο. Ετσι αυτός, στα 45 του, παντρεύτηκε άλλη γυναίκα και απέκτησε μαζί της παιδιά. Και ενώ η Ευρώπη όδευε προς την καταστροφή, η 50χρονη Σανέλ, που έμοιαζε 30 ετών, δοκίμασε ακόμη μία απογοήτευση. Ο καλλιτέχνης Πολ Ιρίμπ, με τον οποίο είχε συνδεθεί, έπαθε καρδιακή προσβολή μετά από μια παρτίδα τένις στη βίλα της στη Νότιο Γαλλία. Παρ' ότι βρισκόταν στην κορυφή, η Σανέλ αποφάσισε να κλείσει τον οίκο της το 1939 και να αποσυρθεί. «Πίστεψα ότι δεν θα υπήρχαν πια φορέματα» είπε.

Η δεύτερη θητεία της

Στη διάρκεια της Κατοχής φημολογείται ότι ένας Γερμανός τη συναντούσε κρυφά στο διαμέρισμα της οδού Καμπόν. «Πρέπει να έχεις χρόνο να δουλεύεις και χρόνο να ερωτευθείς. Αυτά δεν σου αφήνουν χρόνο για τίποτε άλλο» έλεγε. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Σανέλ εγκαταστάθηκε στην Ελβετία, όπου πληροφορήθηκε, το 1947, την επιτυχία του Κριστιάν Ντιόρ και του «Νιου Λουκ» του. Ο εκτοπισμός της από τον Ντιόρ την πλήγωσε βαθιά. Η Σανέλ έμεινε υπομονετικά στο περιθώριο ώσπου, το 1953, ένιωσε ότι το «Νιου Λουκ» δεν είχε πλέον τίποτε το νέο και ότι είχε φθάσει η στιγμή να επανέλθει.



Στις 5 Φεβρουαρίου 1954 επέστρεψε στη μόδα αλλά η υποδοχή του κοινού ήταν μάλλον ψυχρή. Οι περισσότερες γυναίκες της ηλικίας της ­ ήταν πια πάνω από 70 ετών ­ θα εγκατέλειπαν τον αγώνα, όχι όμως και η Σανέλ. «Οταν δεν θα μπορώ να δημιουργώ, θα έχω τελειώσει. Καθόριζα τη μόδα για ένα τέταρτο του αιώνα... Η μόδα αλλάζει αλλά το στυλ παραμένει» έλεγε και το απέδειξε πάραυτα ανεβαίνοντας στην κορυφή τον αμέσως επόμενο χρόνο όταν λάνσαρε την κλασική πια τσάντα με τα δύο «C» που μπλέκονται το ένα μέσα στο άλλο. Τέτοια ήταν η απήχηση της σχεδιάστριας που το 1969 ανέβηκε στο Μπρόντγουεϊ το μιούζικαλ «Κοκό», βασισμένο στη ζωή της, με πρωταγωνίστρια την Κάθριν Χέπμπορν.

Στη δεύτερη αυτή θητεία της στη μόδα η Σανέλ ζούσε στο ξενοδοχείο «Ritz», στην απέναντι πλευρά της οδού Καμπόν. Εκεί πέθανε στις 10 Ιανουαρίου 1971 αλλά το στυλ της κάθε άλλο παρά χάθηκε μαζί της. Παρ' ότι ο οίκος της έμεινε κλειστός για 12 χρόνια, άνοιξε ξανά υπό τον Καρλ Λάγκερφελντ, ο οποίος έκτοτε βρίσκεται σταθερά στο τιμόνι του. Αν και ο Γερμανός Λάγκερφελντ ανανεώνει κάθε χρόνο το στυλ του οίκου, οι δημιουργίες του βασίζονται πάντα σε εκείνες της Κοκό. Γι' αυτό οι γνώστες της μόδας αναγνωρίζουν αμέσως όλες τις παραλλαγές ενός αυθεντικού ταγέρ Σανέλ, εκείνου που η σχεδιάστρια δημιούργησε το 1954 και το οποίο η Τζάκι Κένεντι φορούσε την ημέρα που σκοτώθηκε ο Τζον Κένεντι στο Ντάλας.

Γιατί η Σανέλ ήταν τόσο δημιουργική και ανανεωτική; Ισως γιατί όντας διαφορετική από τους άλλους ­ ορφανή, ανύπαντρη, χωρίς παιδιά ­ δεν ήξερε πώς να είναι «παραδοσιακή». «Για να είναι κανείς αναντικατάστατος πρέπει να είναι διαφορετικός» έλεγε. Το μινιμαλιστικό στυλ της Σανέλ, η οποία ήταν «αλλεργική» στα στολίδια, συμβολίζει ακόμη την απόλυτη κομψότητα. Η Κοκό ωστόσο σχεδίαζε απλώς αυτά που η ίδια επιθυμούσε να φορέσει· αν οι επιθυμίες συνέπιπταν με τις επιθυμίες ολόκληρων γενεών γυναικών, τόσο το καλύτερο για τη μόδα.