«Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα»-71 χρόνια από το θάνατο του κορυφαίου ποιητή Κωστή Παλαμά-η κηδεία του μετατράπηκε στην μεγαλύτερη αντιστασιακή εκδήλωση κατά των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής

«Χτες βράδυ μία είδηση ακατανόητη μας ήρθε. Μία είδηση ασύλληπτη. Ο Γέρο-Παλαμάς πέθανε. Είχαμε ξεχάσει πως ήταν θνητός» γράφει στο προσωπικό της ημερολόγιο η Ιωάννα Τσάτσου. Ήταν 27 Φεβρουαρίου 1943. Η κηδεία του,  μετατράπηκε σε αυθόρμητο ξέσπασμα του λαού της Αθήνα κατά των Γερμανών Κατακτητών.

Ο Παλαμάς ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες με τεράστιο ποιητικό έργο. Έγραψε επίσης πεζογραφήματα, θεατρικά έργα , ενώ διακρίθηκε και σαν κριτικός. Καταγόταν από το Μεσολόγγι στο οποίο αφιέρωσε και ένα από τα πρώτα ποιήματά του, γεννήθηκε στην Πάτρα και δραστηριοποιήθηκε στην Αθήνα, όπου και πέθανε μεσούσης της γερμανικής Κατοχής (27/02/43), την οποία αναστάτωσε η πάνδημη κηδεία του, αφού μετατράπηκε σε διαδήλωση χιλιάδων Αθηναίων.

Μια σπάνια ηχογράφηση του Κ.Παλαμά να απαγγέλει ο ίδιος τον Ύμνο των Αιώνων

Ο Παλαμάς αποπειράθηκε να σπουδάσει νομικά αλλά γρήγορα τον κέρδισε η λογοτεχνία. Στα στέκια του, Ασκληπιού, Ιπποκράτους, Νομική, Πλάκα συγκεντρώνονταν από τις δυο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και μέχρι τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο όλοι οι άνθρωποι του πνεύματος της εποχής του, που με το έργο και τις απόψεις τους καθόρισαν τον νεοελληνικό λόγο.

H δική του σφραγίδα υπήρξε ανεξίτηλη, καθώς υπέγραψε με αυθεντικό τρόπο το πέρασμα από τον αθηναϊκό ρομαντισμό της «μπελ επόκ» στον λυρισμό. Τόσο ο ίδιος όσο και οι φίλοι του Νίκος Καμπάς και Γεώργιος Δροσίνης, που πρωταγωνίστησαν σε αυτό το νέο ρεύμα από το 1880 και μετά, αποδοκιμάστηκαν. «Παιδαρέλια» τους αποκαλούσαν καθώς διάβαζαν τα «κομμάτια» τους σε εφημερίδες και σατιρικά φυλλάδια της εποχής.

Η πρώτη ολοκληρωμένη ποιητική συλλογή του Παλαμά ήταν «Τα τραγούδια της πατρίδος μου» το 1886. Ακολούθησαν ο «μνος εις την Αθηνάν» (1887), το αριστούργημα του Ολυμπιακού μνου («Αρχαίο πνεύμα αθάνατο») για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων (1896) και ο «Τάφος» (1898), ένα δραματικό επιτύμβιο για το χαμό του 5χρονου γιου του Άλκη. Ένα χρόνο νωρίτερα ο Παλαμάς είχε διοριστεί γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών, θέση την οποία κράτησε έως το 1928. Το 1930 ανέλαβε το αξίωμα του προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, της οποίας ήταν μέλος από το 1926.

Ενδιάμεσα δημοσίευσε τις κορυφαίες ποιητικές συλλογές του: «Ίαμβοι και Ανάπαιστοι» (1897), «Ασάλευτη Ζωή» (1904), «ο Δωδεκάλογος του Γύφτου» (1907), «Η Φλογέρα του Βασιλιά» (1910). Το 1920 κυκλοφόρησαν και τα «Διηγήματά» του, ενώ κορυφαίο θεατρικό του έργο ήταν «Η Τρισεύγενη» (1903).

O Παλαμάς ως Γενικός Γραμματέας του Πανεπιστημίου

Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 ο Κωστής Παλαμάς μαζί με άλλους Έλληνες λογίους προσυπέγραψε την έκκληση των Ελλήνων Διανοουμένων προς τους διανοούμενους ολόκληρου του κόσμου, με την οποία αφ' ενός μεν καυτηριάζονταν η κακόβουλη ιταλική επίθεση, αφ' ετέρου δε, διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα.

Ήταν υποψήφιος για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας αρκετές φορές από το 1926 έως το 1940.

Στις 27 Φεβρουαρίου 1943 έφευγε από τη ζωή, σε ηλικία 84 ετών. Ήταν βαριά άρρωστος όταν τον συνάντησε ο χάρος στο σπίτι του, στην οδό Περιάνδρου 3 στην Πλάκα. Λίγες μέρες νωρίτερα, στις 9 Φεβρουαρίου του 1943, είχε πάρει τη γυναίκα του Μαρία.

Το νέο του θανάτου του επιφανέστερου ποιητή της γενιάς του 1880 κυκλοφόρησε με αστραπιαία ταχύτητα στην κατοχική Αθήνα. «Χτες βράδυ μία είδηση ακατανόητη μας ήρθε. Μία είδηση ασύλληπτη. Ο Γέρο-Παλαμάς πέθανε. Είχαμε ξεχάσει πως ήταν θνητός» γράφει στο προσωπικό της ημερολόγιο η Ιωάννα Τσάτσου.

Από νωρίς το πρωί της 28ης Φεβρουαρίου πλήθος λαού άρχισε να συγκεντρώνεται στο Α' Νεκροταφείο της Αθήνας για να αποτίσει το ύστατο χαίρε στον μεγάλο ποιητή, αλλά και για να εκφράσει τα αντικατοχικά του αισθήματα.

Στις 11 το πρωί άρχισε η νεκρώσιμος ακολουθία, χοροσταντούντος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Δαμασκηνού. Ο πνευματικός κόσμος της χώρας έδωσε βροντερό «παρών»: Σπύρος Μελάς, Μαρίκα Κοτοπούλη, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Γιώργος Θεοτοκάς, Άγγελος Σικελιανός, Ηλίας Βενέζης, Ιωάννα Τσάτσου, Γιώργος Κατσίμπαλης, κ.ά.

Οι επίσημες αρχές, προσπαθώντας να περιορίσουν το νόημα της παλλαϊκής συγκέντρωσης, εκπροσωπήθηκαν στην κηδεία από τον ίδιο τον δοτό πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο και από εκπροσώπους των γερμανικών και ιταλικών κατοχικών δυνάμεων.

Αυτό δεν απέτρεψε τη μετατροπή της κηδείας σε εκδήλωση πατριωτικής έξαρσης.

«Σε αυτό το φέρετρο ακουμπάει η Ελλάδα» είπε εύστοχα ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός (1884-1951), δίνοντας το πνεύμα ομόθυμης παρουσίας του λαού στην κηδεία. Και «με μια φωνή όσο ποτέ δυνατή» απήγγειλε το ποίημα Παλαμάς, που είχε γράψει τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου προς τιμήν του μεγάλου ποιητή:

“Ηχήστε οι σάλπιγγες... Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα...

Βογκήστε τύμπανα πολέμου... Οι φοβερές

σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα !

Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένα βουνό

με δάφνες αν υψώσουμε ως το Πήλιο κι ως την Όσσα,

κι αν το πυργώσουμε ως τον έβδομο ουρανό,

ποιόν κλεί, τι κι αν το πεί η δικιά μου γλώσσα;

Μα εσύ Λαέ, που τη φτωχή σου τη μιλιά,

Ήρωας την πήρε και την ύψωσε ως τ' αστέρια,

μεράσου τώρα τη θεϊκή φεγγοβολιά

της τέλειας δόξας του, ανασήκωσ' τον στα χέρια

γιγάντιο φλάμπουρο κι απάνω από μας

που τον υμνούμε με καρδιά αναμμένη,

πες μ' ένα μόνο ανασασμόν: "Ο Παλαμάς !",

ν' αντιβογκήσει τ' όνομά του η οικουμένη !

Ηχήστε οι σάλπιγγες... Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα...

Βογκήστε τύμπανα πολέμου... Οι φοβερές

σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα !

Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα ! Ένας λαός,

σηκώνοντας τα μάτια του τη βλέπει...

κι ακέριος φλέγεται ως με τ' άδυτο ο Ναός,

κι από ψηλά νεφέλη Δόξας τονε σκέπει.

Τι πάνωθέ μας, όπου ο άρρητος παλμός

της αιωνιότητας, αστράφτει αυτήν την ώρα

Ορφέας, Ηράκλειτος, Αισχύλος, Σολωμός

την άγια δέχονται ψυχή την τροπαιοφόρα,

που αφού το έργο της θεμέλιωσε βαθιά

στη γην αυτήν με μιαν ισόθεη Σκέψη,

τον τρισμακάριο τώρα πάει ψηλά τον Ίακχο

με τους αθάνατους θεούς για να χορέψει.

Ηχήστε οι σάλπιγγες... Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα...

Βόγκα Παιάνα ! Οι σημαίες οι φοβερές

της Λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον αέρα !

Η κορυφαία έκφραση της "λυρικής σκέψης" του Παλαμά είναι Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907). Στο πνευματικό του ταξίδι ο Γύφτος θα γκρεμίσει και θα ξαναχτίσει τον κόσμον όλο. Θα απαρνηθεί τη δουλειά, την αγάπη, τη θρησκεία, τους αρχαίους, τους βυζαντινούς και όλες τις πατρίδες, αλλά και θα τα αναστήσει όλα μέσα από την Τέχνη, μαζί και τη μεγάλη χίμαιρα της εποχής, τη Μεγάλη Ιδέα. Θα υμνήσει τον ελεύθερο λαό του, αλλά θα τραγουδήσει και έναν νιτσεϊκό αδάκρυτο ήρωα. Θα καταλήξει προσκυνώντας τη Φύση και την Επιστήμη.