Τροφική «δυσανεξία» αλλεργία ή ευαισθησία σε κάποιες τροφές; Το πιο πλήρες επιστημονικό άρθρο πίσω από τη «μόδα» της δίαιτας

Είναι γεγονός ότι η εμφάνιση αλλεργικών διαταραχών αυξάνεται παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια, κυρίως στις μικρές ηλικίες, όπως γράφει το nutrilabs.gr. Μελέτες μάλιστα, σε αυτόν τον τομέα, έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα συμπτώματα τροφικών αλλεργιών στα πρώιμα στάδια της ζωής (π.χ. έκζεμα), μπορεί να οδηγήσουν σε πιο σοβαρές μορφές αλλεργίας αργότερα, όπως άσθμα. Για το λόγο αυτό είναι ευρέως αποδεκτό ότι η έγκαιρη διάγνωση είναι απαραίτητη για μια επιτυχημένη πρόληψη και αντιμετώπιση.



Παρά το γεγονός όμως, της συνεχούς αύξησης των κρουσμάτων, τα επιβεβαιωμένα περιστατικά αλλεργίας παραμένουν σταθερά περίπου στο 2% για ενήλικες και 5% για παιδιά. Η διαφορά αυτή έχει αποδοθεί από πολλούς ως αποτέλεσμα αυθυποβολής των ασθενών παρά σε πραγματικές αλλεργικές αντιδράσεις. Μια εναλλακτική εξήγηση είναι ότι τα κριτήρια και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται από τα εργαστήρια σήμερα, είναι ανεπαρκείς ως προς την ανίχνευση όλων των αλλεργικών μηχανισμών.

Τα αλλεργικά φαινόμενα βρίσκονται τον τελευταίο καιρό στο κέντρο πολλών επιστημονικών ερευνών και συζητήσεων. Γίνονται μελέτες για αυτά και γράφονται βιβλία από κορυφαίους αλλεργιολόγους και ανοσολόγους. Ως αποτέλεσμα αυτής της εξελισσόμενης έρευνας επικρατεί μια σύγχυση στον ιατρικό κόσμο γύρω από το τι ακριβώς ονομάζουμε αλλεργία. Έτσι οι όροι δυσανεξία, αλλεργία και υπερευαισθησία χρησιμοποιούνται εναλλάξ, χωρίς όμως πλήρη κατανόηση των διαφορών μεταξύ τους.

Επιπροσθέτως, η ρευστή αυτή κατάσταση έφερε μια ραγδαία και ανεξέλεγκτη εμπορική ανάπτυξη, με εξετάσεις των οποίων η ακρίβεια και η επιστημονικότητα είναι – στην καλύτερη περίπτωση – αμφισβιτήσιμες. Κάποιες από αυτές είναι ανώνυμες, διαφημιζόμενες απλά ως “τεστ τροφικής δυσανεξίας”. Άλλες παίρνουν ονόματα από την τεχνική που χρησιμοποιούν, όπως διάγνωση μέσω της ηλεκτρικής αντίστασης του δέρματος (VEGA ή electrodermal test) ή μέσω της χημικής σύστασης τριχών του σώματος (hair analysis test). Τα περισσότερα τέτοια τεστ στερούνται παντελώς επιστημονικού υπόβαθρου, δεν έχουν υποβληθεί ποτέ σε επίσημες κλινικές μελέτες και τα αποτελέσματά τους είναι εντελώς αναξιόπιστα!

Food-Intolerance

Οι αντιδράσεις υπερευαισθησίας (στις οποίες περιλαμβάνεται και η τροφική δυσανεξία) είναι ένα σαφώς βιοχημικό, κλινικό φαινόμενο, στο οποίο εμπλέκονται πολλαπλοί ανοσολογικοί μηχανισμοί και κάποιοι μη ανοσολογικοί. Είναι επίσης ένα αρκετά συχνό φαινόμενο (Γίνεται γενικά αποδεκτό ότι το 2% του πληθυσμού πάσχουν από IgE-διαμεσολαβημένη αλλεργία τροφίμων και ως το 45% πάσχει από κάποιας μορφής τροφική υπερευαισθησία. Η έρευνα όμως σε 5.200 ανθρώπους απεκάλυψε ότι το 59% αυτών που αποκρίθηκαν, θεωρούσαν ότι πάσχουν από τροφική δυσανεξία και το 41% από κλασική αλλεργία τροφίμων. The Food Allergy and Food Intolerance Report, allergyuk.org), γεγονός μάλλον λογικό αφού στους μηχανισμούς παθογένεσης εμπλέκονται πολλοί παράγοντες όπως η ομοιοστασία του εντέρου, χημικές ουσίες που απαντώνται στα τρόφιμα, η συνεχής ανακύκλωση των εντερικών επιθηλιακών κυττάρων, τοπικές λοιμώξεις, μεταβολικοί, περιβαλλοντικοί, γενετικοί, ψυχικοί, φαρμακολογικοί και άλλοι παράγοντες.
Οι εν λόγω αντιδράσεις είναι σαφώς εξατομικευμένες, δηλαδή ο κάθε οργανισμός αντιδρά σε διαφορετικά είδη τροφίμων ή χημικών ουσιών. Επίσης διαφορετικά είναι ο χρόνος, ο τρόπος και το μέγεθος της αντίδρασης.

Δυσανεξία ή Αλλεργία;

Ο όρος δυσανεξία, αν χρησιμοποιηθεί αυστηρά, αναφέρεται σε αντιδράσεις που προκαλούνται τόσο από τροφές όσο και από άλλες ουσίες, οι οποίες όμως δεν εμπλέκουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Παραδείγματα αποτελούν η δυσανεξία στη λακτόζη, φαρμακολογικές αντιδράσεις στα αλκαλοειδή των τροφών, η ευαισθησία στο σαλικυλικό οξύ (ασπιρίνη) και αντιδράσεις λεκτινών, κατά τις οποίες τροφικές λεκτίνες (π.χ. των γαλακτοκομικών) αλληλεπιδρούν με επιφανειακά αντιγόνα στα κύτταρα, με αποτέλεσμα τη συγκόλλησή τους. Τα βακτήρια, οι βακτηριακές τοξίνες, οι αμίνες και τα θειώδη άλατα μπορύν επίσης να προκαλέσουν αντιδράσεις δυσανεξίας. Οι τροφικές δυσανεξίες μπορούν να προκαλέσουν αντιδράσεις ισταμίνης αλλά δε θα είναι λόγω ανοσολογικής απόκρισης. Λόγω της αισθητής σχέσης ανάμεσα στην κατανάλωση της τροφής και στην έναρξη των συμπτωμάτων, η εν λόγω αντίδραση συχνά λανθασμένα διαγιγνώσκεται ως αλλεργία.

Αλλεργία ή Υπερευαισθησία;

Γενικά (ανεξάρτητα με την μορφή πρόκλησης – τροφική, αναπνευστική, εξ επαφής ή άλλη) όλες οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις που βασίζονται σε ανοσιακούς μηχανισμούς λέγονται υπερευαισθησίες, εμπλέκονται σε καταστροφή ιστών και κατηγοριοποιούνται σε τρεις εν γένει μεγάλες κατηγορίες:

Κατηγορία 1
Allergy-E-microscopyΠεριλαμβάνει την Αναφυλακτική ή Άμεση Υπερευαισθησία ή κοινώς Αλλεργία. Πρόκειται για την κλασική αλλεργική απάντηση που διαμεσολαβείται από αντισώματα της ε τάξης (αλλιώς ανοσοσφαιρίνες ε ή IgE). Πρόκειται για μια υπερ-απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος σε φυσιολογικά άκακες ουσίες που βρίσκονται στο περιβάλλον. Ο αλλεργικός οργανισμός αναγνωρίζει τις ουσίες αυτές ως ξένες και παράγει πάρα πολλά αντισώματα IgE εναντίον τους. Όταν τα IgE αντισώματα αντιδράσουν με την αλλεργιογόνο ουσία, ο οργανισμός παράγει χημικές ενώσεις (κυρίως ισταμίνη και λευκοτριένια) οι οποίες προκαλούν τα αλλεργικά συμπτώματα, όπως έκζεμα, ρινίτιδα, εξανθήματα και πεπτικές διαταραχές. Οι γαστρεντερικές διαταραχές μάλιστα, μπορούν να προκαλέσουν αύξηση της εντερικής διαπερατότητας σε μακρομόρια (λόγω τοπικής φλεγμονής), γεγονός που μπορεί να διαιωνίσει τον κύκλο της έκθεσης και των συμπτωμάτων (βλ. Κατηγορία 2). Η διάγνωση της αλλεργίας αυτού του τύπου γίνεται εν γένει με την μέτρηση της ποσότητας των κυκλοφορούντων αντισωμάτων IgE στο αίμα. Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα τεστ για αυτό είναι τα γνωστά RAST τεστ. Η μέθοδος όμως αυτή παρουσιάζει δύο κυρίως σημαντικά προβλήματα: Πρώτον φαίνεται ότι η μεγαλύτερη ποσότητα της IgE δεν κυκλοφορεί ελεύθερη στον ορό (το υγρό τμήμα του αίματος) αλλά είναι δεσμευμένη στην επιφάνεια λευκοκυττάρων (κυρίως βασεόφιλων) με αποτέλεσμα η μέτρηση μόνο των κυκλοφορούντων αντισωμάτων να μην δίνει ακριβή αποτελέσματα, και Δεύτερον φαίνεται πως η ποσότητα της IgE στον ορό δεν αντιστοιχεί πάντα στα εμφανιζόμενα αλλεργικά συμπτώματα, ειδικά στις νεαρές ηλικίες.

Κατηγορία 2
Στη μεγάλη κατηγορία αυτή εμπλέκονται επίσης αντισώματα αλλά της τάξης γ, γνωστά και ως ανοσοσφαιρίνες IgG. Οι ανοσοσφαιρίνες γ εμφανίζονται να προκαλούν ανεπιθύμητες αντιδράσεις μέσω ποικίλων μηχανισμών (ένας μάλιστα από αυτούς σχετίζεται και με τα αντισώματα IgE της Κατηγορίας 1).
immune-complexΣτον κυριότερο από αυτούς τα αντισώματα IgG συνδυάζονται με τροφικά αντιγόνα δημιουργώντας ανοσοσυμπλέγματα στα οποία προσαρτάται και το σύστημα συμπληρώματος (συστατικό του ανοσοποιητικού συστήματος). Αυτά τα ανοσοσυμπλέγματα απομακρύνονται από την κυκλοφορία μέσω των μακροφάγων. Αν όμως η ποσότητά τους είναι μεγάλη τα μακροφάγα δεν προλαβαίνουν να τα καταστρέψουν αρκετά γρήγορα με αποτέλεσμα να επικάθονται σε διάφορους ιστούς προκαλώντας μια φλεγμονώδη αντίδραση και βλάβες ιστού. Μπορεί μάλιστα να καταστεί δυνατό να συσχετιστούν τέτοια φαινόμενα στην παθογένεση και την αιτιολογία ορισμένων αυτοάνοσων ασθενειών, διαταραχές συνδετικού ιστού, και ίσως και κακοήθεια. Τα IgG αντισώματα φυσιολογικά δεν είναι παθολογικά και εν γένει παράγονται κατά την πέψη. Μικρές ποσότητες αντιγόνων διαπερνούν το εντερικό τοίχωμα, αλλά τα προβλήματα εμφανίζονται όταν η παραγωγή των IgG αντισωμάτων είναι υπερβολική, κάτι το οποίο συμβαίνει όταν περισσότερα από τα φυσιολογικά αντιγόνα απελευθερώνονται στο αίμα. Για τον λόγο αυτό υπάρχουν μελέτες που συσχετίζουν άμεσα τέτοιου τύπου υπερευαισθησίες με αυξημένη εντερική διαπερατότητα. Αυτές οι αντιδράσεις είναι συνήθως καθυστερημένα συμπτώματα, που πολλές φορές λαμβάνουν χώρα μέρες μετά την έκθεση, και μπορούν να οδηγήσουν σε κόπωση, αδιαθεσία κλπ. Αν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι επαρκές, ο χρόνος ημιζωής των συμπλεγμάτων, από τα οποία παράγονται τα IgG, είναι μόνο λίγα λεπτά και η έκθεση μπορεί να μην οδηγήσει σε σύμπτωμα. Ωστόσο, μεγάλο φορτίο αντιγόνων ή ένα μη αποτελεσματικό ανοσοποιητικό σύστημα επιτρέπει στα συμπλέγματα να κυκλοφορούν για περισσότερο καιρό και να αποτίθενται στους ιστούς με αποτέλεσμα τα συμπτώματα να εμφανίζονται μετά από 72 ώρες. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι χρόνια ή υποτροπιάζοντα, να εκδηλώνονται ώρες ή και μέρες μετά την πέψη της τροφής και να παραμένουν για μέρες ακόμα και χωρίς την λήψη της δυσανεκτικής τροφής.

Κατηγορία 3
Η Τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει άμεσες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στο αντιγόνο (δηλ την αντιδραστική ουσία) και τα κύτταρα του ανοσοποιητικού. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές είτε εμπλέκουν και πάλι αντισώματα Ε (αυτά που όπως είπαμε στην Κατηγορία 1 δεν βρίσκονται ελεύθερα στην κυκλοφορία αλλά πάνω στην επιφάνεια των κυττάρων του ανοσοποιητικού) είτε όχι. Στην τελευταία περίπτωση η απλή επαφή μεταξύ αλλεργιογόνων και κυττάρων (λεμφοκύτταρα και πολυμορφοκύτταρα) θα προκαλέσει καταστροφή των λευκοκυττάρων (αυτόλυση), ένα φαινόμενο γνωστό ως αλλεργική αυτοκυτταροτοξικότητα (allergic autocytotoxicity – ACT) με ταυτόχρονη απελευθέρωση λευκοτριενίων αλλά όχι και ισταμίνης.

 Στα Εργαστήρια Μοριακής Διατροφής μπορούμε – για πρώτη φορά ίσως στην Ελλάδα – να διαγνώσουμε το φαινόμενο της υπεραντίδρασης αυτής του ανοσοποιητικού συστήματος με απόλυτη ακρίβεια, αφού έχουμε την δυνατότητα να ελέγξουμε βιοχημικά και τους τρεις ανοσολογικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται.
Επίσης έχουμε την δυνατότητα να ελέγξουμε υπεραντίδραση όχι μόνο σε τροφές και καρυκεύματα αλλά και σε φαρμακευτικούς παράγοντες (π.χ. παυσίπονα, αντιβιοτικά), σε πρόσθετα τροφίμων, σε μύκητες (μούχλα), σε μέταλα και σε εισπνεόμενες ουσίες καλύπτοντας έτσι ολόκληρο το φάσμα των πιθανών κρυφών αιτιών μιας αλλεργικής αντίδρασης.